Актини
.png) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Актини | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Дуудлага | /akʰˈtʰini/ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Гадаад байдал | мөнгөлөг цагаан, цэнхэр гэрлээр гэрэлтдэг;[1] заримдаа алтан цутгамалтай[2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Жингийн тоо | [227] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Үелэх систем дэх Актини | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Атомын дугаар (Z) | 89 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Бүлэг | f-блокийн бүлгүүд (дугааргүй) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Үе | 7-р үе | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Блок | f-блок | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Электрон байгуулалт | [Rn] 6d1 7s2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Давхарга бүрт | 2, 8, 18, 32, 18, 9, 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Физик шинж чанарууд | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Төлөв | хатуу | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хайлах температур | 1500 K (1227 °C, 2240 °F) (тооцоолсон)[2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Буцлах температур | 3500±300 K (3200±300 °C, 5800±500 °F) (экстраполяци)[2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Нягт (т.т.) | 10 г/см3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хайлах энтальп | 14 кЖ/моль | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Уурших энтальп | 400 кЖ/моль | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хувийн дулаан шингээлт | 27.2 Ж/(моль·K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Атомын шинж чанар | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Исэлдэлтийн зэрэг | нийтлэг: +3 +2[3] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Цахилгаан сөрөг чанар | Полингийн шаталбар: 1.1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ионжилтын энерги |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ковалент радиус | 215 пм | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
_NIST_ASD_emission_spectrum.png) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Бусад шинж чанарууд | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Байгалийн тархац | ялзралаас | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Талст бүтэц | тал-төвтэй куб (ттк) (cF4) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Торны тогтмол |  | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Дулаан дамжуулалт | 12 Вт/(м⋅K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| CAS дугаар | 7440-34-8 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Түүх | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Нэрийн үүсэл | Эртний Грек ακτίς, "цацраг" эсвэл "туяа" гэсэн үгнээс | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Нээсэн | Фридрих Оскар Гизель (1902) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Анх ялгасан | Жозеф Ститес, Муррелл Салуцки, Боб Стоун (1955) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Нэр өгсөн | Андре-Луи Дебьерн (1899) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Хамгийн тогвортой изотопууд | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Астини нь химийн элемент, атомын дугаар нь 89, химийн тэмдэглэгээ нь Ac.
Актини нь мөнгөлөг саарал өнгөтэй, цацраг идэвхит элемент. Химийн шинж чанарын хувьд Лантантай төстэй.
Актини (227Ac) нь маш бага хэмжээтэйгээр ураны хүдэрт агуулагдана. Нэг тонн ураны хүдэрт граммын аравны нэгтэй тэнцүү хэмжээгээр агуулагддаг байна.
Хэрэглээ
[засварлах | кодоор засварлах]Радигаас 150 дахин илүү цацраг идэвхит чанартай учир нейтроны эх үүсвэр болгон ашиглана. Үүнээс өөрөөр тэр болгон ашиглагдахгүй.
Түүх
[засварлах | кодоор засварлах]Актиниг анх 1899 онд Францын химич Андрей-Луис Деберн ураны хүдрээс ялгаж авчээ. Уг гарган авсан элемент нь титантай төстэй (1899)[6], мөн торитой төстэй болохыг тэмдэглэсэн байдаг (1890)[7]. Харин Фредрих Гейсел актиниг Дебернээс хамааралгүйгээр 1902 онд ялган авч, лантантай төстэйг тодорхойлон [8] 1904 онд "еманиум" гэж нэрлэсэн байна[9]. 1904 онд дээр дурьдсан элементүүдийн шинж чанарыг нарийвчласны үндсэн дээр Дебернийг анх уг шинэ элементийг нээсэн гэж тооцжээ[10][11].
Актини гэдэг үг нь Грекийн "цацраг" гэсэн утгатай aktis, aktinos үгнээс гаралтай.
Тархалт
[засварлах | кодоор засварлах]Актини нь ураны хүдэрт бага хэмжээгээр агуулагдана. Гэхдээ цөмийн реакторт 226радигаас үүснэ. Агуулга нь миллиграм хүрэх нь бий.
Изотопи
[засварлах | кодоор засварлах]Актини нь байгальд тааралддаг 227Ac гэсэн нэг цацраг идэвхит изотопитой. Энэ изотопийн хагас задралын хугацаа нь 21.77 жил. Бусад 36 изотопиудынх нь хагас задралын хугацаа богино бөгөөд эдгээрээс арай урт нь 225Ac 10 өдөр, 226Ac 29.37 цаг байна. Үлдэх бусад изотопийнх нь хагас задралын хугацаа бүгд 10 цагаас богино, ихэвчлэн 1 минут байдаг. Хамгийн бага хагас задралын хугацаатай изотопи нь 217Ac 69 наносекунд болно.
Актинигийн изотопиудын атом масс нь 206 (206Ac) - 236 (236Ac) байна.
Сөрөг тал
[засварлах | кодоор засварлах]227Ac нь цацраг идэвхит чанар маш өндөр (плутонигоос илүү их аюултай) тул хүний эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлнө.
Цахим холбоос
[засварлах | кодоор засварлах] |
Wiktionary: Актини – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу |
Commons: Актини – Викимедиа дуу дүрсний сан- WebElements.com - Actinium
- Los Alamos National Laboratory - Actinium
- NLM Hazardous Substances Databank – Actinium, Radioactive
Эшлэл
[засварлах | кодоор засварлах]- ↑ Уолл, Грег (2003-09-08). "C&EN: It's Elemental: The Periodic Table - Actinium". C&EN: It's Elemental: The Periodic Table. Chemical and Engineering News. Татаж авсан: 2 June 2011.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Кирби, Харолд В.; Морс, Лестер Р. (2006). "Actinium". The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements. х. 18. doi:10.1007/1-4020-3598-5_2. ISBN 978-1-4020-3555-5.
- ↑ Pore, Jennifer L.; Gates, Jacklyn M.; Dixon, David A.; Garcia, Fatima H.; Gibson, John K.; Gooding, John A.; McCarthy, Mallory; Orford, Rodney; Shafi, Ziad; Shuh, David K.; Sprouse, Sarah (2025). "Direct identification of Ac and No molecules with an atom-at-a-time technique". Nature. 644. Springer Science and Business Media LLC: 376–380. doi:10.1038/s41586-025-09342-y. ISSN 0028-0836.
- ↑ Арбластер, Жон В. (2018). Элементүүдийн кристаллографийн шинж чанарын сонгосон утгууд. Материалын Парк, Охайо: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
- ↑ Кондев, Ф. Г.; Ван, М.; Хуан, В. Ж.; Наими, С.; Ауди, Г. (2021). "The NUBASE2020 evaluation of nuclear properties" (PDF). Chinese Physics C. 45 (3): 030001. doi:10.1088/1674-1137/abddae.
- ↑ André-Louis Debierne (1899). "Sur un nouvelle matière radio-active". Comptes rendus. 129: 593–595.
- ↑ André-Louis Debierne (1900). "Sur un nouvelle matière radio-actifl'actinium". Comptes rendus. 130: 906–908.
- ↑ Friedrich Oskar Giesel (1902). "Ueber Radium und radioactive Stoffe". Berichte der Deutschen Chemische Geselschaft. 35 (3): 3608–3611. doi:10.1002/cber.190203503187.
- ↑ Friedrich Oskar Giesel (1904). "Ueber den Emanationskörper (Emanium)". Berichte der Deutschen Chemische Geselschaft. 37 (2): 1696–1699. doi:10.1002/cber.19040370280.
- ↑ Friedrich Oskar Giesel (1904). "Ueber Emanium". Berichte der Deutschen Chemische Geselschaft. 37 (2): 1696–1699. doi:10.1002/cber.19040370280.
- ↑ Friedrich Oskar Giesel (1905). "Ueber Emanium". Berichte der Deutschen Chemische Geselschaft. 38 (1): 775–778. doi:10.1002/cber.190503801130.