Вальтер Хайссиг

Вальтер Хайссинг, Хөх хот. 1987 он

Вальтер Хайссиг (герман. Walther Heissig, 1913 оны 12-р сарын 5-нд Австрийн Вена хотод төрсөн- 2005 оны 9-р сарын 5-ны өдөр Германы Райнбөллен хотод нас барсан) -Германд монгол судлалыг шинжлэх ухааны бие даасан чиглэл болгон хөгжүүлэх үндсийг тавьж, улмаар Германд төдийгүй Европ, дэлхийд хөгжүүлэхэд үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулсан нэрт монголч эрдэмтэн.

1930-аад оны эхээр Берлин хотын Их сургуульд суралцаж байхдаа “Монголын нууц товчоо” -г анх удаа герман хэл рүү орчуулсан Германы эрдэмтэн Эрих Хэништ шавь орж, монгол хэл сурсан байна.

1940-өөд оноос монгол судлалаар түлхүү ажиллаж, 1941 онд Венад докторын зэрэг хамгаалсан.

1951 онд тэрээр Гёттингенд эрдмийн зэрэг хамгаалсан боловч тэнд байр сууриа олж чадаагүйн улмаас 1957 онд Бонн хотод хоёр дахь удаагаа зэрэг хамгаалахаар Боннын Их сургуульд шилжин ирж, улмаар 1964 оноос Төв Ази, Монгол судлалын эрдэм шинжилгээ, судалгааны бие даасан тэнхим, номын санг байгуулан удирдсан эрдэмтэн байв.

Түүний гол судалсан салбар бол Монголын түүх, уран зохиол, мөн Монголын газрын зураг байв. Тэрээр эрдэм шинжилгээний салбарт үнэлж баршгүй олон хувь нэмэр оруулаад зогсохгүй Монголын түүх, соёлын талаархи алдартай хэд хэдэн ном, тухайлбал "Ein Volk sucht seine Geschichte" зэрэг номыг найруулсан. Мөн монгол тууль, зүйр цэцэн үг, ардын үлгэрийн талаар хэд хэдэн ном гаргасан.

Тэрээр “Гэсэр" тууль болон Монголд дэлгэрч буй бусад туульс дээр нэлээд ажилласан. 1978 онд тэрээр туульс судлах төслийг санаачилсан байна. Мөн Хайсигийн тусламжтайгаар 1960-1972 оны хооронд Б.Ринчений "Монгол ардын аман зохиол" таван цуврал, дараа нь Николас Поппегийн "Монгол туульс" /Mongolische Epen/ 13 цуврал туульс хэвлэгджээ. Түүний шинжлэх ухааны судалгааны ажил нь янз бүрийн эрдэм шинжилгээний нийгэмлэгийн сонгуулиар хүлээн зөвшөөрөгдсөн.

Тэрээр Монгол Улсын ШУА-ийн гадаад гишүүнээр сонгогдсон нь Монголын шинжлэх ухаан түүнийг өндрөөр үнэлсэний илэрхийлэл болсон юм.

1982 оноос түүний гарын шавь, мөн нэрт монголч эрдэмтэн К.Загастер Төв Ази, Монгол судлалын эрдэм шинжилгээ, судалгааны бие даасан тэнхмийн удирдлагыг өөрөөс нь хүлээн авчээ.

В.Хайссигийн мэндэлсний 100 жилийн ойд зориулан 2013 онд “Монгол уран зохиолын бичвэр судлалын асуудал” сэдэвт олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хурлыг Олон Улсын Монгол Судлалын Холбоо, Хэл зохиолын хүрээлэнгээс зохион байгуулж байсан бол 2023 онд 110 жилийн ойгоор нь түүний хөргийг “Монголч эрдэмтэд” сэдэвт шуудангийн маркт дүрслэн дэлхий нийтийн хүртээл болгосон юм.

Бүтээлүүд

• Wörterbuch der heutigen mongolische Sprache. Mit kurzem Abriß der Grammatik und ausgewählten Sprachproben. Siebenberg-Verlag, Vienna 1941 (with Robert Bleichsteiner)
• Das gelbe Vorfeld: die Mobilisierung der chinesischen Außenländer, 1941
• Der mongolische Kulturwandel in den Hsingan-Provinzen Mandschukuos, 1944
• Über mongolische Landkarten, 1944
• Bolur erike, 1946 (as editor)
• Some glosses on recent mongol studies, 1953
• Neyici toyin, 1953
• Die Pekinger lamaistischen Blockdrucke in mongolischer Sprache: Materialien zur mongolischen Literaturgeschichte, 1954
• Ostmongolische Reise, 1955
• Wort aus tausend Jahren: Weisheit der Steppe, 1956
• Zur Entstehungsgeschichte d. Mongolischen Kandjur-Redaktion d. Ligdan Khan-Zeit (1623–1629), 1957
• Mongγol borǰigid oboγ-un teüke = Meng-ku shih-hsi-p'u, 1957 (as editor, with Charles Bawden)
• Altan kürdün mingγan gegesütü bicig: eine mongolische Chronik von Siregetü Guosi Dharma (1739), 1958 (as editor)
• Die Familien- und Kirchengeschichtsschreibung der Mongolen I & II, 1959 and 1965
• Mongolische Handschriften, Blockdrucke, Landkarten ( = Verzeichnis der orientalischen Handschriften in Deutschland, vol. I), 1961
• Erdeni-yin erike: mongolische Chronik der lamaistischen Klosterbauten der Mongolei von Isibaldan (1835), 1961 (as editor)
• Beiträge zur Übersetzungsgeschichte des mongolischen buddhistischen Kanons, 1962
• Helden-, Höllenfahrts- und Schelmengeschichten der Mongolen, 1962 (as editor)
• Bolur Toli "Spiegel aus Bergkristall", 1962 (as editor)
• Mongolische Volksmärchen, 1963 (as editor)
• Ein Volk sucht seine Geschichte: die Mongolen und die verlorenen Dokumente ihrer grossen Zeit, 1964 (English translation: A lost civilization; the Mongols rediscovered, London 1966)
• Mongolische Ortsnamen I-III (= Verzeichnis der orientalischen Handschriften in Deutschland, suppl. vol. V), 1966 - 1981 (as editor)
• Mongolische volksreligiöse und folkloristische Texte aus europäischen Bibliotheken (= Verzeichnis der orientalischen Handschriften in Deutschland, suppl. vol. VI), 1966 (as editor)
• Collectanea Mongolica: Festschrift für Prof. Dr. Rintchen zum 60. Geburtstag, 1966 (as editor)
• Die mongolische Steininschrift und Manuskriptfragmente aus Olon süme in der Inneren Mongolei, 1966
• Mongolistik an deutschen Universitäten, 1968
• Catalogue of Mongol books, manuscripts and xylographs (= Catalogue of oriental manuscripts, xylographs etc. in Danish collections, vol. III), 1971.
• Mongoleireise zur späten Goethezeit: Berichte und Bilder von der russischen Gesandtschaftsreise 1805/06 (= Verzeichnis der orientalischen Handschriften in Deutschland, suppl. vol. XIII), 1971 (as editor)
• Geschichte der mongolischen Literatur (two vols.), 1972
• Schriftliche Quellen in Mogholi (as editor), 1974
• Die mongolischen Handschriften-Reste aus Olon süme, Innere Mongolei (16. - 17. Jhdt.) (as editor), 1976
• Tractata altaica: Denis Sinor sexagenario optime de rebus altaicis merito dedicata (as editor), 1976
• Altaica collecta: Berichte u. Vorträge d. XVII. Permanent Internat. Altaistic Conference, 3.-8. Juni 1974 in Bonn, Bad Honnef (as editor), 1976
• Die mongolischen Epen: Bezüge, Sinndeutung u. Überlieferung (as editor), 1979
• Die mongolischen Heldenepen: Struktur u. Motive, 1979
• Die Zeit des letzten mongolischen Großkhans Ligdan (1604–1634), 1979
• Geser-rëdzia-wu: Dominik Schröders nachgelassene Monguor (Tujen)-Version des Geser-Epos aus Amdo (as editor), 1980
• Die Geheime Geschichte der Mongolen (as editor), 1981
• Geser-Studien: Untersuchungen zu d. Erzählstoffen in d. "neuen" Kapiteln d. mongolischen Geser-Zyklus, 1983
• Westliche Motivparallelen in zentralasiatischen Epen, 1983
• Dschingis Khan-Ein Weltreich zu Pferde (as editor), 1985
• Tsakhar-Märchen: Nach Aufzeichnungen aus dem Jahre 1938/39 (as editor), 1985
• Geschichte der Mongolen und ihres Fürstenhauses, 1985
• Erzählstoffe rezenter mongolischer Heldendichtung (2 vols.), 1988
• Gedanke und Wirkung: Festschrift zum 90. Geburtstag von Nicholas Poppe (as editor), 1989
• Die Mongolen (exhibition catalogue, 2 vols., as editor), 1989
• “New Material on East Mongolian Shamanism,” Asian Folklore Studies, Vol. 49, No. 2. (1990), pp. 223–233.
• “Tracing Some Mongol Oral Motifs in a Chinese Prosimetric Ming Novel of 1478, Asian Folklore Studies, Vol. 53, No. 2. (1994), pp. 227-254
• Formen und Funktion mündlicher Tradition. 1995.
• “The Present State of the Mongolian Epic and Some Topics for Future Research.” Oral Tradition 11/1 (1996): 85-98.
• (with Geoffrey Samuel) The Religions of Mongolia
• Mongolische Epen VIII
• Heldenmärchen versus Heldenepos? Strukturelle Fragen zur Entwicklung altaischer Heldenmärchen Opladen: Westdeutscher Verlag, 1991.