Үелэх систем

[[File:Үелэх систем.png|thumb|450px|Химийн элементийн үелэх систем (монгол)] Химийн элементийн үелэх систем гэдэг нь мэдэгдэж буй химийн элементүүдийн жагсаалт юм. Үелэх системд химийн элементүүд нь өөрсдийн атомын дугаарын дарааллаараа (багаас их рүү) байрлана.

Химийн элементүүдийг үелэх системд Үе болон Бүлгүүдэд хуваана.

Үелэх системийн мөрийн дагуу, 7 үе байх ба эхний үед (үе 1) зөвхөн Устөрөгч, Гели гэсэн 2 элемент, 2 ба 3-р үе тус бүр 8 элемент агуулна. Бусад үеүүд харьцангуй олон химийн элементүүдийг агуулна.

Үелэх системийн баганыг бүлэг гэж нэрлэх ба стандарт үелэх системд нийтдээ 18 бүлэг ялгана. Нэг бүлэгт багтах химийн элементүүдийн электрон байгуулалт нь төстэй байх учир химийн шинж чанар нь ойролцоо байна. Жишээлбэл, 18-р бүлгийн элементүүдийг инерт хийнүүд гэж нэрлэх ба эдгээр нь өөр элементүүдтэй урвалд ордоггүй.

Үелэх системийг Оросын химич Д.Менделеев (1834-1907) 1869 онд нээжээ.

Стандарт үелэх систем[засварлах | кодоор засварлах]

Бүлэг →

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Үе ↓

1

1
H

2
He

2

3
Li

4
Be

5
B

6
C

7
N

8
O

9
F

10
Ne

3

11
Na

12
Mg

13
Al

14
Si

15
P

16
S

17
Cl

18
Ar

4

19
K

20
Ca

21
Sc

22
Ti

23
V

24
Cr

25
Mn

26
Fe

27
Co

28
Ni

29
Cu

30
Zn

31
Ga

32
Ge

33
As

34
Se

35
Br

36
Kr

5

37
Rb

38
Sr

39
Y

40
Zr

41
Nb

42
Mo

43
Tc

44
Ru

45
Rh

46
Pd

47
Ag

48
Cd

49
In

50
Sn

51
Sb

52
Te

53
I

54
Xe

6

55
Cs

56
Ba

*

72
Hf

73
Ta

74
W

75
Re

76
Os

77
Ir

78
Pt

79
Au

80
Hg

81
Tl

82
Pb

83
Bi

84
Po

85
At

86
Rn

7

87
Fr

88
Ra

**

104
Rf

105
Db

106
Sg

107
Bh

108
Hs

109
Mt

110
Ds

111
Rg

112
Cn

113
Nh

114
Fl

115
Mc

116
Lv

117
Ts

118
Og

8

119
Uue

120
Ubn

*

156
Uph

157
Ups

158
Upo

159
Upe

160
Uhn

161
Uhu

162
Uhb

163
Uht

164
Uhq

* Лантаноидууд

57
La

58
Ce

59
Pr

60
Nd

61
Pm

62
Sm

63
Eu

64
Gd

65
Tb

66
Dy

67
Ho

68
Er

69
Tm

70
Yb

71
Lu

** Актиноидууд

89
Ac

90
Th

91
Pa

92
U

93
Np

94
Pu

95
Am

96
Cm

97
Bk

98
Cf

99
Es

100
Fm

101
Md

102
No

103
Lr

Улаан өнгөөр шүлтийн металл

Улбар шар өнгөөр газрын шүлтийн металл

Ягаан-улаан өнгөөр шилжилтийн металлууд

Саарал өнгөөр бусад металлууд

Бор өнгөөр металлоидууд

Ногоон өнгөөр бусад металл бишүүд

Шар өнгөөр галогенууд

Цэнхэр өнгөөр инерт хийнүүд

Бүдэг ягаан өнгөөр лантаноидууд

Тод ягаан өнгөөр актиноидууд

Жирийн нөхцөл (стандарт температур, даралт) дэх төлвийг атомын дугаарын өнгөөр илэрхийлэв:

Хөх өнгөөр хий
Ногоон өнгөөр шингэн
Хар өнгөөр хатуу төлвийг тэмдэглэв.

Цацраг идэвхит шинж

Үргэлжилсэн шугамаар хүрээлэгдсэн элементүүд тогтвортой изотопитой
Тасархай шугамаар хүрээлэгдсэн элементүүд байгальд тааралддаг цацраг идэвхит изотопитой
Цэгээр хүрээлэгдсэн элементүүд байгальд тааралдахгүй (Синтетик элементүүд)
Хүрээгүй элементүүдийн хагас задралын хугацаа хэт богино тул одоогоор нээгдээгүй байна

Мөн үзэх[засварлах | кодоор засварлах]

Гадаад холбоос[засварлах | кодоор засварлах]