Тбилиси

Тбилиси
Уур амьсгалын диаграмм
	Температур °C, Тунадас мм
	Эх сурвалж: wetter.com

Тбилиси

თბილისი
Тифлис
Тбилиси თბილისი Тифлис
Нийслэл
	Хуучин Тбилиси ба Нарикала цайз үдшийн бүрийд Гэрэлтэж буй Самеба, Авлабари ордонтой Элиа хороолол Тбилисийн Сиони сүм Норашены сүм болон Энхтайвны гүүр
	Далбаа Тамга
	Тбилиси Тбилиси Тбилиси
	Солбицол: 41°43′21″N 44°47′33″E / 41.72250°N 44.79250°EСолбицол: 41°43′21″N 44°47′33″E / 41.72250°N 44.79250°E
Улс	Гүрж
Байгуулагдсан	МЭ 455 он
Засаг захиргаа
• Төрөл	Хотын дарга–зөвлөл
• Биет	Тбилиси Хотын Хурал
• Хотын дарга	Каха Каладзе (ГМ)
Газар нутаг
• Нийслэл	504.2 км2 (194.7 бээр2)
• Бөөгнөрөл	726 км2 (280 бээр2)
Хамгийн өндөр цэг	770 м (2,530 фут)
Хамгийн нам цэг	380 м
Хүн ам (2023)
• Нийслэл	1,241,709
• Нягтрал	2,462.73/км2 (6,378.4/бээр2)
• Бөөгнөрөл	1,485,293
Иргэдийн нэршил	Тбилисичүүд; Тбилисели (Гүржээр)
Хүн ам угсаатны бүлгээр
• Гүржүүд	89.9%
• Арменичууд	4.8%
• Азербайжан	1.4%
• Оросууд	1.2%
• Бусад	2.7%
Цагийн бүс	UTC+4 (Гүржийн Цаг)
Бүсийн дугаар	+995 32
Бүс нутгийн нийт бүтээгдэхүүн	2021
– Нийт	GEL26.3 тэр.; ($10 тэрбум)
– Нэг хүнд ноогдох	GEL21,900; US$8,300
ХХИ (2021)	0.824 – very high
Вэб сайт	tbilisi.gov.ge

Тбилиси (монгол бичгээр ᠲᠪᠢᠯᠢᠰᠢ; гүржээр თბილისი [тпилиси], орч. дулаан хот) нь Гүрж улсын нийслэл бөгөөд хамгийн том хот нь юм. Кура голын эрэг дээр орших бөгөөд газар нутаг нь 726 км², хүн ам нь 1,201,035 (2021). Энэ хот заримдаа 1939 оноос өмнөх хуучин нэр нь болох Тифлис буюу Тиффлис гэж нэрлэгддэг.

Тбилиси бол Гүржийн аж үйлдвэр, нийгэм, соёлын төв юм. Энэ нь мөн үндэстэн дамнасан эрчим хүч, худалдааны дамжин өнгөрөх чухал зангилаа юм. Европ, Азийн уулзвар дахь стратегийн байрлал нь Тбилисийг Кавказ дахь янз бүрийн хүчний хоорондын маргааны талбар болж байжээ.

Тбилиси хотод 17-19-р зууны үеийн архитектурын олон тооны дурсгалууд байдаг. Аялал жуулчлалын гол бүсүүд нь Абанотубани, Авлабари, Хуучин хотын төв хороолол бөгөөд Шота Руставелийн өргөн чөлөө юм.

Тбилиси бол их ногоон хот юм. "4-р сарын 9-ний цэцэрлэг" хамгийн хуучин бөгөөд Ваке цэцэрлэг хамгийн том нь юм.

Ерөнхийдөө орчин үеийн Тбилиси бол орчин үеийн архитектур, Кавказын уламжлалыг хослуулсан сонирхолтой хот бөгөөд улс орон шинэчлэгдэж, эдийн засаг өргөжин тэлэхийн хэрээр хурдацтай өөрчлөгдөж байна.

Түүх

Тбилиси хотыг V зуунд Иберийн хаан Вахтанг I Горгасали байгуулсан бөгөөд 6-р зуунд нийслэл болсон гэж үздэг. Хотын зарим дүүрэгт МЭӨ VI—III зууны үед хүн амьдарч баримтууд олдсон.

Европ, Азийн хооронд стратегийн чухал байрлалтай учраас Перс, Визант, Араб, 1238-1327 онуудад Монголын эрхшээлд байсан. Дараа нь Османы эрхшээлд орсон. Хотын сүүлчийн сүйрлийг 1795 онд Ираны Шах Ага Магамед Хан авчирч, Тбилиси хотыг бараг бүрэн нураасан түүхтэй юм.

Монголд эзлүүлж байсан үед тасарсан Гүржийн Оростой харилцаа сэргэж, байнгын шинжтэй болж эхэлсэн байна. Гүржийн эрх баригчид Орост хандан цэргийн тусламж хүсэж, Турк, Ираны эсрэг хамтарсан арга хэмжээ авахыг санал болгож байжээ. 17-р зууны төгсгөлд Москвад суугуул гүржүүдийн нэгдэл бий болсон нь Орос-Гүржийн харилцаа ойртоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм.

Гүрж Оросын эзэнт гүрний нэг хэсэг болох 1801 оны үед Тбилисийг Тифлис гэж нэрлэсэн байна. Энэ хот нь засаг захиргааны чухал төв болж, 1844 оноос хойш Кавказ дахь Оросын эзэн хааны төлөөлөгчийн (захирагч) байнга оршин суух түшиц газар болжээ.

Цаг тооны хэлхээ

Иберийн вант улс- / Kingdom of Iberia 450–530

Сасаны Эзэнт улс- /Sasanian Empire (Sasanian Iberia) 530–570

Иберийн гүнт улс- /Principality of Iberia 570–730

Тбилисийн Эмират- /Emirate of Tbilisi 730–1122

Гүржийн вант улс- /Kingdom of Georgia 1122–1490

Картли вант улс- /Kingdom of Kartli 1490–1762

Картли-Кахети вант улс- /Kingdom of Kartli-Kakheti 1762–1801

Оросын хаант улс- /Russian Empire 1801–1917

Оросын Бүгд найрамдах улс- /Russian Republic 1917

Аркавказын улс- /Transcaucasian Commissariat 1917–1918

Аркавказын Холбооны Ардчилсан Бүгд найрамдах улс- /Transcaucasian Democratic Federative Republic 1918

Ардчилсан Бүгд Найрамдах Гүрж Улс- /Democratic Republic of Georgia 1918–1921

Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Гүрж улс- /Georgian Soviet Socialist Republic 1921–1922

Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Улс- /Union of Soviet Socialist Republics 1922–1991

Гүрж улс -/ Georgia 1991–өнөө хүртэл

Хүн ам

Тбилиси хотын хүн амын өсөлтийн динамик

1825	1833	1840	1867	1870	1923	1926	1937	1959	1979
29 859	19 170	23 045	60 937	70 591	233 958	294 044	451 679	694 664	1 066 022

1989	2002	2016	2017	2020	2021
1 259 692	1. 073 345	082 400	1.083 800	1.154 314	1.172.10

2022 оны байдлаар 1 202 731 хүн амтай байв.

2002 оны хүн амын тооллогоор нийслэлд итгэгчдийн 91.4 орчим хувь нь Гүржийн Үнэн алдартны сүмд, үлдсэн хэсэг нь Арменийн төлөөлөгчдийн сүмд (4.8%), мусульманчууд (1.1%), түүнчлэн цөөн тооны католик шашинтнууд (0.3%), иудейчүүд (0.2%), язидууд байсан юм.

Тээвэр

1966 онд Тбилисийн метро ашиглалтад орсон.

Тбилиси бол тус улсын хамгийн том тээврийн зангилаа төв бөгөөд Гүржийн төмөр замын өртөөтэй хамгийн чухал уулзвар юм.

Энэ хотод Гүржийн гол нисэх онгоцны буудал болох Шота Руставелигийн нэрэмжит Тбилиси хотын Олон улсын нисэх онгоцны буудал байдаг.

Зураг

Эрх чөлөөний талбай
1852 оны уран зурагт
Тбилисийн хуучин төв
Тбилисийн метроны буудал дотор
Дурын хэсэг

Газар зүй

Уур амьсгал

Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Тбилиси

	1-р сар	2-р сар	3-р сар	4-р сар	5-р сар	6-р сар	7-р сар	8-р сар	9-р сар	10-р сар	11-р сар	12-р сар
Маx. Температур (°C)	5.5	7.2	11.9	17.6	23.2	27.2	30.6	30.8	25.8	19.8	12.6	7.4	Ø	18.4
Мин. Температур (°C)	−2.4	−1.0	2.1	7.1	12.1	15.7	18.9	18.7	14.7	9.3	3.9	−0.5	Ø	8.3

Тунадас (мм)	19	26	30	51	78	76	45	48	36	38	30	21	Σ	498

Нартай цаг (h/d)	3.2	3.6	4.6	5.7	6.9	8.3	8.3	8.0	6.9	5.3	3.4	3.0	Ø	5.6

Бороотой өдөр (d)	4	5	6	8	10	9	6	6	5	6	4	4	Σ	73

Хур тунадас

Эх сурвалж: wetter.com

Цахим холбоос

Commons: Тбилиси – Викимедиа дуу дүрсний сан

Wiktionary

Wiktionary: Тбилиси – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

Лавлах бичиг

↑ "Population by regions". National Statistics Office of Georgia. Татаж авсан: 16 Наймдугаар сар 2023.
↑ კონსპექტი საქართველოს ისტორიიდან შედგენილი ა. ქუთათელაძისგან (Memento 5. Хоёрдугаар сар 2021 цахим архивт) Архивлагдсан 5 Хоёрдугаар сар 2021 at the Wayback Machine. რვეული I. თბილისი, სტამბა წიგნების გამომცემელ ქართველთა ამხანაგობისა, 1900. გვერდი 38.
↑ "Mayor of Tbilisi". Tbilisi City Hall. Архивласан огноо 1 Арванхоёрдугаар сар 2017. Татаж авсан: 20 Арваннэгдүгээр сар 2017.
↑ "Statistics of Tbilisi Region". National Statistics Office of Georgia. Архивласан огноо 28 Тавдугаар сар 2021. Татаж авсан: 22 Долоодугаар сар 2018.
↑ "Ethnic composition of Georgia 2014". Pop-stat.mashke.org. Архивласан огноо 20 Арванхоёрдугаар сар 2020. Татаж авсан: 10 Хоёрдугаар сар 2022.
↑ "რეგიონული სტატისტიკა".
↑ "Sub-national HDI - Subnational HDI - Global Data Lab".
↑ "Tbilisi Postal Code" (Англи хэлээр). cz. 20 Долоодугаар сар 2023. Татаж авсан: 30 Нэгдүгээр сар 2023.^{[permanent dead link]}

[1] "Population by regions". National Statistics Office of Georgia. Татаж авсан: 16 Наймдугаар сар 2023.

[2] კონსპექტი საქართველოს ისტორიიდან შედგენილი ა. ქუთათელაძისგან (Memento 5. Хоёрдугаар сар 2021 цахим архивт) Архивлагдсан 5 Хоёрдугаар сар 2021 at the Wayback Machine. რვეული I. თბილისი, სტამბა წიგნების გამომცემელ ქართველთა ამხანაგობისა, 1900. გვერდი 38.

[3] "Mayor of Tbilisi". Tbilisi City Hall. Архивласан огноо 1 Арванхоёрдугаар сар 2017. Татаж авсан: 20 Арваннэгдүгээр сар 2017.

[4] "Statistics of Tbilisi Region". National Statistics Office of Georgia. Архивласан огноо 28 Тавдугаар сар 2021. Татаж авсан: 22 Долоодугаар сар 2018.

[5] "Ethnic composition of Georgia 2014". Pop-stat.mashke.org. Архивласан огноо 20 Арванхоёрдугаар сар 2020. Татаж авсан: 10 Хоёрдугаар сар 2022.

[6] "რეგიონული სტატისტიკა".

[7] "Sub-national HDI - Subnational HDI - Global Data Lab".

[8] "Tbilisi Postal Code" (Англи хэлээр). cz. 20 Долоодугаар сар 2023. Татаж авсан: 30 Нэгдүгээр сар 2023.^{[permanent dead link]}

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]