Баку

Холбоос засах
Ширваншахын ордон ба Охины цамхагт Бакугийн хэрэмт хот*
ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өв
Coat of arms of Baku.svg
Охины цамхаг, Баку
Улс АзербайжанАзербайжан Азербайжан
Төрөл Соёлын
Шалгуур iv
Дугаар 958
Бүс** Ази, Австрали ба Далайн орнууд дахь дэлхийн өвүүд
Бүртгэсэн түүх
Бүртгэсэн 2000  (24-р чуулган)
Мөхөх аюултай 2003-
* Нэр нь Дэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгэгдсэний дагуу.
** Бүс нь ЮНЕСКО-гийн тогтоосны дагуу.

Баку (азе. Bakı) хот нь Бүгд Найрамдах Азербайжан улсын нийслэл бөгөөд Кавказын аж үйлдвэр, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, техникийн хамгийн том төв, хамгийн том хот нь юм. Баку хот Каспийн тэнгисийн хамгийн том усан боомт хот юм. Баку гэдэг нь эртний перс хэлээр "Бад кубе" буюу "Салхиар үлээсэн хот" гэсэн утгатай үг. Баку хот 2140 хавтгай дөрвөлжин км газар нутагтай, 2 сая 262 000 хүн амтай (2018 оны байдлаар), 11 дүүрэг, 59 хот орчмын тосгонтой. Баку хотын хүн амын 90 хувь нь азербайжанчууд, бусад нь орос, украйн, курд, армян, еврей, гүрж, турк үндэстэн эзэлдэг. Баку хотод төмөр зам, 34 км урт метро (1967 онд байгуулагдсан), авто зам, усан зам, нисэх буудалтай. Баку хотод 6 театр, 1 цирк, 7 музей, 11 түүхэн дурсгалт газар, 50 хөшөө, Исламын 6 мечеть, Христийн 7 сүм байдаг. Баку хотод нефть боловруулах үйлдвэр, химийн үйлдвэр ,машины үйлдвэр, хүнс, нэхмэлийн үйлдвэр хөгжсөн.

Түүх[засварлах | кодоор засварлах]

Уг хотыг VI зууны үед байгуулагдсан гэж үздэг. XII зуунд тухайн бүс нутгийн ноёлох хот Шамахи газар хөдлөлтийн улмаас эвдрэн сүйрэхэд Ширваншах I Ашитан нийслэл хотоороо Бакуг сонгожээ. Энэ явдал нь тус хотыг хурдан хөгжих гол үндэс болсон байна. Ширваншахын байгуулсан Бакугийн эртний хэрэмт хотыг 2000 онд ЮНЕСКО дэлхийн өвд багтаасан бөгөөд мөхөх аюултайд тооцоод байна.

XIII зуунд монголчуудын довтолгооны үеэр хот сүйрч, уналтад оржээ. Гэвч дараагийн зуунд Бакугийн эдийн засгийн амьдрал дахин сэргэв. Каспийн тэнгисийг зарим эх сурвалжид Баку тэнгис гэж хүртэл дурдсан байдаг. Бакугаас Алтан Орд, Оросын ноёд, Иран, Төв Азид төрөл бүрийн бараа бүтээгдэхүүн экспортолж байв.

1501 онд Сафавид шах I Измайл бүслэн авч, эзлэхийг оролдож байсан ч бат бөх битүү хэрмээр хүрээлэгдсэн Баку хот найдвартай эсэргүүцэж байв. 1540 Сафавид шахын арми дахин халдаж, эзлэн авч байв. 1604 онд Баку хотын цайзыг Ираны шах I Аббас нураалгажээ. 1723 оны зургадугаар сарын 26-нд Оросын арми Бакуг бүслэн авч их буугаар буудахад арга буюу бууж өгч дараа нь оросын цэрэг гарсан байна.

18-р зууны дунд үед Баку-гийн хаант улс байгуулагдсан байна. 1796 онд Баку дахин оросуудад эзлэгдсэн боловч жилийн дараа Оросын Эзэн хаан I Павел цэргээ татсан ажээ.

1920 оны 4 дүгээр сарын дундуур Хувьсгалт оросын Улаан 11 дүгээр Арми Деникины цэргийг устгаад Азербайжаны умард хилд очжээ. 4 дүгээр сарын 27-нд Зөвлөлтийн цэрэг хил давж 28-нд эсэргүйцэл үзүүлээгүй Баку хотыг эзэлсэн байна.

Зөвлөлтийн үед Баку хот нь Зөвлөлт Социалист Азербайжан улсын нийслэл бөгөөд ЗХУ-ын захиргаа, аж үйлдвэр, соёлын төвүүдийн нэг болсон байна.

20-р зууны сүүлчээр ЗХУ-ын дараах хүнд хэцүү жилүүдэд эдийн засаг, нийгмийн хямралыг даван туулсан Баку нь өнөөдөр Өвөр Кавказын эдийн засаг, соёлын хамгийн том төв болж шинээр мэндэлж байна.

Түүхэн зургийн цомог[засварлах | кодоор засварлах]

  • Iceri seher.jpg
  • Нефтеперегонный завод Нобелей в Баку, конец 1880 гг..jpg
  • Первый в России нефтепровод Балаханы – Черный город.jpg
  • Oil pump in Baku.jpg
  • BibiEybat.jpg
  • Oil Rocks near Baku.jpg

Газар зүй[засварлах | кодоор засварлах]

Уур амьсгал[засварлах | кодоор засварлах]

Баку
Уур амьсгалын диаграмм
123456789101112
 
 
21
 
7
2
 
 
20
 
6
2
 
 
21
 
10
4
 
 
18
 
16
9
 
 
18
 
22
15
 
 
8
 
27
20
 
 
2
 
31
22
 
 
6
 
30
23
 
 
15
 
26
19
 
 
25
 
20
14
 
 
30
 
14
9
 
 
26
 
10
5
Температур °C,  Тунадас мм
Эх сурвалж: WMO, www.wetter.com
Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Баку
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Маx. Температур (°C) 6.6 6.3 9.8 16.4 22.1 27.3 30.6 29.7 25.6 19.6 13.5 9.7 Ø 18.2
Мин. Температур (°C) 2.1 2.0 4.2 9.4 14.9 19.7 22.2 22.9 19.4 13.6 8.8 4.8 Ø 12.1
Тунадас (мм) 21 20 21 18 18 8 2 6 15 25 30 26 Σ 210
Нартай цаг (h/d) 2.9 3.1 4.0 6.5 8.3 9.8 10.1 9.1 7.4 4.6 3.1 3.3 Ø 6
Бороотой өдөр (d) 6 6 5 4 3 2 1 2 2 6 6 6 Σ 49
Т
е
м
п
е
р
а
т
у
р
6.6
2.1
6.3
2.0
9.8
4.2
16.4
9.4
22.1
14.9
27.3
19.7
30.6
22.2
29.7
22.9
25.6
19.4
19.6
13.6
13.5
8.8
9.7
4.8
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Хур тунадас
Х
у
р

т
у
н
а
д
а
с 		21
20
21
18
18
8
2
6
15
25
30
26
  1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Эх сурвалж: WMO, www.wetter.com

Хүн ам[засварлах | кодоор засварлах]

Бакугийн хүн ам нь 2,092,400 хүн (2010 он). 2009 оны байдлаар Баку хотод азербайжанчууд (90.3%), оросууд (5.3%), украинууд, курдууд, лезгинүүд болон Дагестаны бусад ард түмэн, еврей, гүрж, туркууд амьдарч байжээ.

Жил Азербайжан % Орос % Армян % Еврей % Бусад % Нийт
1886[1] 37,530 43.3 21,390 24.7 24,490 28.3 391 0.5 2,810 3.2 86,611
1897[2] 40,341 36 37,399 33.4 19,099 17.1 3,369 3 11,696 10.5 111,904
1926[3] 118,737 26.2 167,373 36.9 76,656 16.9 19,589 4.3 70,978 15.7 453,333
1939[4] 215,482 27.4 343,064 43.6 118,650 15.1 31,050 3.9 79,377 10.1 787,623
1959[5] 211,372 32.9 223,242 34.7 137,111 21.3 24,057 3.7 56,725 8.7 652,507
1970[6] 586,052 46.3 351,090 27.7 207,464 16.4 29,716 2.3 88,193 6.9 1,262,515
1979[7] 530,556 52.4 229,873 22.7 167,226 16.5 22,916 2.3 62,865 6.2 1,013,436
1999[8] 1,574,252 88 119,371 6.7 378 0.02 5,164 0.3 89,689 5 1,788,854
2009[9] 1,848,107 90.3 108,525 5.3 104 0 6,056 0.6 83,023 4.1 2,045,815

Ширваншахын ордон ба Охины цамхагт Бакугийн хэрэмт хот[засварлах | кодоор засварлах]

Томруулах
Ширваншахын ордон ба охины цамхагт: Ширваншахын ордон ба охины цамхагт Бакугийн хэрэмт хот. XV зуун

Зургийн цомог[засварлах | кодоор засварлах]

  • Баку. Улица в полдень. 1861.jpg
  • Баку. Набережная. 1861.jpg
  • Baku Maiden Tower.jpg
  • Baku fortress.JPG
  • Shirvanshah Palace 001.JPG
  • Small bazar downtown Baku.JPG
  • Bay in Baku.JPG
  • Gosha gapi.jpg
  • Inner city Baku.jpg

Эшлэл[засварлах | кодоор засварлах]

  1. ↑ (Орос хэл) Свод статистических данных о населении Закавказского края, извлечённых из посемейных списков 1886 года, г. Тифлис, 1893
  2. ↑ (Орос хэл) Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. – г. Баку
  3. ↑ (Орос хэл) Всесоюзная перепись населения 1926 года, т. 14, Закавказская СФСР, г. Москва, 1929
  4. ↑ Soviet 1939 census
  5. ↑ Soviet 1959 census
  6. ↑ Soviet 1970 census
  7. ↑ Soviet 1979 census
  8. ↑ Ethnic composition of Azerbaijan 1999
  9. ↑ Ethnic composition of Azerbaijan 2009

Цахим холбоос[засварлах | кодоор засварлах]

 Commons: Баку – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Баку&oldid=721613"-с авсан