Исланд

**Исланд Улс**
ᠢᠰᠯᠠᠨᠳ᠋ ᠤᠯᠤᠰ
Ísland ^{(исланд)}
Исланд Улс ; ᠢᠰᠯᠠᠨᠳ᠋ ᠤᠯᠤᠰ Ísland (исланд)
	Төрийн далбаа Төрийн сүлд
	Төрийн дуулал: "Lofsöngur" (Төрийн дуулал) ;
	Дэлхийн тал бөмбөрцөгт Исландыг улаанаар
	2002 оны 9-р сард хиймэл дагуулаас Исландыг харсан нь
Нийслэл	Рейкьявик
Томоохон	Коупавогюр
Албан ёсны хэл	исланд хэл
Төр засаг	Парламентийн бүгд ; найрамдах засаг
• Ерөнхийлөгч	Гудни Ёханнессон (2016)
• Ерөнхий сайд	Бьярни Бенедиктссон
Хууль тогтоох байгууллага	«Альтинг»
Түүхт үйл явдал
• суурьшиж эхэлсэн	IX зуун
• Даниас тусгаар тогтнов	1944-06-17
Газар нутаг
• Нийт	103,001 км2 (108)
• Усны эзлэх талбай (%)	2.7 хувь
Хүн ам
• 2013 тооцоо	321,857 хүн (178)
• Нягтаршил	3.1/км2
ДНБ (ХАЧТ)	2012 тооцоо
• Нийт	12.831 тэрбум $
• Нэг хүнд ноогдох	39,223 $
ДНБ (нэрлэсэн)	2012 тооцоо
• Нийт	13.654 тэрбум $
• Нэг хүнд ноогдох	41,739 $
ОТББИ (2011)	23.6; бага
ХХИ (2013)	▬ 0.906; Error: Invalid HDI value · 13
Мөнгөний нэгж	Исландын крон (ISK)
Цагийн бүс	UTC+0 (Голдочийн цаг)

Исланд, албан ёсоор Бүгд Найрамдах Исланд Улс (Исланд хэл: Ísland буюу Lýðveldið Ísland- мөсөн орон) нь эх газрын Европ ба Гренландын хооронд Умард Атлантын далайд орших арал улс юм. Хүн ам нь 320,000 орчим бөгөөд нийт 103,000 км² газар нутагтай.

Нийслэл нь Рейкьявик.

Исланд нь НАТО болон Шенгений гэрээний гишүүн орон боловч Европын Холбоонд элсээгүй юм.

Цаг агаар[засварлах | кодоор засварлах]

Исланд

Нийслэл Рейкьявик хотод 7-8 сард хамгийн дулаан байдаг (7 сард +20 °C). Рейкьявикт жилийн дундаж температур +5 °C, 1 дүгээр сарын дундаж −1 °C, 7 сараас +11 °C байдаг байна.

Тээвэр[засварлах | кодоор засварлах]

Исландад автобус, автомашин, ачааны машин, усан онгоц, онгоцоор тээвэр хийдэг байна. Төмөр зам огт байхгүй. Исландад цорын ганц амин чухал тээврийн хэрэгсэл бол машин юм, учир нь Исландын нөхцөлд энэ нь хамгийн тохиромжтой тээвэр юм. Зарим исландчууд орон нутгийн хэрэгцээнд зориулж жижиг онгоцтой байдаг. Тээврийн гол судас нь бараг бүх сууринг холбосон 1339 км урт Тойргийн авто зам юм.

Улс төрийн тогтолцоо[засварлах | кодоор засварлах]

Төрийн тэргүүн нь бүх нийтийн шууд сонгуулиар 4 жилийн хугацаатай сонгогддог Ерөнхийлөгч (Forseti) юм. 2016 оны 6-р сарын 26-нд бие даан нэр дэвшигч, түүхийн профессор Гудни Ёханнессон сонгуульд ялсан. Өмнөх ерөнхийлөгч Оулавур Рагнар Гримссон 1996 оны 6-р сарын 29-нд сонгогдсон бөгөөд 2000 оны 6-р сарын 29-нд өөр нэр дэвшигч байгаагүйн улмаас хоёр дахь удаагаа сонгогдсон; 2004 оны 6-р сарын 26-нд тэрбээр гурав дахь удаагаа сонгогдсон бөгөөд 2008 онд өөр нэр дэвшигч байгаагүй тул автоматаар дөрөв дэх удаагаа албан тушаалдаа үлдсэн; 2012 онд тав дахь удаагаа сонгогдсон. Гүйцэтгэх байгууллага - мужийн засгийн газар (Ríkisstjórn) нь дарга сайд (Forsætisráðherrar) ба сайд нараас (ráðherrar) бүрдэнэ;

Одоогоор "Тусгаар тогтнолын нам", "Дэвшилтэт нам" гэсэн хоёр намын төлөөллөөс бүрдэж байна. Ерөнхий сайдыг парламентын сонгуулийн үр дүнд Алтинги дахь намын бүлгийн дарга нартай зөвшилцсөний дараа Ерөнхийлөгч батламжилдаг. Бьярни Бенедиктссон 2017 оны нэгдүгээр сарын 11-нээс хойш Ерөнхий сайдын албыг хашиж байгаа юм. Исланд нь Нордикийн зөвлөл (1952 оноос), НҮБ (1946 оноос), НАТО (1949 оноос), Европын чөлөөт худалдааны гэрээний (1970 оноос хойш) гишүүн болно.

Хууль тогтоох байгууллага - нэг танхимтай парламент (Althing, Alshingi), 930 оноос хойш үйл ажиллагаагаа явуулж ирсэн (63 гишүүн (Þingmaður, tingmans; гишүүд нь 4 жилийн хугацаатай шууд сонгогддог); гишүүдээсээ Алтинги (Forseti Alshingis) ерөнхийлөгчийг сонгодог. 1991 он хүртэл Алтинги хоёр танхимтай парламент нь Засгийн газарт итгэл үзүүлэх эсэх асуудлаар санал хураалт явуулах боломжтой.

Бүгд Найрамдах Исланд Улсын Үндсэн хуулийг 1920 онд баталсан. Хожим нь 1944, 1991 онуудад томоохон өөрчлөлт шинэчлэлтүүд хийжээ. Үндсэн хууль батлагдсан 6 дугаар сарын 17-ны өдрийг Исландын тусгаар тогтнолын өдөр гэж үздэг.

Хотууд[засварлах | кодоор засварлах]

Нийслэл хот Рейкьявик (202 мянган хүн амтай), Парламент, Засгийн газар нь байралдаг бөгөөд Улсын санхүү, соёл, жил хэргийн төв нь юм. Бусад том хотууд: Коупавогюр (33 045 хүн амтай), Хабнарфьордюр (28 085 хүн амтай), Акюрейри (17 770 хүн амтай), Хусавик, Сейдисфьордюр, Акранес. Гол боомт хотууд: Рейкьявик, Акюрейри, Грюндарфьордюр, Хабнарфьордюр зэрэг юм.

2007 онд Исланд улсыг НҮБ-аас хүн амьдрахад хамгийн тааламжтай орон гэж зарласан байна.

Түүх[засварлах | кодоор засварлах]

Исланд IX зуунд I Харальд хаантай Норвеги Улстай нэгдсэний дараа хүмүүс ирж сууршиж эхэлсэн байна. Харальд хаантай зөрчилдөж байсан иргэд дүрвэж өөр газар руу нүүсэн байдаг. 1262 онд Исланд Норвеги улстай "Хуучин гэрээ" хэмээх гэрээнд гарын үсэг зурахаас өөр аргагүй болсон бөгөөд үүний дагуу Норвегийн хаадын дээд эрх мэдлийг хүлээн зөвшөөрч, тэд эргээд жил бүр мод, үр тариа болон бусад бараа бүхий хэд хэдэн хөлөг онгоц илгээдэг байжээ. Скандинавын орнууд дотор эрх мэдлийн шилжилт болох тоолонд Исландын харьяалал өөрчлөгдөж байжээ.

1551 оны 2-р сарын 23-нд Исландад эрх баригч Данийн дарангуйллын эсрэг бослого гарчээ. Исландын католик шашны сүүлчийн хамба лам Ион Арансон болон түүний хөвгүүдийг цаазалсан нь бослогын үндсэн шалтгаан болсон юм. Бослого гаргасан исландчууд арал дээрх бүх даничуудыг устгасан боловч Данийн хаан III Христ шийтгэлийн экспедиц илгээж жижиг Исландад улсад "дэг журам"-ыг сэргээсэн ажээ.

Дани, Норвегийн холбоо 1814 онд салахад Исланд болон жижиг арлууд Данийн бүрэлдэхүүнд оржээ. 1845 онд "Альтинг" гэх эртний Исландын нэртэй парламентыг сэргээсэн байна.

Зуу гаруй жил үргэлжилсэн тусгаар тогтнолын төлөөх тайван замын тэмцлийн үр дүнд 1918 оны 12 дугаар сарын 1-нд Исланд улс Данитай нэгдэн тусгаар тогтносон Вант улс болсноо зарлав. Дэлхийн 2-р дайны үеэр 1940 оны 4-р сарын 9-нд Герман Данийг эзлэн авснаар Исланд Даниас хараат бус болжээ. 1940 оны 5 дугаар сард Их Британи Исландыг эзлэн авч, 1941 онд арлыг эзэлсэн эрхийг АНУ-д шилжүүлсэн байна. Удалгүй 1944 оны 6 дугаар сарын 17-нд Исланд бүрэн тусгаар тогтнолоо олж, Бүгд найрамдах улс болжээ.

Эшлэл[засварлах | кодоор засварлах]

↑ "Iceland". International Monetary Fund.
↑ "Human Development Report 2013".

Цахим холбоос[засварлах | кодоор засварлах]

Commons: Iceland – Викимедиа дуу дүрсний сан
Исландын засгийн газар

[1] "Iceland". International Monetary Fund.

[2] "Human Development Report 2013".

[1]

[2]

ү х з Европын Аюулгүй Байдал Хамтын Ажиллагааны Байгууллагын гишүүн улсууд (ЕАБХАБ)
Австри Азербайжан Албани Америкийн Нэгдсэн Улс Андорра Армени Беларусь Бельги Босни ба Херцеговина Болгар Ватикан Герман Гүрж Грек Дани Ирланд Исланд Испани Итали Их Британи Казахстан Канад Кипр Киргиз Латви Литва Лихтенштайн Люксембург Македон Мальта Молдав Монако Монгол Монтенегро Нидерланд Норвеги Орос Польш Португал Румын Сан Марино Серби Словак Словени Тажикистан Турк Туркменистан Узбекистан Украин Унгар Финланд Франц Хорват Чех Швед Швейцар Эстони
Хамтрагч улсууд:	Австрали Алжир Афганистан Египет Израил Йордан Марокко Өмнөд Солонгос Тайланд Тунис Япон