Баку хуудасны эх кодыг харах

{{Инфобокс Дэлхийн өв
|нэр             =Ширваншахын ордон ба Охины цамхагт Бакугийн хэрэмт хот 
|зураг           =
[[Файл:Coat of arms of Baku.svg|100px]]|зургийн_тайлбар =Охины цамхаг, Баку
|зургийн_тайлбар =Охины цамхаг, Баку
|улс             ={{AZE}}
|төрөл           =Соёлын
|шалгуур         =iv
|ID              =958
|гогцоо          =
|бүс             =[[Ази, Австрали ба Далайн орнууд дахь дэлхийн өвүүд]]
|солбицол        =
|он              =2000
|чуулган         =24
|сунгалт         =
|аюул            =2003-
}}
'''Баку''' ({{lang-az|Bakı}}) хот нь [[Азербайжан|Бүгд Найрамдах Азербайжан улсын]] нийслэл бөгөөд [[Кавказ]]ын аж үйлдвэр, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, техникийн  хамгийн том төв, хамгийн том хот нь юм. Баку хот [[Каспийн тэнгис]]ийн хамгийн том усан боомт хот юм. Баку гэдэг нь эртний [[перс хэл]]ээр "Бад кубе" буюу "Салхиар үлээсэн хот" гэсэн утгатай үг. Баку хот 2140 хавтгай дөрвөлжин км газар нутагтай, 2 сая 262 000 хүн амтай (2018 оны байдлаар), 11 дүүрэг, 59 хот орчмын тосгонтой. Баку хотын хүн амын 90 хувь нь азербайжанчууд, бусад нь орос, украйн, курд, армян, еврей, гүрж, турк үндэстэн эзэлдэг. Баку хотод төмөр зам, 34 км урт метро (1967 онд байгуулагдсан), авто зам, усан зам, нисэх буудалтай. Баку хотод 6 театр, 1 цирк, 7 музей, 11 түүхэн дурсгалт газар, 50 хөшөө, Исламын 6 мечеть, Христийн 7 сүм байдаг. Баку хотод нефть боловруулах үйлдвэр, химийн үйлдвэр ,машины үйлдвэр, хүнс, нэхмэлийн үйлдвэр хөгжсөн.

== Түүх ==
Уг хотыг VI зууны үед байгуулагдсан гэж үздэг. XII зуунд тухайн бүс нутгийн ноёлох хот [[Шамахи]] газар хөдлөлтийн улмаас эвдрэн сүйрэхэд [[Ширваншах]] I Ашитан нийслэл хотоороо Бакуг сонгожээ. Энэ явдал нь тус хотыг хурдан хөгжих гол үндэс болсон байна. Ширваншахын байгуулсан Бакугийн эртний хэрэмт хотыг 2000 онд [[ЮНЕСКО]] [[дэлхийн өв]]д багтаасан бөгөөд мөхөх аюултайд тооцоод байна. 

XIII зуунд монголчуудын довтолгооны үеэр хот сүйрч, уналтад оржээ. Гэвч дараагийн зуунд Бакугийн эдийн засгийн амьдрал дахин сэргэв. Каспийн тэнгисийг зарим эх сурвалжид Баку тэнгис гэж хүртэл дурдсан байдаг. Бакугаас Алтан Орд, Оросын ноёд, Иран, Төв Азид төрөл бүрийн бараа бүтээгдэхүүн экспортолж байв. 

1501 онд Сафавид шах [[I Измайл]] бүслэн авч, эзлэхийг оролдож байсан ч бат бөх битүү хэрмээр хүрээлэгдсэн Баку хот найдвартай эсэргүүцэж байв. 1540 Сафавид шахын арми дахин халдаж, эзлэн авч байв. 1604 онд Баку хотын цайзыг Ираны шах [[I Аббас]] нураалгажээ. 
1723 оны зургадугаар сарын 26-нд [[Орос]]ын арми Бакуг бүслэн авч их буугаар буудахад арга буюу бууж өгч дараа нь оросын цэрэг гарсан байна. 

18-р зууны дунд үед Баку-гийн хаант улс байгуулагдсан байна. 1796 онд Баку дахин оросуудад эзлэгдсэн боловч жилийн дараа Оросын Эзэн хаан I Павел цэргээ татсан ажээ. 

1920 оны 4 дүгээр сарын дундуур Хувьсгалт оросын Улаан 11 дүгээр Арми Деникины цэргийг устгаад Азербайжаны умард хилд очжээ. 4 дүгээр сарын 27-нд Зөвлөлтийн цэрэг хил давж 28-нд эсэргүйцэл үзүүлээгүй Баку хотыг эзэлсэн байна. 

Зөвлөлтийн үед Баку хот нь Зөвлөлт Социалист Азербайжан улсын нийслэл бөгөөд ЗХУ-ын захиргаа, аж үйлдвэр, соёлын төвүүдийн нэг болсон байна. 

20-р зууны сүүлчээр ЗХУ-ын дараах хүнд хэцүү жилүүдэд эдийн засаг, нийгмийн хямралыг даван туулсан Баку нь өнөөдөр Өвөр Кавказын эдийн засаг, соёлын хамгийн том төв болж шинээр мэндэлж байна.

=== Түүхэн зургийн цомог ===
<gallery>
Image:Iceri seher.jpg
Image:Нефтеперегонный завод Нобелей в Баку, конец 1880 гг..jpg
Image:Первый в России нефтепровод Балаханы – Черный город.jpg
Image:Oil pump in Baku.jpg
Image:BibiEybat.jpg
Image:Oil Rocks near Baku.jpg
</gallery>

== Газар зүй ==
=== Уур амьсгал ===
{{Уур амьсгалын хүснэгт
| TABELLE = 
| DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200
| QUELLE = [http://worldweather.wmo.int/007/c00018.htm WMO], [http://at.wetter.com/reise/laenderinfos/klimadatenbank/?type=temp&continent=AS&country=AZ&station=378500 www.wetter.com]
| Überschrift = 
| Ort = Баку
<!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| hmjan =   6.6
| hmfeb =   6.3
| hmmär =   9.8
| hmapr =  16.4
| hmmai =  22.1
| hmjun =  27.3
| hmjul =  30.6
| hmaug =  29.7
| hmsep =  25.6
| hmokt =  19.6
| hmnov =  13.5
| hmdez =   9.7
<!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| lmjan =   2.1
| lmfeb =   2.0
| lmmär =   4.2
| lmapr =   9.4
| lmmai =  14.9
| lmjun =  19.7
| lmjul =  22.2
| lmaug =  22.9
| lmsep =  19.4
| lmokt =  13.6
| lmnov =   8.8
| lmdez =   4.8
<!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| avjan = 
| avfeb = 
| avmär = 
| avapr = 
| avmai = 
| avjun = 
| avjul = 
| avaug = 
| avsep = 
| avokt = 
| avnov = 
| avdez = 
<!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm -->
| nbjan =  21
| nbfeb =  20
| nbmär =  21
| nbapr =  18
| nbmai =  18
| nbjun =   8
| nbjul =   2
| nbaug =   6
| nbsep =  15
| nbokt =  25
| nbnov =  30
| nbdez =  26
<!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d -->
| shjan = 2.9
| shfeb = 3.1
| shmär = 4.0
| shapr = 6.5
| shmai = 8.3
| shjun = 9.8
| shjul = 10.1
| shaug = 9.1
| shsep = 7.4
| shokt = 4.6
| shnov = 3.1
| shdez = 3.3
<!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u.ä.) für den jeweiligen Monat in °C -->
| wtjan = 
| wtfeb = 
| wtmär = 
| wtapr = 
| wtmai = 
| wtjun = 
| wtjul = 
| wtaug = 
| wtsep = 
| wtokt = 
| wtnov = 
| wtdez = 
<!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d -->
| rdjan =  6
| rdfeb =  6
| rdmär =  5
| rdapr =  4
| rdmai =  3
| rdjun =  2
| rdjul =  1
| rdaug =  2
| rdsep =  2
| rdokt =  6
| rdnov =  6
| rddez =  6
<!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % -->
| lfjan = 
| lffeb = 
| lfmär = 
| lfapr = 
| lfmai = 
| lfjun = 
| lfjul = 
| lfaug = 
| lfsep = 
| lfokt = 
| lfnov = 
| lfdez = 
}}

== Хүн ам ==
Бакугийн хүн ам нь 2,092,400 хүн (2010 он). 2009 оны байдлаар Баку хотод азербайжанчууд (90.3%), оросууд (5.3%), украинууд, курдууд, лезгинүүд болон Дагестаны бусад ард түмэн, еврей, гүрж, туркууд амьдарч байжээ.
<center>
{|class="wikitable" style="float:center;"
! Жил
! Азербайжан
! %
! Орос
! %
! Армян
! %
! Еврей
! %
! Бусад
! %
! Нийт
|-
|1886<ref>{{ru icon}} Свод статистических данных о населении Закавказского края, извлечённых из посемейных списков 1886 года, г. Тифлис, 1893</ref>
|37,530
|43.3
|21,390
|24.7
|24,490
|28.3
|391
|0.5
|2,810
|3.2
|86,611
|-
|1897<ref>{{ru icon}} [http://demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=323 Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. – г. Баку]</ref>
|40,341
|36
|37,399
|33.4
|19,099
|17.1
|3,369
|3
|11,696
|10.5
|111,904
|-
|1926<ref>{{ru icon}} Всесоюзная перепись населения 1926 года, т. 14, Закавказская СФСР, г. Москва, 1929</ref>
|118,737
|26.2
|167,373
|36.9
|76,656
|16.9
|19,589
|4.3
|70,978
|15.7
|453,333
|-
|1939<ref>Soviet 1939 census</ref>
|215,482
|27.4
|343,064
|43.6
|118,650
|15.1
|31,050
|3.9
|79,377
|10.1
|787,623
|-
|1959<ref>Soviet 1959 census</ref>
|211,372
|32.9
|223,242
|34.7
|137,111
|21.3
|24,057
|3.7
|56,725
|8.7
|652,507
|-
|1970<ref>Soviet 1970 census</ref>
|586,052
|46.3
|351,090
|27.7
|207,464
|16.4
|29,716
|2.3
|88,193
|6.9
|1,262,515
|-
|1979<ref>Soviet 1979 census</ref>
|530,556
|52.4
|229,873
|22.7
|167,226
|16.5
|22,916
|2.3
|62,865
|6.2
|1,013,436
|-
|1999<ref>[http://pop-stat.mashke.org/azerbaijan-ethnic1999.htm Ethnic composition of Azerbaijan 1999]</ref>
|1,574,252
|88
|119,371
|6.7
|378
|0.02
|5,164
|0.3
|89,689
|5
|1,788,854
|-
|2009<ref>[http://pop-stat.mashke.org/azerbaijan-ethnic2009.htm Ethnic composition of Azerbaijan 2009]</ref>
|1,848,107
|90.3
|108,525
|5.3
|104
|0
|6,056
|0.6
|83,023
|4.1
|2,045,815
|-
|}
</center>

== Ширваншахын ордон ба Охины цамхагт Бакугийн хэрэмт хот ==

{{Том зураг|Shirvanshah Palace pano01.JPG|1200|Ширваншахын ордон ба охины цамхагт: ''Ширваншахын ордон ба охины цамхагт Бакугийн хэрэмт хот. XV зуун''}}

== Зургийн цомог ==
<gallery>
Баку. Улица в полдень. 1861.jpg
Баку. Набережная. 1861.jpg
Baku Maiden Tower.jpg
Baku fortress.JPG
Shirvanshah Palace 001.JPG
Small bazar downtown Baku.JPG
Bay in Baku.JPG
Gosha gapi.jpg
Inner city Baku.jpg
</gallery>

== Эшлэл ==
<references/>

== Цахим холбоос ==
{{commonscat|Baku|Баку}}
* [http://www.azeri.net/azerbaijan/category/cities/baku/ Baku city guide]
* [http://www.caledoniabar.com The Caledonia Bar one of Baku's expatriate establishments]
* [https://web.archive.org/web/20100131155239/http://www.azerbaijan24.com/ Azerbaijan travel information]
* [http://whc.unesco.org/en/list/958 UNESCO World Heritage Site listing Walled City of Baku]
* [http://www.bakupages.com Baku Pages]
* [https://web.archive.org/web/20171031074729/http://www.traveller.az/ Baku hotels directory]
* [http://www.hotels.az Baku Hotels]
* [http://www.usembassybaku.org American Embassy in Baku Azerbaijan]
* [http://www.britishembassy.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1056117176152 British Embassy in Azerbaijan]
* [http://www.advantour.com/azerbaijan/baku.htm Baku travel guide and photos]
* [http://www.satellite-sightseer.com/id/4211/Azerbaijan//Baku/City_of_Baku Azerbaijan Satellite view (Google Maps)]
* [http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=610923 Building projects and real estate development in Baku]
* [https://web.archive.org/web/20091102091110/http://royaltaxi.az/ Professional taxi services in Baku]

{{Азербайжаны хот}}
{{Азийн улс орон бүрийн нийслэл хот}}
[[Ангилал:Баку| ]]
[[Ангилал:Азербайжаны суурин]]
[[Ангилал:Азийн нийслэл]]
[[Ангилал:Азербайжаны засаг захиргааны дүүрэг]]
[[Ангилал:Далайн боомттой суурин]]
[[Ангилал:Их-, дээд сургуультай хот]]
[[Ангилал:Саятан хот]]