Баку

Баку
Уур амьсгалын диаграмм
	Температур °C, Тунадас мм
	Эх сурвалж: WMO, www.wetter.com

Ширваншахын ордон ба Охины цамхагт Бакугийн хэрэмт хот
Ширваншахын ордон ба Охины цамхагт Бакугийн хэрэмт хот*
ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өв
	Охины цамхаг, Баку
Улс	Азербайжан
Төрөл	Соёлын
Шалгуур	iv
Дугаар	958
Бүс**	Ази, Австрали ба Далайн орнууд дахь дэлхийн өвүүд
	Бүртгэсэн түүх
Бүртгэсэн	2000 (24-р чуулган)
Мөхөх аюултай	2003-
	* Нэр нь Дэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгэгдсэний дагуу.; ** Бүс нь ЮНЕСКО-гийн тогтоосны дагуу.

Баку (азе. Baki) хот нь Бүгд Найрамдах Азербайжан улсын нийслэл бөгөөд Кавказын аж үйлдвэр, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, техникийн хамгийн том төв, хамгийн том хот нь юм. Баку хот Каспийн тэнгисийн хамгийн том усан боомт хот юм. Баку гэдэг нь эртний перс хэлээр "Бад кубе" буюу "Салхиар үлээсэн хот" гэсэн утгатай үг. Баку хот 2140 хавтгай дөрвөлжин км газар нутагтай, 2 сая 262 000 хүн амтай (2018 оны байдлаар), 11 дүүрэг, 59 хот орчмын тосгонтой. Баку хотын хүн амын 90 хувь нь азербайжанчууд, бусад нь орос, украйн, курд, армян, еврей, гүрж, турк үндэстэн эзэлдэг. Баку хотод төмөр зам, 34 км урт метро (1967 онд байгуулагдсан), авто зам, усан зам, нисэх буудалтай. Баку хотод 6 театр, 1 цирк, 7 музей, 11 түүхэн дурсгалт газар, 50 хөшөө, Исламын 6 мечеть, Христийн 7 сүм байдаг. Баку хотод нефть боловруулах үйлдвэр, химийн үйлдвэр ,машины үйлдвэр, хүнс, нэхмэлийн үйлдвэр хөгжсөн.

Түүх[засварлах | кодоор засварлах]

Уг хотыг VI зууны үед байгуулагдсан гэж үздэг. XII зуунд тухайн бүс нутгийн ноёлох хот Шамахи газар хөдлөлтийн улмаас эвдрэн сүйрэхэд Ширваншах I Ашитан нийслэл хотоороо Бакуг сонгожээ. Энэ явдал нь тус хотыг хурдан хөгжих гол үндэс болсон байна. Ширваншахын байгуулсан Бакугийн эртний хэрэмт хотыг 2000 онд ЮНЕСКО дэлхийн өвд багтаасан бөгөөд мөхөх аюултайд тооцоод байна.

XIII зуунд монголчуудын довтолгооны үеэр хот сүйрч, уналтад оржээ. Гэвч дараагийн зуунд Бакугийн эдийн засгийн амьдрал дахин сэргэв. Каспийн тэнгисийг зарим эх сурвалжид Баку тэнгис гэж хүртэл дурдсан байдаг. Бакугаас Алтан Орд, Оросын ноёд, Иран, Төв Азид төрөл бүрийн бараа бүтээгдэхүүн экспортолж байв.

1501 онд Сафавид шах I Измайл бүслэн авч, эзлэхийг оролдож байсан ч бат бөх битүү хэрмээр хүрээлэгдсэн Баку хот найдвартай эсэргүүцэж байв. 1540 Сафавид шахын арми дахин халдаж, эзлэн авч байв. 1604 онд Баку хотын цайзыг Ираны шах I Аббас нураалгажээ. 1723 оны зургадугаар сарын 26-нд Оросын арми Бакуг бүслэн авч их буугаар буудахад арга буюу бууж өгч дараа нь оросын цэрэг гарсан байна.

18-р зууны дунд үед Баку-гийн хаант улс байгуулагдсан байна. 1796 онд Баку дахин оросуудад эзлэгдсэн боловч жилийн дараа Оросын Эзэн хаан I Павел цэргээ татсан ажээ.

1920 оны 4 дүгээр сарын дундуур Хувьсгалт оросын Улаан 11 дүгээр Арми Деникины цэргийг устгаад Азербайжаны умард хилд очжээ. 4 дүгээр сарын 27-нд Зөвлөлтийн цэрэг хил давж 28-нд эсэргүйцэл үзүүлээгүй Баку хотыг эзэлсэн байна.

Зөвлөлтийн үед Баку хот нь Зөвлөлт Социалист Азербайжан улсын нийслэл бөгөөд ЗХУ-ын захиргаа, аж үйлдвэр, соёлын төвүүдийн нэг болсон байна.

20-р зууны сүүлчээр ЗХУ-ын дараах хүнд хэцүү жилүүдэд эдийн засаг, нийгмийн хямралыг даван туулсан Баку нь өнөөдөр Өвөр Кавказын эдийн засаг, соёлын хамгийн том төв болж шинээр мэндэлж байна.

Түүхэн зургийн цомог[засварлах | кодоор засварлах]

Газар зүй[засварлах | кодоор засварлах]

Уур амьсгал[засварлах | кодоор засварлах]

Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Баку

	1-р сар	2-р сар	3-р сар	4-р сар	5-р сар	6-р сар	7-р сар	8-р сар	9-р сар	10-р сар	11-р сар	12-р сар
Маx. Температур (°C)	6.6	6.3	9.8	16.4	22.1	27.3	30.6	29.7	25.6	19.6	13.5	9.7	Ø	18.2
Мин. Температур (°C)	2.1	2.0	4.2	9.4	14.9	19.7	22.2	22.9	19.4	13.6	8.8	4.8	Ø	12.1

Тунадас (мм)	21	20	21	18	18	8	2	6	15	25	30	26	Σ	210

Нартай цаг (h/d)	2.9	3.1	4.0	6.5	8.3	9.8	10.1	9.1	7.4	4.6	3.1	3.3	Ø	6

Бороотой өдөр (d)	6	6	5	4	3	2	1	2	2	6	6	6	Σ	49

Хур тунадас

Эх сурвалж: WMO, www.wetter.com

Хүн ам[засварлах | кодоор засварлах]

Бакугийн хүн ам нь 2,092,400 хүн (2010 он). 2009 оны байдлаар Баку хотод азербайжанчууд (90.3%), оросууд (5.3%), украинууд, курдууд, лезгинүүд болон Дагестаны бусад ард түмэн, еврей, гүрж, туркууд амьдарч байжээ.

Жил	Азербайжан	%	Орос	%	Армян	%	Еврей	%	Бусад	%	Нийт
1886^[1]	37,530	43.3	21,390	24.7	24,490	28.3	391	0.5	2,810	3.2	86,611
1897^[2]	40,341	36	37,399	33.4	19,099	17.1	3,369	3	11,696	10.5	111,904
1926^[3]	118,737	26.2	167,373	36.9	76,656	16.9	19,589	4.3	70,978	15.7	453,333
1939^[4]	215,482	27.4	343,064	43.6	118,650	15.1	31,050	3.9	79,377	10.1	787,623
1959^[5]	211,372	32.9	223,242	34.7	137,111	21.3	24,057	3.7	56,725	8.7	652,507
1970^[6]	586,052	46.3	351,090	27.7	207,464	16.4	29,716	2.3	88,193	6.9	1,262,515
1979^[7]	530,556	52.4	229,873	22.7	167,226	16.5	22,916	2.3	62,865	6.2	1,013,436
1999^[8]	1,574,252	88	119,371	6.7	378	0.02	5,164	0.3	89,689	5	1,788,854
2009^[9]	1,848,107	90.3	108,525	5.3	104	0	6,056	0.6	83,023	4.1	2,045,815

Ширваншахын ордон ба Охины цамхагт Бакугийн хэрэмт хот[засварлах | кодоор засварлах]

Томруулах

Ширваншахын ордон ба охины цамхагт: Ширваншахын ордон ба охины цамхагт Бакугийн хэрэмт хот. XV зуун

Зургийн цомог[засварлах | кодоор засварлах]

Эшлэл[засварлах | кодоор засварлах]

↑ (Орос хэл) Свод статистических данных о населении Закавказского края, извлечённых из посемейных списков 1886 года, г. Тифлис, 1893
↑ (Орос хэл) Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. – г. Баку
↑ (Орос хэл) Всесоюзная перепись населения 1926 года, т. 14, Закавказская СФСР, г. Москва, 1929
↑ Soviet 1939 census
↑ Soviet 1959 census
↑ Soviet 1970 census
↑ Soviet 1979 census
↑ Ethnic composition of Azerbaijan 1999
↑ Ethnic composition of Azerbaijan 2009

Цахим холбоос[засварлах | кодоор засварлах]

Commons: Баку – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

[1] (Орос хэл) Свод статистических данных о населении Закавказского края, извлечённых из посемейных списков 1886 года, г. Тифлис, 1893

[2] (Орос хэл) Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. – г. Баку

[3] (Орос хэл) Всесоюзная перепись населения 1926 года, т. 14, Закавказская СФСР, г. Москва, 1929

[4] Soviet 1939 census

[5] Soviet 1959 census

[6] Soviet 1970 census

[7] Soviet 1979 census

[8] Ethnic composition of Azerbaijan 1999

[9] Ethnic composition of Azerbaijan 2009

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Ширваншахын ордон ба Охины цамхагт Бакугийн хэрэмт хот*
ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өв

Охины цамхаг, Баку
Улс	Азербайжан Азербайжан
Төрөл	Соёлын
Шалгуур	iv
Дугаар	958
Бүс**	Ази, Австрали ба Далайн орнууд дахь дэлхийн өвүүд
Бүртгэсэн түүх
Бүртгэсэн	2000 (24-р чуулган)
Мөхөх аюултай	2003-
* Нэр нь Дэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгэгдсэний дагуу. ** Бүс нь ЮНЕСКО-гийн тогтоосны дагуу.