Jump to content

Сингапур

Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь
Бүгд Найрамдах Сингапур Улс
Уриа: Majulah Singapura (Малай)
"Сингапур, урагшаа"
Төрийн дуулал: Majulah Singapura (Малай)
"Сингапур, урагшаа"
Location of Сингапур
НийслэлСингапур (хот улс)[a]
1°17′N 103°50′E / 1.283°N 103.833°E / 1.283; 103.833Солбицол: 1°17′N 103°50′E / 1.283°N 103.833°E / 1.283; 103.833
Томоохон төлөвлөлтийн бүс (хүн амаар)Бедок[2]
Албан ёсны хэл
Үндэсний хэлМалай хэл
Угсаатны бүлгүүд
Шашин
(2020)[c]
Ард түмний нэршилСингапурчууд‎
Төр засагНэгдмэл ноёрхогч-намын парламентын бүгд найрамдах улс
Тарман Шанмугаратнам
Лоуренс Вонг
Хууль тогтоох байгууллагаПарламент
Тусгаар тогтнол 
6 сарын 3, 1959 он
9 сарын 16, 1963 он
8 сарын 9, 1965 он
Газар нутаг
• Нийт
734.3 км2[5] (176)
Хүн ам
• 2022 тооцоо
Neutral decrease 5,637,000[d] (115)
• Нягтаршил
7,804/км2 (3)
ДНБ (ХАЧТ)2023 тооцоо
• Нийт
$757.726 тэрбум[7] (38)
• Нэг хүнд ноогдох
$133,894[7] (3)
ДНБ (нэрлэсэн)2023 тооцоо
• Нийт
$515.548 тэрбум[7] (30)
• Нэг хүнд ноогдох
$91,100[7] (5)
ОТББИ (2017)Steady 45.9[8]
дундаж
ХХИ (2021) 0.939[9]
маш өндөр · 12
Мөнгөний нэгжСингапур доллар (S$) (SGD)
Цагийн бүсUTC+8 (Сингапурын Стандарт Цаг)
Огнооны форматөө/сс/жжжж
Жолооны талзүүн
Утасны томьёо+65
ISO 3166 кодSG
Домэйн нэр.sg

Сингапур (Хятад:新加坡; Малай: Singapura; Тамил:சிங்கப்பூர்) нь Малайн хойгийн өмнөд хошуунд орших арлаас тогтох зүүн өмнөд Азийн хот улс юм. Экваторын хойд зүгт 137 км зайд, нийтдээ жижиг 63 арлаас бүтэж, Малайзын Жохор мужийн өмнө, Индонезийн Риау арлуудын хойно байрладаг. Газар нутаг нь 707.1 км² бөгөөд дэлхийд үлдсэн цөөн тооны хот улсуудын нэг юм.

Британийн Дорнод Энэтхэг нэгдлийн харъяанд байхдаа 1819 онд Сингапурын цөм аралд худалдааны зээл болж үүсчээ. Энэ үед арлын гол суурин газар нь Сингапур голын аман дээрх Малайзын загасны аж ахуй эрхэлсэн тосгон байжээ. Мөн эрэг, голууд, жижиг арлууд дээр нутгийн уугуул иргэд болох Орган Лаут амьдардаг байв. Британичууд нь Сингапурыг "амтлагчийн зам" дахь стратегийн ач холбогдолтой түшиг газар болгон ашиглаж байжээ. Улмаар Британийн эзэнт гүрний хамгийн чухал худалдаа, цэрэг армийн төвүүдийн нэг болсон байна. Дэлхийн хоёрдугаар дайны үеэр Сингапур Япончуудад эзлэгдэхэд Уинстон Черчилль үүнийг тодорхойлдоо "Британийн хамгийн том ялагдал" хэмээжээ. 1945 онд эргээд Британийн эрх мэдэлд шилжсэн. 1963 онд Малай, Сабах, Саравактай нэгдэн Малайз улсыг үүсгэсэн боловч 1965 оны 8 сарын 9-нд хоёрхон жилийн дараа тусгаарлажээ. Сингапур нь мөн оны 9 сарын 21-нд НҮБ-д элссэн байна.

Сингапур нь тусгаар тогтносноор улсын амьдрах стандарт нэмэгджээ. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт болон улсын удирдлагатай аж үйлдвэржилт нь цахилгаан хэрэгслийн үйлдвэрлэлт, нефтийн гаралтай химийн бодис үйлдвэрлэлт, аялал жуулчлал, санхүүгийн үйлчилгээ, мөн уламжлалт худалдааны баазууд дээр тулгуурласан орчин үеийн эдийн засгийг бүтээж чаджээ. Энэ нь Голландын эдийн засагч Альберт Винсемиусын төлөвлөгөө доор хийгдсэн байна. Сингапур нь 1 хүнд оногдох ҮНБ-ээр тооцвол дэлхийн 6 дахь баян орон юм. Мөн гадаад арилжааны нөөцөндөө 171.7353 тэрбум америк доллартай.

Сингапурын хүн ам нь 4.59 сая орчим. Хүн амын дийлэнх хувийг Хятадууд эзлэдэг. Захиргаанд хэрэглэгдэх албан ёсны хэл нь англи хэл.

Бүгд Найрамдах Сингапур Улсын Үндсэн Хуулинд улс төрийн системийг нь төлөөллийн ардчилал хэмээн тодорхойлсон боловч парламентийн засаглалтай бүгд найрамдах улс хэмээн хүлээн зөвшөөрөгддөг. Улс төрийн амьдралд нь Ардын Үйлийн Нам (People's Action Party) давамгайлдаг бөгөөд 1959 оноос хойших бүх сонгуульд ялалт байгуулжээ.

Малай хэлний Singapura (Сингапура) гэдэг нь Санскрид хэлний सिंहपुर (Симха пура), орчуулвал "Арслан хот" гэх үгнээс гаралтай юм. Үнэндээ, Сингапурт арсланг ер нь байгаагүй гэж үздэг, харин тус нэрийг бард дуртай Шривижаяа улсыг үндэслэгч өгсөн гэж таамагладаг. Өргөн дэлгэрсэн Монгол ардын нэг дуунд "Арслан хотын урчуудаар сийлүүлж хийсийм аа хө..." гэсэн мөр бас байдгаас бол урьдын цагт Арслан хот гэж нэрлэж байжээ.

Сингапур улсын түүхээс

[засварлах | кодоор засварлах]

Түүхэнд тэмдэглэгдсэн хамгийн эртний суурин МЭӨ 2-р зууны үед оршин байжээ. Энэ нь Темасек буюу далайн хот гэсэн нэртэй бөглүү тосгон бөгөөд Суматрагийн Шривижаяа улсын ноёрхол дор байсан юм. 16-гаас 19-р зууны хооронд Жохорын Султанатын харьяанд байсан.

1819 онд Томас Стэмфорд Раффлес Британийн Дорнод Энэтхэгийг төлөөлж Султан Хуссейн Шахтай гэрээ байгуулж, Сингапурын өмнөд хэсгийг Британийн худалдааны өртөө болгон ашиглах болжээ.

Map showing Singapore's island and the territories belonging Singapore and its neighbours
Сингапурын арлууд болон усан зам

Сингапур улсын газар нутаг нь Сингапур арал гэх гол арал, бусад жижиг 62 арлаас бүтдэг. Жижиг арлуудаас Журон, Пулон, Пулой Убин, Сентоза арлууд нь арай томоохон нь юм. Эх газар буюу Малайзтай холбогдсон хоёр хуурай замын гарц байдаг. Эдгээр нь хойд зүгтээ Жохор хоттой холбогдсон Жохор-Сингапурын далан зам, баруун зүгтээ Малайз-Сингапурын холбоос нэрт гүүр хоёр болно. Сингапур нь бага нутаг дэвсгэртээ, шигүү суурьшилтайн учир эргийн гүехэн усанд шинээр хөрст газар үүсгэдэг юм. 1960-иад онд 581.5 хавтгай дөрвөлжин километр нутагтай байсан бол өдгөө хэмжээ нь 704 болсон бөгөөд 2030 он гэхэд ахин 100-гаар нэмэгдэнэ гэж таамагладаг.

Singapur
Уур амьсгалын диаграмм
123456789101112
 
 
198
 
30
23
 
 
154
 
31
24
 
 
171
 
31
24
 
 
141
 
32
24
 
 
158
 
32
25
 
 
140
 
31
25
 
 
145
 
31
24
 
 
143
 
31
24
 
 
177
 
31
24
 
 
167
 
31
24
 
 
252
 
31
24
 
 
304
 
30
23
Температур °CТунадас мм
Эх сурвалж: WMO, wetter.de;
Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Singapur
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Маx. Температур (°C) 29.9 31.0 31.4 31.7 31.6 31.2 30.8 30.8 30.7 31.1 30.5 29.6 Ø 30.9
Мин. Температур (°C) 23.1 23.5 23.9 24.3 24.6 24.5 24.2 24.2 23.9 23.9 23.6 23.3 Ø 23.9
Тунадас (мм) 198.0 154.0 171.0 141.0 158.0 140.0 145.0 143.0 177.0 167.0 252.0 304.0 Σ 2,150
Нартай цаг (h/d) 5.6 6.5 6.2 5.8 5.8 5.9 6.1 5.8 5.2 5.0 4.3 4.3 Ø 5.5
Бороотой өдөр (d) 19 12 17 19 18 18 18 17 18 19 23 22 Σ 220
Усны температур (°C) 27 27 28 28 28 29 28 28 28 28 28 27 Ø 27.8
Агаарын чийгшил (%) 83 82 83 84 84 83 83 83 84 84 86 87 Ø 83.8
Т
е
м
п
е
р
а
т
у
р
29.9
23.1
31.0
23.5
31.4
23.9
31.7
24.3
31.6
24.6
31.2
24.5
30.8
24.2
30.8
24.2
30.7
23.9
31.1
23.9
30.5
23.6
29.6
23.3
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Хур тунадас
Х
у
р

т
у
н
а
д
а
с
198.0
154.0
171.0
141.0
158.0
140.0
145.0
143.0
177.0
167.0
252.0
304.0
  1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Эх сурвалж: WMO, wetter.de;
Сингапурын шашин шүтлэг[10]
Шашин шүтлэг Хувь
Будда
  
33%
Христ
  
18%
Шүтдэггүй
  
17%
Ислам (Лал)
  
15%
Бомбо (Дао)
  
11%
Хиндү
  
5.1%
Бусад
  
0.9%

Сингапурт хамгийн өргөн тархсан шашин бол Буддын шашин юм. Саяхны тооллогоор байнгын оршин суугчдын 33% нь өөрсдийгөө Буддын шашныг баримтлагч хэмээн хэлсэн байна. Тоо үзүүлэлтээрээ Буддын шашны дараа орсон томоохон шашнууд бол Христ, Ислам, Таоизм, мөн Хинду шашнууд юм. Христ, Таоизм болон шүтлэггүй хүмүүсийн тоо 2000 оноос 2010 оны хооронд тус бүр 3%-аар нэмэгдсэн ба түүнийхээ хэрээр буддын шашинтнууд цөөрсөн байна. Бусад шашин шүтэгчдийн тоо харьцангуй тогтвортой байна.

Сингапурт Буддын шашны гурван гол урсгал болох Теравада, Махаяана, Важраяанагийн сүм хийдүүд аль аль нь байдаг. Сингапурын Буддын шашинтнуудын ихэнх нь хятад хүмүүс бөгөөд тэд Махаяана урсгалыг шүтнэ. Хэдэн арван жилийн турш Тайвань, Хятадын номлогчид сургаалаа дэлгэрүүлсээр ирсэн тул Хятадын Махаяана зонхилдог. Гэхдээ Тайландын Теравада урсгал сүүлийн жилүүдэд дэлгэрч байна. Японы Буддын шашны Соока Гаккай байгууллага Сингапурт олон хүн сургадаг бөгөөд тэд нь ихэнхдээ Хятад угсаатнууд байдаг. Түүнчлэн Төвөдийн Буддизм алгуурхнаар Сингапурт нэвтрэн орж ирж байна.

Сингапурын орон нутгийн хэл

[засварлах | кодоор засварлах]
Сингапурчуудын төрөлх хэл[11]
Хэл эзлэх хувь
Хятад
  
49.9%
Англи
  
32.3%
Малай
  
12.2%
Тамил
  
3.3%

Сингапур нь хятад, англи, малай, тамил гэсэн албан ёсны 4 хэлтэй. Англи хэл бол тус улсын тэргүүлэгч хэл ба энэ хэл нь бизнес, засгийн газар, дунд сургуулийн сургалтад хэрэглэгддэг. Сингапурын үндсэн хууль болон бүх хууль нь англи хэлээр бичигдсэн байдаг. Сингапурчуудын 80% нь англи хэлийг эзэмшсэн байдаг. Англи хэлний дараа Хятадын Мандарин хэл, тэгээд Малай, Тамил хэлнүүд ордог. Сингапурын англи хэлийн үндэс нь Британийн Англи хэл юм.

Сингапурчуудын бараг тал нь гэртээ хятад хэл хэрэглэдэг. Сингапурын Мандарин хэл нь 1.2 сая хүний эх хэл нь болно. Хагас сая орчим нь хятад хэлний өөр аялгууд болох Хоккиэн, Теочев, Кантон аялгаар ярьдаг боловч мандарин, англи хэлнүүдтэй харьцуулахад хэрэглэгчдийн тоо буурч байна.

Малай хэл бол "үндэсний хэл" бөгөөд түүхтэй холбогдолтойгоор илүү ёслолын шинж чанартай үйлд хэрэглэгддэг. Төрийн дуулал болох “Мажула Сингапура”, мөн цэргийн тушаалууд малай хэлээр байдаг. Өнөөдөр малай хэлээр голдуу малайчууд ярьдаг ба сингапурчуудын зөвхөн 16.8% нь малай хэлийг мэддэг, 12% нь эх хэлээ болгон хэрэглэдэг байна.

Сингапурчуудын 100 мянга нь буюу 3% нь Тамил хэлийг эх хэлээ болгон хэрэглэж байна. Хэдийгээр зөвхөн тамил хэл нь албан ёсных гэж тооцогддог ч Энэтхэгийн бусад хэлнүүд бас хэрэглэгдэх нь бий.

  1. Сингапурт хүн амыг Сингапурын засгийн газраас ашигладаг Хятад-Малай-Энэтхэг-Бусад (CMIO) арьс өнгөний тогтолцоонд үндэслэн ангилдаг бөгөөд тухайн хүний угсаатны онцлогийг тусгадаггүй. [3]
  1. Сингапур нь хот улс учраас албан ёсны нийслэлгүй.[1]
  2. Үндэстний бүлгүүдийн эзлэх хувийг зөвхөн Сингапурын иргэд (SC) болон Байнгын оршин суугчид (PR) агуулсан оршин суугч хүн амд үндэслэн тооцдог..[4]
  3. Шашны шүтлэгийн хувь хэмжээг зөвхөн Сингапурын иргэд (SC) болон Байнгын оршин суугчид (PR) бүрдүүлдэг оршин суугч хүн амд үндэслэн тооцдог..[4]
  4. Singapore Citizen (SC) population is 3,553,700, Permanent Resident (PR) population is 519,500, Non-Resident population is 1,563,800.[6]
  1. "Singapore", Encyclopaedia Britannica, <https://www.britannica.com/place/Singapore-capital> (retrieved on 29 August 2019)
  2. "Singapore Department of Statistics population report for 2022". Singstat. Татаж авсан: June 7, 2023.
  3. "Rethinking Race: Beyond the CMIO categorisations". New Naratiff. Татаж авсан: 15 July 2023.
  4. 4.0 4.1 "Census 2020" (PDF). Singapore Department of Statistics. Татаж авсан: 16 June 2021.
  5. "Environment - Latest Data". Singapore Department of Statistics. 31 January 2023. Татаж авсан: 15 May 2023.
  6. "Population and Population Structure". Department of Statistics Singapore. Татаж авсан: 8 October 2022.
  7. 7.0 7.1 7.2 7.3 "World Economic Outlook Database, April 2023 Edition". International Monetary Fund. Татаж авсан: 6 May 2023.
  8. "Distribution of Family Income – GINI Index". Central Intelligence Agency. Archived from the original on 30 November 2018. Татаж авсан: 25 January 2019.
  9. "Human Development Report 2021/2022" (PDF). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Татаж авсан: 8 September 2022.
  10. Singapore Statistics (12 January 2011), "Census of population 2010: Statistical Release 1 on Demographic Characteristics, Education, Language and Religion", <https://web.archive.org/web/20110124160522/http://www.singstat.gov.sg/news/news/press12012011.pdf> (retrieved on 16 January 2011)
  11. "Census of Population 2010" (PDF). 2010. Archived from the original (PDF) on 11 Тавдугаар сар 2011. Татаж авсан: 19 February 2011.