Нүүрстөрөгч

Нүүрстөрөгч, ₆C
	Графит (зүүн) ба алмаз (баруун), нүүрстөрөгчийн хоёр аллотроп
Нүүрстөрөгч
Дуудлага	/ˈnuːrstʰɵrɵktʃʰ/
Аллотропууд	бал чулуу, алмаас ба бусад (Нүүрстөрөгчийн аллотропууд)
Гадаад байдал	бал чулуу: хар, металл мэт; алмаз: тунгалаг;
Стандарт атомын жин Ar°(C)
	[12.0096, 12.0116]; 12.011±0.002 (товчлогдсон);
Үелэх систем дэх Нүүрстөрөгч
	бор ← нүүрстөрөгч → азот
Атомын дугаар (Z)	6
Бүлэг	14-р бүлэг (карбон бүлэг)
Үе	2-р үе
Блок	p-блок
Электрон байгуулалт	[He] 2s2 2p2
Давхарга бүрт	2, 4
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хатуу
Уурших температур	3915 K (3642 °C, 6588 °F)
Нягт (т.т.)	бал чулуу: 2.266 г/см3 ; алмаас: 3.515 г/см3 ; хэлбэргүй: 1.8–2.1 г/см3
Гурвалсан цэг	4600 K, 10,800 кПа
Хайлах энтальп	бал чулуу: 117 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	бал чулуу: 8.517 Ж/(моль·K) ; алмаас: 6.155 Ж/(моль·K)
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	нийтлэг: −4, −3, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4;
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 2.55
Ионжилтын энерги	1-р: 1086.5 кЖ/моль ; 2-р: 2352.6 кЖ/моль ; 3-р: 4620.5 кЖ/моль ; (илүү үзэх) ;
Ковалент радиус	sp3: 77 пм; sp2: 73 пм; sp: 69 пм
Ван дер Ваальсийн радиус	170 пм
	Спектрийн хүрээ дэх өнгөт шугамууднүүрстөрөгч элементийн спектрийн шугам
Бусад шинж чанарууд
Байгалийн тархац	анхдагч
Талст бүтэц	бал чулуу: энгийн гексагонал (hP4)
Торны тогтмолууд	a = 246.14 пм; c = 670.94 пм; (20 °C)
Талст бүтэц	алмаас: Алмазан куб (cF8)
Торны тогтмол	a = 356.707 пм; (20 °C)
Дулааны тэлэлт	алмаас: 0.8 µм/(м⋅K) (25 °C)
Дулаан дамжуулалт	бал чулуу: 119–165 Вт/(м⋅K) ; алмаас: 900–2300 Вт/(м⋅K)
Цахилгаан эсэргүүцэл	бал чулуу: 7.837 µΩ⋅м
Соронзон чанар	дисоронзон
Моляр соронзон мэдрэмж	алмаас: −5.9×10−6 см3/моль
Юнгийн модуль	алмаас: 1050 ГПа
Хөдөлгөх модуль	алмаас: 478 ГПа
Эзлэхүүний модуль	алмаас: 442 ГПа
Дууны хурд нимгэн саваа	алмаас: 18,350 м/с (20 °C)
Пуассоны коэффициент	алмаас: 0.1
Моосын хатуулаг	бал чулуу: 1–2 ; алмаас: 10
CAS дугаар	атомын нүүрстөрөгч: 7440-44-0; бал чулуу: 7782-42-5; алмаас: 7782-40-3;
Түүх
Нээсэн	Египетчүүд болон Шумерүүд (МЭӨ 3750)
Элемент гэж хүлээн зөвшөөрсөн	Антуан Лавуазье (1789)
Хамгийн тогвортой изотопууд ү; з;
	Ангилал: Нүүрстөрөгч; үзэх · хэлэлцэх · засах \| эх сурвалж

Нүүрстөрөгч (Латин гаралтай: carbo буюу нүүрс гэсэн утгатай) нь C тэмдэглэгддэг, атомын дугаар нь 6, металл бус химийн элемент юм.

Аллотропи

Нүүрстөрөгчийн үндсэн аллотропиуд

аморф

Изотопи

3 үндсэн изотопитой:

¹²C - тархалт 98.9%, тогтвортой изотопи
¹³C - тархалт 1.1%, тогтвортой изотопи
¹⁴C - маш бага тархалттай, тогтворгүй (цацраг идэвхит) изотопи

Нүүрстөрөгчийн зарим онцгой нэгдлүүд

Нүүрстөрөгч нь бүх төрлийн амьд биетийн үндсэн бүтэц, улмаар органик химийн суурь судлагдахуун болно.

Нүүрстөрөгчийн зарим онцгой нэгдлүүд:

Хүчилтөрөгчтэй нэгдэн - нүүрстөрөгчийн давхар ислийг үүсгэх ба ургамал ургахад шаардлагатай нүүрстөрөгчийн эх үүсвэр болно.
Устөрөгчтэй нэгдэн - шатамхай, нүүрсустөрөгчийн бүлгийг (шатах ашигт малтмалын үндсэн нэгдэл), мөн ургамлын каротиноид, терпенийг,
Хүчилтөрөгч ба устөрөгчтэй нэгдэн - биологийн үндсэн нэгдлүүд болох сахар, целлюлоз, хитин, спирт, өөх тос, эфирийг,
Азоттой нэгдэн - алкалоид,
Азот, хүхэртэй нэгдэн - антибиотик, амин хүчил, протейныг,
Азот, хүхэр, фосфортой нэгдэн - ДНХ, Рибонуклейн хүчлийг үүсгэнэ.

Нүүрс нь нүүрстөрөгчийн байгаль дахь үндсэн эх үүсвэр юм (Антрацит нь 95% нүүрстөрөгч агуулдаг).

Бусад холбоотой сэдвүүд

Цахим холбоос

Wiktionary

Wiktionary: Нүүрстөрөгч – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

Commons: Нүүрстөрөгч – Викимедиа дуу дүрсний сан

Эшлэл

↑ "Стандарт атомын жин: Нүүрстөрөгч". CIAAW. 2009.
↑ Прохаска, Томас; Иргер, Йоханна; Бенефилд, Жаклин; Бөхлке, Жон К.; Чессон, Лесли А.; Коплен, Тайлер Б.; Дин, Типин; Данн, Филип Ж. Х.; Грёнинг, Манфред; Холден, Норман Э.; Мейжер, Харро А. Ж. (2022-05-04). "Элементүүдийн стандарт атомын жин 2021 (IUPAC Техникийн тайлан)". Pure and Applied Chemistry (англи хэлээр). doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 Арбластер, Жон В. (2018). Элементүүдийн кристаллографийн шинж чанарын сонгосон утгууд. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
↑ Lide, D. R., ed. (2005). CRC Handbook of Chemistry and Physics (86th хэвлэл). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.
↑ Хааланд, Д (1976). "Graphite-liquid-vapor triple point pressure and the density of liquid carbon". Carbon. 14 (6): 357–361. doi:10.1016/0008-6223(76)90010-5.
↑ Савватимский, А (2005). "Measurements of the melting point of graphite and the properties of liquid carbon (a review for 1963–2003)". Carbon. 43 (6): 1115–1142. doi:10.1016/j.carbon.2004.12.027.
↑ ^7.0 ^7.1 ^7.2 ^7.3 ^7.4 Properties of diamond, Ioffe Institute Database
↑ "Material Properties- Misc Materials". www.nde-ed.org. Татаж авсан: 2025-09-09.
↑ Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, Хими, физикийн гарын авлага 81-р хэвлэлт, CRC press.
↑ Вест, Роберт (1984). CRC, Хими, физикийн гарын авлага. Бока Ратон, Флорида: Chemical Rubber Company Publishing. х. E110. ISBN 978-0-8493-0464-4.
↑ "Нүүрстөрөгч ба нүүрстөрөгчийн материалын түүх - Хэрэглээний эрчим хүчний судалгааны төв - Кентаккигийн их сургууль". Caer.uky.edu. Татаж авсан: 2025-09-09.
↑ Сенсе, Фред (2000-09-09). "Who discovered carbon?". Frostburg State University. Татаж авсан: 2025-09-09.
↑ Кондев, Ф. Г.; Ван, М.; Хуан, В. Ж.; Наими, С.; Ауди, Г. (2021). "The NUBASE2020 evaluation of nuclear properties" (PDF). Chinese Physics C. 45 (3): 030001. doi:10.1088/1674-1137/abddae.

Энэ нуклидын тухай өгүүлэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж гүйцээж өгөхийг хүсье.

[CIAAWнүүрстөрөгч-1] "Стандарт атомын жин: Нүүрстөрөгч". CIAAW. 2009.

[CIAAW2021-2] Прохаска, Томас; Иргер, Йоханна; Бенефилд, Жаклин; Бөхлке, Жон К.; Чессон, Лесли А.; Коплен, Тайлер Б.; Дин, Типин; Данн, Филип Ж. Х.; Грёнинг, Манфред; Холден, Норман Э.; Мейжер, Харро А. Ж. (2022-05-04). "Элементүүдийн стандарт атомын жин 2021 (IUPAC Техникийн тайлан)". Pure and Applied Chemistry (англи хэлээр). doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.

[Arblaster_2018-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 Арбластер, Жон В. (2018). Элементүүдийн кристаллографийн шинж чанарын сонгосон утгууд. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.

[CRC-4] Lide, D. R., ed. (2005). CRC Handbook of Chemistry and Physics (86th хэвлэл). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.

[triple2-5] Хааланд, Д (1976). "Graphite-liquid-vapor triple point pressure and the density of liquid carbon". Carbon. 14 (6): 357–361. doi:10.1016/0008-6223(76)90010-5.

[triple3-6] Савватимский, А (2005). "Measurements of the melting point of graphite and the properties of liquid carbon (a review for 1963–2003)". Carbon. 43 (6): 1115–1142. doi:10.1016/j.carbon.2004.12.027.

[ioffe-7] 7.0 ^7.1 ^7.2 ^7.3 ^7.4 Properties of diamond, Ioffe Institute Database

[8] "Material Properties- Misc Materials". www.nde-ed.org. Татаж авсан: 2025-09-09.

[9] Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, Хими, физикийн гарын авлага 81-р хэвлэлт, CRC press.

[10] Вест, Роберт (1984). CRC, Хими, физикийн гарын авлага. Бока Ратон, Флорида: Chemical Rubber Company Publishing. х. E110. ISBN 978-0-8493-0464-4.

[11] "Нүүрстөрөгч ба нүүрстөрөгчийн материалын түүх - Хэрэглээний эрчим хүчний судалгааны төв - Кентаккигийн их сургууль". Caer.uky.edu. Татаж авсан: 2025-09-09.

[12] Сенсе, Фред (2000-09-09). "Who discovered carbon?". Frostburg State University. Татаж авсан: 2025-09-09.

[NUBASE2020-13] Кондев, Ф. Г.; Ван, М.; Хуан, В. Ж.; Наими, С.; Ауди, Г. (2021). "The NUBASE2020 evaluation of nuclear properties" (PDF). Chinese Physics C. 45 (3): 030001. doi:10.1088/1674-1137/abddae.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]