Лизин

Лизин
	; L-lysine
Нэр
	IUPAC нэр (2S)-2,6-Diaminohexanoic acid (L-lysine) (2R)-2,6-Diaminohexanoic acid (D-lysine)
	Өөр нэр Lysine, D-lysine, L-lysine, LYS, h-Lys-OH
Ерөнхий
CAS бүртгэлийн дугаар	70-54-2 DL ; 56-87-1 L ; 923-27-3 D
ChEBI	CHEBI:25094
ChEMBL	ChEMBL28328
ChemSpider	843 ; 5747 L
IUPHAR/BPS	724
Jmol-3D зураг	Зураг; Зураг Zwitterion; Зураг Protonated zwitterion
KEGG	C16440
PubChem	866
UNII	K3Z4F929H6
	InChI InChI=1S/C6H14N2O2/c7-4-2-1-3-5(8)6(9)10/h5H,1-4,7-8H2,(H,9,10) ; Key: KDXKERNSBIXSRK-UHFFFAOYSA-N ; InChI=1/C6H14N2O2/c7-4-2-1-3-5(8)6(9)10/h5H,1-4,7-8H2,(H,9,10); Key: KDXKERNSBIXSRK-UHFFFAOYAY;
	SMILES NCCCCC(N)C(=O)O; NCCCCC([NH3+])C(=O)[O-] Zwitterion; [NH3+]CCCCC([NH3+])C(=O)[O-] Protonated zwitterion;
Шинж чанар
Химийн томъёо	C6H14N2O2
Моль масс	146.19 g·mol−1
Усанд уусдаг эсэх	1.5 kg/L
Фармакологи
ATC код	B05XB03 (WHO)
	Өөрөөр тодотгож заагаагүй бол бодисуудын хэвийн төлөв (25 °C [77 °F], 100 kPa) дахь үзүүлэлтүүд.
	шалгах (what is: /?)
	Мэдээлэлийн хайрцагны эх сурвалж

Лизин (тэмдэглэгээ Lys эсвэл K) нь суурь шинж чанар бүхий алифатын амин хүчил юм. Бусад алифат амин хүчлүүдийн нэгэн адил лизин нь хүний биед нийлэгждэггүй чухал амин хүчил юм. Бусад бараг бүх амин хүчлүүдийн нэгэн адил α-нүүрстөрөгч нь хирал бөгөөд лизин нь энантиомер юмуу racemic mixture эсвэл хоёуланд нь үүсдэг.

Лизинийг анх 1889 онд Германы биологийн химич Фердинанд Хайнрих Эдмунд Дрехсель сүүнд агуулагдах уургийн казеинээс тусгаарласан . Тэрээр үүнийг " лизин " гэж нэрлэсэн. 1902 онд Германы химич Эмил Фишер , Фриц Вейгерт лизиний химийн бүтцийг синтез хийж тодорхойлжээ.

Химийн томъёо: C₆H₁₄N₂O₂

ДНХ нь AAA ба AAG гэсэн дарааллаар кодлогддог.

Энэ нь уургийн нэг хэсэг юм.

Биосинтез

Бусад чухал амин хүчлүүдийн нэгэн адил амьтны организм дахь лизин нь нийлэгждэггүй бөгөөд хоол хүнсээрээ авах ёстой байдаг.

Ургамал ба бактерийн нөлөөгөөр лизин нь аспартатаас нийлэгждэг^[1].

Үйлдвэрийн синтез

1960-аад оноос лизинийг исгэх замаар элсэн чихэр, шар буурцагнаас гаргаж авсан бөгөөд 2010 онд дэлхийн үйлдвэрлэл 700 мянган тонн байсан байна.

Хожим нь метанол дээр суурилсан процессыг боловсруулсан. Синтетик лизин нь малын тэжээлийг баяжуулахад ашигладаг.

Хүний биед

Лизин нь хүний биед хэд хэдэн үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд хамгийн чухал нь протеиногенез төдийгүй коллаген полипептидүүдийг хооронд нь холбох , чухал эрдэс тэжээлийг авах, өөх тосны хүчлийн солилцооны гол үүрэг гүйцэтгэдэг карнитин үйлдвэрлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг . Хэд хэдэн биологийн процесст чухал ач холбогдолтой тул лизиний дутагдал нь холбогч эд, гажигтай өөх тосны солилцоо, цус багадалт, уураг-энергийн системийн дутагдал зэрэг хэд хэдэн өвчний мужуудад хүргэдэг. Үүний эсрэгээр, үр ашиггүй катаболизмын улмаас үүссэн лизиний хэт их хэмжээ нь мэдрэлийн хүнд асуудал үүсгэдэг. Хүний биед булчингийн уургийн биосинтезд ашигладаг тул хоол хүнсний нэмэлт тэжээл, спорт, биеийн тамирын дасгал хийх зэрэгт үр дүнтэй байдаг.

Метаболизм

Хөхтөн амьтдын хувьд лизин нь Ацетил-КоА-д α-кетоглютарийн хүчилийг дамжуулагдах замаар метаболизмд ордог.

Бактери нь лизинийг декарбоксилизацигаар кадаверин болгон задалдаг

Лизиний дериватив болох аллисин нь эсийн эластин ба коллаген нийлэгжүүлэхэд лизил оксидазын ферментийг ашигладаг.

Хоол тэжээлийн талаархи зөвлөмж

Хүний биеийн жингийн кг тутамд лизин, мг лизиний өдөр тутмын хэрэгцээ^[2]^[3]^[4]:

3-4 сартай хүүхэд	103 мг/кг
2 настай хүүхдүүд	64 мг/кг
10-12 насны хүүхдүүд	44−60 мг/кг
19-с дээш насны насанд хүрэгчид	30−38 мг/кг

Хоол тэжээлийн нэмэлт тэжээлд лизиний гидрохлоридыг хэрэглэдэг бөгөөд үүн дэх лизиний массын эзлэх хувь 80.03% байдаг.^[5]

Эмчилгээний үнэ цэнэ

1978 оны нэгэн нийтлэлд энэхүү амин хүчил нь вирусын эсрэг үйлчилгээтэй байдаг гэж мэдэгджээ. Хожим нь хүн, амьтдын талаар зөв боловсруулсан судалгаагаар лизин нь герпес эмчлэхэд үр дүнгүй болохыг харуулжээ. Гэсэн хэдий ч түүний судалгаа нь зөв хийгдсэн боловч 21 өвчтөн л оролцсон бөгөөд авсан лизиний тун нь хэрэглээний зохих түвшний 29% -иас бага байжээ.

Амьтан дээр хийсэн судалгаагаар лизиний дутагдал нь дархлал хомсдол үүсгэдэг болохыг харуулж байна.

Лизин нь ийлдэс триглицеридыг бууруулдаг. Лизин нь пролин ба витамин С-тэй хослуулан липопротеин үүсэхээс сэргийлж. Лизиний дутагдал нь уургийн нийлэгжилтэд сөргөөр нөлөөлдөг бөгөөд энэ нь ядрах, ядрах, сулрах, хоолны дуршил муудах, өсөлт буурах, жин хасах, нүдний харцанд төвлөрөх чадваргүй болох, цочромтгой болох, цус алдах, үс унах, цус багадалт, нөхөн үржихүйн асуудал зэрэг болно.

Лизин нь өсөлтийн гормоныг нэмэгдүүлдэг гэж үздэг боловч үүнийг батлах шинжлэх ухааны нотолгоо байхгүй.

Лизины их тун нь кальцийн шингээлтийг сайжруулдаг.

Хүнсний эх үүсвэр

Лизиний сайн эх үүсвэр нь өндөг, мах (ялангуяа улаан мах, хурга, гахайн мах, шувууны мах), шар буурцаг, шош, вандуй, бяслаг (ялангуяа пармезан), зарим төрлийн загас (сагамхай, сардин гэх мэт), нялцгай биетэн юм. Ихэнх үр тариа нь лизин бага агуулдаг боловч лизиний агууламж буурцагт маш их байдаг.

↑ MetaCyc Pathway: L-lysine biosynthesis I
↑ United Nations Food; Agriculture Organization : Agriculture and Consumer Protection. "Energy and protein requirements: 5.6 Requirements for essential amino acids". Татаж авсан: 2010-10-10. {{cite web}}: Unknown parameter |lastauthoramp= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
↑ FAO/WHO/UNU (2007). "PROTEIN AND AMINO ACID REQUIREMENTS IN HUMAN NUTRITION" (PDF). WHO Press. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2009-10-09. Татаж авсан: 2019-10-17., page 150-152
↑ Institute of Medicine (2002). "Protein and Amino Acids". Dietary Reference Intakes for Energy, Carbohydrates, Fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids. Washington, DC: The National Academies Press. pp. 589–768.
↑ "Dietary Supplement Database: Blend Information (DSBI)". L-LYSINE HCL 10000820 80.03% lysine

[metacyc1-1] MetaCyc Pathway: L-lysine biosynthesis I

[2] United Nations Food; Agriculture Organization : Agriculture and Consumer Protection. "Energy and protein requirements: 5.6 Requirements for essential amino acids". Татаж авсан: 2010-10-10. {{cite web}}: Unknown parameter |lastauthoramp= ignored (|name-list-style= suggested) (help)

[WHO-3] FAO/WHO/UNU (2007). "PROTEIN AND AMINO ACID REQUIREMENTS IN HUMAN NUTRITION" (PDF). WHO Press. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2009-10-09. Татаж авсан: 2019-10-17., page 150-152

[DRItext-4] Institute of Medicine (2002). "Protein and Amino Acids". Dietary Reference Intakes for Energy, Carbohydrates, Fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids. Washington, DC: The National Academies Press. pp. 589–768.

[DSBI-5] "Dietary Supplement Database: Blend Information (DSBI)". L-LYSINE HCL 10000820 80.03% lysine

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]