Таллин

Таллин хот
Таллин хот
Улс орон	Эстони (БНЭстУ)
Хошуу (мааконд)	Харю
Хот суурин	Таллин
Газар нутаг	159.2 км²
Хүн ам	2013 онд 425,081 хүн
Ард түмэн	эстони (52.2%), орос (38.6%)
Цагийн бүс	ДЕЦ (ГЦ+2)
Цахим хуудас	tallinn.ee

Та́ллин (монгол бичгээр Таллин, эстони латинаар Tallinn [ˈtɑlʲˑinˑ], дуудлага нь [таа_льлин_ь]) — Эстони улсын нийслэл, 425,081 хүн оршин суудаг далайн боомт хот.

Эстонийн улс төр, шинжлэх ухаан, эдийн засаг, соёлын төв. Бүгд найрамдах улсын Төрийн байгууллагууд байрладаг бөгөөд тус улсын ихэнх дээд болон дунд мэргэжлийн боловсролын байгууллагууд төвлөрсөн хот.

Түүх

Таллин хотын эртний түүх нь хотоос холгүй орших Иру хотоос эхэлдэг бөгөөд 1-р мянганы хоёрдугаар хагаст суурин байсан байна. Сүүлд 11 дүгээр зууны дундуур Линданиз (оросууд -Колывань гэж нэрэлсэн байна) суурин нь одоогийн Тоомпэй толгод дээр байгуулагдсан байна.

1219 онд Данийн хаан Вальдемара II удирдлага доорх усан цэрэг хотын эрэгт бууж улмаар 1227–1238 онуудад Таллин хот болон Умард Эстони нутгийг тэд удидраж байжээ.

Арван жилийн дараа буюу 1248 оны 5 дугаар сарын 15-нд Данийн хаан Эрик IV Плоу Грош нь Таллин хотод "Любекийн хууль" гэгчийг баталж Таллин хотыг дундад зууны үеийн Германы худалдааны хотуудтай нэг хууль эрх зүйн орон зайд нэгтгэв.

14 дүгээр зууны дундуур Таллин хотын эзэн хааны хунтайж солигдов. Дотоод улс төрийн болон санхүүгийн хүндрэлийн улмаас Данийн хаан Умард Эстони дахь эзэмшил газраа Таллин хотын хамт Тевтоны ордонд зарахаар шийджээ. 1347 онд уг тушаалаар эд хөрөнгийг удирдах эрхийг Ливоны жигүүрт Таллин хотыг шилжүүлжээ.

1558-1583 оны Ливоны дайны үеэр Орос, Швед, Польш, Дани улсууд Умард Балтийн тэнгисийн хэсэгт ноёрхлоо тогтоохын төлөө тулалдаж байв. Оросын армид эзлэгдэхээс зайлсхийж Таллинн хот 1561 онд Шведэд бууж өгчээ. Шведийн удирдлага дор байхдаа Таллинн хот Эстлянд мужийн захиргааны төв байжээ.

1700-1721 онуудад Балтийн тэнгисийн бүс нутагт ноёрхохын төлөө бие биетэйгээ тулалдаж байсан Швед, Орос "Умардын дайн"-д нэрвэгджээ. 1710 оны 9 дүгээр сарын 29-нд Таллин Оросын цэргүүдэд тулалдахгүйгээр бууж өгсөн байна.

1877 оны 3 дугаар сарын 26-нд Оросын хаан II Александрын зарлигаар 1870 оны Хотын ерөнхий зохицуулалтыг Балтийн бүсийн хотуудад хэрэглэжээ. Хотын зөвлөлүүд нь дөрвөн жилийн хугацаатай сонгогдсон хотын зөвлөл, түүнээс сонгогдсон, хотын зөвлөлийн дөрвөн гишүүнээс бүрдсэн хотын захиргаа бий болсон. Мөн НИТХ-аас хотын даргыг сонгосон бөгөөд түүнийг албан тушаалд нь төв захиргаанаас баталгаажуулсан. Төлөөлөгч-Засаг дарга /губернатор/ нийслэлийн төр захиргааны байгууллагын шийдвэр хууль тогтоомжид нийцэж байгаа эсэхийг хянан шалгадаг болжээ.

Таллин хот 20 дугаар зуунд дэлхийн хоёр том дайныг туулсан. 1918 оны 2-р сарын 24-нд Эстонийн авралын хороо энэ дайнд төвийг сахисан хэвээр байсан тусгаар тогтносон ардчилсан Эстони улсыг тунхаглав.

Германд 11 дүгээр сарын хувьсгалын дараа эзлэгдсэн цэргүүд Эстонийг орхиж, эрх мэдэл Эстонийн түр Засгийн газарт шилжсэн. Үндэсний эрх баригчид Оросын давшиж буй большевик цэргүүдээс хамгаалах ажлыг нэн даруй зохион байгуулахаас өөр аргагүй болов - Тусгаар тогтнолын дайн Эстонид эхэлсэн бөгөөд 1920 оны 2 дугаар сарын 2-нд "Тарту-гийн гэрээ"-нд гарын үсэг зурснаар дайн дууссан байна.

Энхийн гэрээний дагуу Орос улс Эстони дахь бүрэн эрхээсээ татгалзсан. Таллин нь тусгаар тогтносон Эстони улсын нийслэл болж, тусгаар тогтнолын хугацаа 20 жил үргэлжилсэн. 1939 оны 8 дугаар сард "Молотов-Риббентропын нууц гэрээ" нь Эстонийг ЗХУ-ын нөлөөнд үлдээж, тэр жилийн намар Таллин хотод Улаан арми, Балтийн флотын баазууд бий болов. 1940 оны 6 дугаар сард Зөвлөлтийн цэргүүд Эстонийг эзэлж, тусгаар тогтнолоо алдсан юм.

Дэлхийн 2-р дайны үед 1941 оны 8-р сарын 28-нд Германы цэргүүд Таллин хотыг эзэлжээ. 1944 оны 3-р сарын 9-ний шөнө Таллин хот Зөвлөлтийн Армийн агаарын довтолгоо, бөмбөгдөлтөд өртөж, 5,5 зуу орчим энгийн иргэд амь үрэгдэж, 5073 барилга бүрэн болон хэсэгчлэн сүйрчээ. Таллин хотын үнэ цэнэтэй Хуучин хотын ихэнх хэсэг нь амьд үлдсэн ч Харжу гудамж болон Нигулист сүм ихээхэн эвдэрсэн байна. 1944 оны 9 дүгээр сарын 23-нд Таллинныг Зөвлөлтийн цэргүүд дахин эзлэн авч, Таллин хотын Гүйцэтгэх хороо үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэв. Улмаар Зөвлөлтийн эзлэн түрэмгийлэл 50 жил үргэлжилсэн байна.

1990 онд ЗХУ задарч, Эстони улсын тусгаар тогтнолыг сэргээх шийдвэрийг 1991 оны 8-р сарын 20-нд зарласан боловч 1989 оны 9-р сарын 10-нд сонгогдсон Ардын депутатуудын зөвлөл анхны хурлаараа Таллины Ассемблей гэж нэрлэгдэж, Гүйцэтгэх хороо нь хотын алба болжээ.

1993 оны 10 дугаар сарын 17-нд шинээр тусгаар тогтнолоо сэргээсэн Бүгд Найрамдах Эстони улсад орон нутгийн засаг захиргааны анхны сонгууль болсон юм.

Зураг