Нидерланд

Холбоос засах
Энэ хуудас нь Европ дахь улсын тухай өгүүлнэ. Өөр бүрэлдэхүүнд нь багтдаг бүрэн эрхт улсын тухай, «Нидерландын Хаант Улс»-с харна уу. Өөр хэрэглээг, «Нидерланд (салаа утга)»-с харна уу.
Нидерланд
Nederland (Нидерланд)
Бүрэлдэхүүн улс
Flag of Нидерланд
Төрийн далбаа
Official seal of Нидерланд
Сүлд
Уриа: 
Je maintiendrai (Франц)
(Монгол: "Би бат зогсоно")
Төрийн дуулал: Wilhelmus (Нидерланд)
(Монгол: "Нассаугийн Вильям")
 Нидерланд улсын байршил (хар ногоон)

– Европ (ногоон & хар саарал)
– Европын Холбоо (ногоон)

Бүрэн эрхт улсНидерландын хаант улс
Тусгаар тогтнолын өмнөИспанийн Нидерланд
Испанийн хаанаас татгалзав7 сарын 26, 1581 он
мюнстерийн гэрээ1 сарын 30, 1648 он
Хаант улсыг байгуулав3 сарын 16, 1815 он
Чөлөөлөгдсөн өдөр5 сарын 5, 1945 он
Хаант улсын харти12 сарын 15, 1954 он
Карибын дахин байгуулалт10 сарын 10, 2010 он
Нийслэл
ба томоохон хот
Амстердам[a]
52°22′N 4°53′E / 52.367°N 4.883°E / 52.367; 4.883
Засгийн газрын суудалХааг[a]
Албан ёсны хэлНидерланд хэл
Бүс нутгийн хэл
Хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэл
Угсаатны бүлгүүд
(2022)
Шашин
(2020)
  • 55.4% Шашингүй
  • 37.5% Христ
  • 5.2% Ислам
  • 1.8% Бусад[4]
Ард түмний нэршилНидерландчууд‎
Төр засагНэгдмэл парламентын үндсэн хуульт хаант засаг
• Хаан
Виллем-Александер
Марк Рүттэ
Хууль тогтоох байгууллагаПарламент
• Дээд танхим
Сенат
• Доод танхим
Төлөөлөгчдийн танхим
Европын Парламент
• Нидерланд тойрог
26 суудал
Газар нутаг
• Нийт
41865[5] [e] км2 (134)
• Усны эзлэх талбай (%)
18.41[6]
Хамгийн өндөр цэг
(Валсерберг)
322.4 м (1,057.7 фут)
Хүн ам
• 7 Арванхоёрдугаар сар 2023 тооцоо
Neutral increase 17,976,800[7] (67)
• 2011 тооллого
16,655,799[8]
• Нягтаршил
520/км2 (16)
ДНБ (ХАЧТ)2023 тооцоо
• Нийт
▲ $1.290 их наяд[9] (28)
• Нэг хүнд ноогдох
▲ $72,973[9] (13)
ДНБ (нэрлэгч)2023 тооцоо
• Нийт
▲ $1.080 их наяд[9] (17)
• Нэг хүнд ноогдох
▲ $61,098[9] (11)
ОТББИ (2021)  26.4[10]
бага
ХХИ (2021)▲ 0.941[11]
маш өндөр · 10th
Мөнгөний нэгж
Цагийн бүс
 • Зун (ЗЦ)
Огнооны форматөө-сс-жжжж
Сүлжээний хүчдэл230 В–50 Гц
Жолооны талбаруун
Утасны томьёо+31, +599[h]
ISO 3166 кодNL
Домэйн нэр.nl, .bq[i]

Нидерланд (нид. Nederland) нь Нидерландын хаант улсыг бүрдүүлэгч 4 орны нэг юм. Нидерланд нь Баруун Европын, парламентын ардчилсан Үндсэн хуульт хаант засагтай улс юм. Европт орших үндсэн нутаг болон Карибын тэнгист орших Бонэйр, Синт Эстатиус болон Саба арлуудаас бүрддэг. Тус улс хойд болон баруун талаараа Умард тэнгисээр хүрээлэгдсэн ба өмнө зүгт Бельги (450 км), зүүн хэсгээрээ Германтай (577 км) тус тус хиллэдэг байна.

Тус улсын Үндсэн хуулийн дагуу албан ёсны нийслэл нь Амстердам хот гэвч бодит байдал дээр Хааг хотод хааны албан ёсны өргөө, парламент, Засгийн газар болон гадаад орнуудын ихэнх ЭСЯ-д байралдаг байна. Мөн түүнээс гадна Роттердам хот бол дэлхийн томоохон боомт юм. Утрехт гэж хот бол тус улсын төмөр замын төв, Эйндховен хот бол цахим болон өндөр технологийн төв болоод байна.

Нидерландыг Холланд гэж дууддаг нь буруу юм. Учир нь Хойд Холланд болон Өмнөд Холланд нь Нидерландын 12 аймгийн хоёр нь л төдий юм.

Нидерланд нь олон улсын тавцанд идэвхтэй үүрэг гүйцэтгэдэг. Тус улс нь НҮБ-ын гишүүн бөгөөд Европын Холбоо, НАТО, Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Хөгжлийн Байгууллага (OECD)-ыг үндэслэн байгуулагч гишүүдийн нэг юм. Түүнчлэн Киотогийн Протоколд гарын үсэг зурсан. Нидерланд нь Бельги, Люксембургийн хамтаар Бенилюкс хэмээх эдийн засгийн холбоог бүрдүүлдэг. Тус улсад олон улсын таван шүүх байрладаг. Тухайлбал: Арбитрын байнгын шүүх, Олон Улсын Шүүх, Хуучин Югославын асуудлаарх олон улсын эрүүгийн шүүх, Олон Улсын Эрүүгийн Шүүх, Ливаны асуудлаарх тусгай шүүх байрладаг. Эхний дөрвөн шүүх нь ЕХ-ны эрүүгийн цагдаагийн агентлаг болох Европолын хамт Хаагт байрладаг. Тийм учраас тус хотыг "дэлхийн хууль зүйн нийслэл" гэж нэрлэдэг ажээ."[13]

Киндердийк дэх салхин тээрмүүд

Нидерланд нь газар зүйн хувьд нам дор байрлалтай улс бөгөөд нийт нутаг дэвсгэрийнх нь 27% болон хүн амынх нь 60% далайн түвшнээс доор байдаг.[14][15] Ихээхэн нутаг дэвсгэрээ газрын нөхөн сэргээлтээр бий болгосон. Нидерландын ихээхэн хэсгийг Европын гурван томоохон голын адаг бүрдүүлдэг ба тэдгээр гол салаануудынхаа хамтаар Райн-Мойз-Шелдтийн дельта гэгддэг. Тус улсын зүүн өмнөд хэсэг дэх Арденнийн нуруу болон мөсөн галвын мөсөн голоор үүссэн төв хэсгийн намхан толгодыг тооцохгүй бол нутаг дэвсгэрийн ихэнх хэсэг нь маш хавтгай.

Нидерланд нь хүн ам шигүү суусан улс. Уламжлалт салхин тээрэм, алтанзул, бяслаг, модон ултай шаахай, гауда вааран эдлэл, унадаг дугуй, уламжлалт үнэт зүйл, сонгодог хүлцлээрээ алдартай. Хуучны парламентын ардчилсан улс болох Нидерланд сүүлийн жилүүдэд мансууруулах бодис, биеэ үнэлэх явдал, ижил хүйстний хоорондоо гэрлэх эрх, эвтанази зэрэгт орчин үеийн либерал бодлого баримтлах болсон.

Нидерландын газрын зураг

Улс төрийн тогтолцоо[засварлах | кодоор засварлах]

1815 оны Холландын анхны Үндсэн хууль нь Хаанд үндсэн эрх мэдлийг олгосон боловч хууль тогтоох эрх мэдлийг хоёр танхимтай парламентад (нидерланд. Staten-Generaal ) өгсөн. Тус улсын орчин үеийн үндсэн хуулийг 1848 онд Виллем II хаан, алдарт либерал үзэлтэн Иоганн Рудольф Торбеке нарын санаачлагаар батлаж байсан байна. Энэхүү Үндсэн хуулиар Хааны эрх мэдлийг эрс хязгаарлаж, гүйцэтгэх эрх мэдлийг Засгийн газрын кабинетэд шилжүүлсэн тул "тайван хувьсгал" гэж үздэг. Үүнээс хойш Парламентаа шууд сонгуулиар сонгож, Засгийн газрын шийдвэр гаргахад ихээхэн нөлөө үзүүлсэн. Ийнхүү Нидерланд улс бүрэн Хаант засаглалаас Үндсэн хуульт Хаант засаглал, парламентын ардчилалд шилжсэн Европын анхны улсуудын нэг болсон байна. 1917 онд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж 23-аас дээш насны бүх эрчүүд санал өгөх эрхтэй болжээ. Хоёр жилийн дараа буюу 1919 онд насанд хүрсэн бүх эмэгтэйчүүд сонгох эрхээ авсан. 1971 оноос хойш 18-аас дээш насны бүх иргэд сонгох эрхтэй. Үндсэн хуулийн хамгийн том шинэчлэлт 1983 онд болсон. Одооноос эхлэн хүн амд улс төрийн төдийгүй нийгмийн эрхүүд ялгаварлан гадуурхахаас хамгаалах (шашин шүтлэг, улс төрийн итгэл үнэмшил, арьсны өнгө, хүйс болон бусад шалтгаанаар), цаазаар авах ялыг хориглох, амьдрах эрхийг баталгаажуулсан болно. Засгийн газар хүн амаа ажилгүйдлээс хамгаалах, хүрээлэн буй орчныг хамгаалах үүргийг мөн хүлээх болсон. 1983 оноос хойшхи Үндсэн хуулийн хэд хэдэн өөрчлөлтөөр албадан цэрэг татахыг цуцалж, армийг гадаадад энхийг сахиулах үйл ажиллагаанд ашиглах боломжийг нээсэн байна.

Нидерландын хаан албан ёсоор төрийн тэргүүн боловч Засгийн газарт буюу Сайд нарын танхимд эрх мэдлээ шилжүүлдэг. Хаан- төрийн тэргүүний хувьд олон чиг үүрэгтэй. Үүнд:- жил бүр Парламентын жилийн чуулганы эхэнд хааны айлддаг үг байдаг ( 9 дүгээр сарын 3 дахь мягмар гарагт тохиодог). Хаан ширээнээс тавьсан илтгэлд засгийн газрын ирэх оны төлөвлөгөөг танилцуулдаг байна. Хаан засгийн газар байгуулахад мөн чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Сонгуулийн дараа төрийн тэргүүн фракцуудын удирдагчид, Парламентын хоёр Танхимын дарга нар, Төрийн зөвлөлийн дэд даргатай зөвлөлддөг. Тэдний зөвлөмжийн дагуу Хаан Засгийн газрын тэргүүнийг томилж болно. Өнөөг хүртэл нэг нам үнэмлэхүй олонх болсон тохиолдол нэг ч хараахан гараагүй байна. Аль намууд хамтарч хэлэлцээр явуулж эвсэл болон засгийн газар байгуулах тохиролцож гэрээ байгуулдаг байна. Энэхүү гэрээ нь эвслийн засгийн газрын ирэх дөрвөн жилийн хугацаанд хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг тодорхойлдог байна. Энэхүү тохиролцоонд хүрсний дараа Хаан нь кабинет байгуулах үүрэг бүхий "тэргүүлэгч" томилдог. Ихэнх тохиолдолд "тэргүүлэгч" нь шинэ Засгийн газрын ерөнхий сайд болдог. Шинэ сайд нарыг хааны зарлигаар томилж, хаан тангараг өргүүлдэг байна.

Хууль тогтоох эрх мэдлийг хаан (нэр төдий), парламент, бага хэмжээгээр засгийн газарт олгодог. Парламент нь эхний (75 суудал), хоёр дахь (150 суудал) гэсэн хоёр танхимаас бүрдэнэ. Гол эрх мэдэлтэй хоёр дахь танхимыг бүх нийтийн шууд сонгуулийн эрхээр 4 жилийн хугацаатай сонгодог байна.

Гүйцэтгэх эрх мэдэл нь засгийн газрын гарт төвлөрдөг. Засгийн газар томоохон шийдвэрийг парламенттай зөвшилцөх үүрэгтэй тул парламентын олонхын үндсэн дээр байгуулагдана. Нидерландын сүүлийн үеийн түүхэн дэх аль ч нам парламентад үнэмлэхүй олонх болж байгаагүй тул засгийн газрууд үргэлж эвсэж бүрдүүлж ирсэн байсан.

Хүн ам[засварлах | кодоор засварлах]

2021 оны 4 дүгээр сарын байдлаар 17 483 864 хүн амтай байна. Европын бусад орнуудтай харьцуулахад Нидерланд сүүлийн зуунд ихээхэн өссөн байна: 1850 онд 3 сая хүн амтай, 1900 онд 5 сая хүн амтай, 2000 онд 16 сая хүн амтай болж өссөн байна.

Нидерландад уугуул иргэд болох голланд, фризчууд бөгөөд олон тооны цагаачид амьдардаг. Хүн амын угсаатны бүрэлдэхүүн хэсэг: 80.7% - Холланд, 2.4% - Герман, 2.4% - Индонез, 2.2% - Турк, 2% - Суринам, 2% - Мароккочууд, 1.5% - Энэтхэгчүүд, 0, 8% нь Антилианчууд ба Арубанчууд, 6.0% нь бусад угсаатны бүлгүүд байна. Хүн амын шашин шүтлэг: 33% - протестант шашинтнууд, 31.27% - католик шашинтнууд, 6% - мусульманчууд, 0.6% - Хинду шашинтнууд, 0.5% нь Буддын шашинтнууд, 2.2% нь бусад шашныг шүтдэг. Нидерландын хүн ам нь дэлхийн хамгийн өндөр хүмүүс гэдэг: насанд хүрсэн эрчүүдийн дундаж өндөр 182.5 см, насанд хүрсэн эмэгтэйчүүдийн дундаж өндөр 168.7 см байна.

Нидерландад 16-аас доош насны хүүхдэд үнэ төлбөргүй боловсрол олгодог хуультай. Бага сургуульд 5-аас (мөн 4-ээс дээш насны эцэг эхийн хүсэлтээр) 12 хүртэлх насны хүүхдүүд суралцдаг. Энэ нь олон төрлийн боловсролын хөтөлбөрөөр ялгагдана. 12-16 насны хүүхэд бүрт заавал байх ёстой ерөнхий боловсролын сургууль нь сургалтын үйл явцад илүү жигд байдаг. Дээд боловсролыг коллеж, их сургууль эсвэл нээлттэй их сургуулиас (оройн болон эчнээ) авах боломжтой. Тус улсад 14 их сургууль байдаг (Нидерландын хамгийн эртний их сургууль нь Лейден, 1575 онд байгуулагдсан) ба насанд хүрэгчдэд зориулсан нээлттэй их сургууль байдаг байна. Дээд боловсрол нь ихэвчлэн зургаан жилийн сургалттай.

Засаг захиргааны хуваарь[засварлах | кодоор засварлах]

Далбаа Аймаг Нийслэл Хамгийн том хот Нутаг дэвсгэр (км²) Хүн ам[17] Нягтшил
(км² тутамд)
Гелдерланд Арнем Нэймеген 4,971 1,979,059 398
Гронинген Гронинген Гронинген 2,333 573,614 246
Дренте Ассен Ассен 2,641 486,197 184
Зеланд Мидделбург Мидделбург 1,787 380,497 213
Лимбург Маастрихт Маастрихт 2,150 1,127,805 525
Оверэйссел Зволле Энсхедэ 3,325 1,116,374 336
Өмнөд Холланд Хааг Роттердам 2,814 3,455,097 1228
Умард Холланд Хаарлем Амстердам 2,671 2,613,070 978
Утрехт Утрехт Утрехт 1,385 1,190,604 860
Флеволанд Лелистад Алмере 1,417 374,424 264
Фрисланд Лэүварден Лэүварден 3,341 642,209 192
Хойд Брабант ’с-Хертогенбос Эйндховен 4,916 2,419,042 492

Цахим холбоос[засварлах | кодоор засварлах]

 Commons: Нидерланд – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

Тэмдэглэл[засварлах | кодоор засварлах]

  1. ↑ 1.0 1.1 Амстердам нь үндсэн хуулийн нийслэл бөгөөд засгийн газар болон хааны гэр бүл Хаагт байрладаг.
  2. ↑ Нидерланд хэлнээс гадна Саба, Синт Эстатиус тусгай мужуудад англи хэл, Бонэйр тусгай захиргаанд Папиаменту, Фрисланд мужид баруун фриз хэл нь албан ёсны хэл юм.[1]
  3. ↑ 1996 онд Бүс нутгийн болон цөөнхийн хэлний тухай Европын Хартийг соёрхон баталснаар Нидерландын засгийн газар Нидерландын доод саксон, лимбург, синти, идиш хэлийг бүс нутгийн болон нутаг дэвсгэрийн бус цөөнхийн хэл гэж хүлээн зөвшөөрсөн.[1] 2021 оны 7 сарын 1-нд Нидерландын дохионы хэл хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэлний статусыг хүлээн авсан.[2]
  4. ↑ Нидерландад төрсөн болон эцэг эх нь Нидерландад төрсөн оршин суугчид багтана.
  5. ↑ Нидерландын далайн чанад дахь нутаг дэвсгэртэй газар нутаг. Нидерланд нь далайн чанад дахь нутаг дэвсгэрийг тооцохгүйгээр 41,543 хавтгай дөрвөлжин километр юм.
  6. ↑ Еврог Нидерландын Европын хэсэгт ашигладаг бөгөөд 2002 онд Нидерланд гуйлдерыг сольсон. АНУ-ын долларыг Карибын Нидерландад ашигладаг бөгөөд 2011 онд Нидерландын Антилийн гуйлдерыг сольсон.[12]
  7. ↑ ТЕЗ болон ТЕЗЦ нь Европын Нидерландад, АЗЦ нь Карибын тэнгисийн Нидерландад ашиглагддаг.
  8. ↑ +599 нь одоо татан буугдсан Нидерландын Антилийн арлуудад зориулагдсан улсын код юм. Карибын Нидерландад +599 7 (Бонэйрд), +599 3 (Синт Эстатиусд), +599 4 (Сабад) ашигладаг хэвээр байна.
  9. ↑ .nl нь Нидерландын интернетийн дээд түвшний нийтлэг домэйн нэр юм. Европын Холбооны бусад гишүүн орнуудтай хамт .eu домэйныг мөн ашигладаг. .bq нь Карибын Нидерланд-д зориулагдсан боловч ашиглагддаггүй байна.

Эшлэл[засварлах | кодоор засварлах]

  1. ↑ 1.0 1.1 "Welke erkende talen heeft Nederland?" (in нидерланд). Rijksoverheid. 11 January 2016. Retrieved 27 December 2017.
  2. ↑ "Besluit van 24 juni 2021 tot vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de Wet erkenning Nederlandse Gebarentaal" (PDF). Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden. 2021. ISSN 0920-2064. Retrieved 1 July 2021.
  3. ↑ "How many residents have origins outside the Netherlands". opendata.cbs.nl. Retrieved 21 July 2023.
  4. ↑ CBS. "What are the major religions?". www.cbs.nl (in англи). Retrieved 15 September 2022.
  5. ↑ https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/caribische-deel-van-het-koninkrijk/vraag-en-antwoord/waaruit-bestaat-het-koninkrijk-der-nederlanden
  6. ↑ "CIA factbook Netherlands". CIA. Retrieved 26 July 2021.
  7. ↑ "Bevolkingsteller". Statistics Netherlands (in Dutch). Retrieved 9 June 2021.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  8. ↑ "Dutch Census 2011 Analysis and Methodology" (PDF). Statistics Netherlands. 19 November 2014. p. 9. Retrieved 9 June 2021.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 "World Economic Outlook Database, April 2022". IMF.org. International Monetary Fund. April 2022. Retrieved 19 April 2022.
  10. ↑ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. Retrieved 25 January 2023.
  11. ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (in англи). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Retrieved 8 September 2022.
  12. ↑ "Wet geldstelsel BES". Dutch government. 30 September 2010. Retrieved 11 January 2014.
  13. ↑ van Krieken, Peter J. (2005). The Hague: Legal Capital of the World. Cambridge University Press. ISBN 9067041858. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help), "1990-ээд онд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Бутрос Бутрос-Гали Хаагийг дэлхийн хууль зүйн нийслэл гэж нэрлэж эхэлсэн"
  14. ↑ "The Netherlands: The land » Relief". Encyclopædia Britannica. Retrieved 2008-08-25.
  15. ↑ Rosenberg, Matt. "Polders and Dykes of the Netherlands". About.com : Geography. Retrieved 2008-08-23.
  16. ↑ "Regionale Kerncijfers Nederland" (in Dutch). Statistics Netherlands. 2007. Retrieved 2007-10-13.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  17. ↑ "Bevolking per regio naar leeftijd, geslacht en burgerlijke staat" (in Dutch). Statistics Netherlands. 2007. Retrieved 2007-10-13.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Нидерланд&oldid=738712"-с авсан