Ксантат
_abc29.JPG)
Ксантат эсвэл ксантогенат гэдэг нэрийг ROCS−
2M+
(R = alkyl; M+ = Na+, K+)[1] томъёо бүхий давсуудыг илэрхийлэхэд ашигладаг. IUPAC эдгээр нэгдлүүдийг дитиокарбонат гэж нэрлэхийг зөвлөсөн. Ксантат гэдэг нэр нь Эртний Грекийн ξανθός xanthos буюу шаргал, алтан гэсэн үгнээс гаралтай, учир нь, дийлэнхи ксантатын давсууд шар өнгөтэй байдаг. 1823 онд Данийн химич Вильям Кристофер Цайс нээсэн. Эдгээр хүхэрт органик нэгдлүүд нь хоёр салбарт чухал ач холбогдолтой. Эхнийх нь, целлофаны үйлдвэрлэл ба целлюлозоос полимер үйлдвэрлэхэд, хоёр дахь нь уул уурхайн салбарт зарим хүдрүүдийг ялгахад.[2] Ксантатууд нь органик синтезийн олон талын туухий эд болдог. Ксантат гэдэг ойлголтод мөн ксантатлаг хүчлийн эфирүүд хамаарна. Эдгээр эфирүүд ROC(=S)SR' бүтэцэй байдаг.
Гарган авах ба бүтэц
[засварлах | кодоор засварлах]Ксантатын давсыг зохих спирт, натрийн эсвэл калийн гидроксид, нүүрстөрөгчийн дисульфид зэргийн урвалаар үүсгэдэг:[2][3]
- ROH + CS2 + KOH → ROCS2K + H2O
Урвал нь алкоксидийн давсны идэвхжилийг агуулдаг. Жишээ нь, натрийн этоксид нь натрийн этилксантатыг үүсгэнэ. Олонхи спиртүүд энэ урвалд ашиглагдаж болно. Техникийн зэрэглэлийн ксантат нь 90-95 хувийн цэвэршилттэй байдаг. Шүлтийн металлын сульфидүүд, сульфатууд, тритиокарбонатууд, тиосульфатууд, сульфитүүд, эсвэл карбонатуудаас гадна, түүхий эдийн үлдэгдэл болох спирт ба шүлтийн гидроксидийг хольц байдлаар агуулдаг.
Зарим худалдааны ач холбогдол бүхий ксантатууд:
- натрийн этилксантат, CH3CH2OCS2Na
- калийн этилксантат, CH3CH2OCS2K
- натрийн изопропилксантат
- натрийн изобутилксантат
- калийн амилксантат
OCS2 нь ксантатын давсны цөм ба эфир нь хавтгай шинжтэй. Төв нүүрстөрөгч нь sp2-гибрид байдаг.
Эх сурвалж
[засварлах | кодоор засварлах]- ↑ IUPAC does not recommend the use of the term xanthate, although it is in current use in the scientific literature: Загвар:GoldBookRef
- ↑ 2.0 2.1 Загвар:Ullmann
- ↑ This report gives a detailed procedure for the potassium ethyl xanthate: Загвар:OrgSynth
Жич: This article has been based largely on a biography of William Christopher Zeise, written in Danish by Carl Frederik Brica, in the first edition of the Dansk Biografisk Lexikon (Danish Biographical Lexicon), Volume XIX (1887-1905). The text in this article, therefore, has mostly been translated from the Danish original. The original work is in the Public Domain and is available through the Projekt Runeberg server. Where no other reference is provided the text of this article derives from this source.