Риголетто (дуурь)

Риголетто дуурь (итали. Rigoletto) —Алдарт Жузеппе Вердигийн 1850-1851 онд зохиосон 3 үзэгдэлт дуурь.

Риголетто дуурийн анхны тоглолтын зар

Дуурь бүтсэн түүх

Уг дуурийг Виктор Гюгогийн 1832 онд бичсэн "Зугаацаж буй хаан" жүжгээс сэдэвлэн бүтээжээ. Уг жүжгийг хааны ордны эрх мэдлийг доромжилсон гэж үзээд цензураар хориглож байжээ. Итали либреттог Жузеппе Вердитэй олон жил хамтран ажилласан Франческо Мария Пиаве бичсэн байна. Цензурын шаардлагаар түүхэн хааныг тодорхой "герцог" болгож сольсон бол алиа салбадай Трибулетыг- Риголетто болгож сольжээ. Эхэндээ алиа салбадайн дүрийг уламжлалт дуурийн царайлаг, сайхан эр болгох ёстой байсан гэдэг.

Энэхүү алдарт дуурийн нээлт 1851 оны 3-р сарын 11-нд Венец хотын "Ла Фенице" (итали. La Fenice — «Феникс») дуурийн театрт болсон байна.

Үйл явдал

Хүүхэмсэг Мантуа гүн өөрийн ордондоо гайхалтай баг наадам хийдэг. Түүний эмэгтэйчүүдэд хандах хандлагыг "Questa o quella, per me pari sono" ("Энэ хүүхэн эсвэл тэр эмэгтэй- би хэлж мэдэхгүй") хөнгөмсөг аригаар илэрхийлдэг. Түүний ордны нэгэн хүний эхнэр Чепрано гүнгийн анхаарлыг татав. Гэнэт ерөнхий хөгжилтэй, бүжгийн хөгжим заналхийлсэн дуугаар тасалдав. Энэ бол охиныхоо нэр төрийг гутаан доромжилсных нь төлөө гүнд хараал барин энд ирсэн хөгшин гүн Монтероне юм. Энэ үед гүнгийн ордны бөхтөр алиа салбадай Риголетто гарч ирээд өвгөнийг шоолж эхлэнэ. Монтероне энэ үед нэр төрөө хадгалж чаддаг. Мантуа гүн өвгөнийг баривчлахыг тушаах тэр мөчид Монтероне түүнийг болон алиа салбадайг аймшигт өшөө авалтаар сүрдүүлж харааж зүхэв. Энэ нь доромжлуулсан эцгийн хэлсэн хараал байсан юм. Өрөө эцэг хүн бөгөөд гүн сүсэг бишрэлтэй байсан Риголетто зочиж нүүрээ буруулав.

Монтероне өвгөний хараал Риголеттог зовоодоү байна. Шөнө орой гэртээ буцаж ирэхдээ тэрээр алуурчин Спарафуцилетэй таарахад тэрээр өөрийнхөө "үйлчилгээ"-г санал болгодог юм. Алиа салбадай шивэгчин Жованнагийн хамт хотын захад амьдардаг хайртай охин Жилдагийнхаа хувь заяаны талаар санаа зовж эхэлдэг байна. Мантуа гүн ба түүний авлигач зарц нараас эмээж, охиноо гэрээс гарахыг хориглжээ. Нэгэн өдөр Жилда сүмд байхдаа гоо үзэсгэлэн нь түүний сэтгэлийг татсан нэгэн залуутай таарав. Энэ бол залуу оюутны дүрд хувирсан гүн байв. Тэрээр Жилдад мөнхийн хайраа тангарагладаг. Ганцаараа үлдсэн охин сайхан зөгнөлт зүүд зүүдэлдэг. Энэ хооронд ордныхон Риголеттогийн гэрт цуглардаг: тэд Жилдаг түүнийг алиа салбадайгийн хайрт хүүхэн гэж үзээд хулгайлахаар төлөвлөж байв. Гунигтай зөгнөлд тарчлаан зовсон Риголетто гэртээ буцаж ирээд харанхуйд тэдэнтэй тааралдана. Риголеттод сэжиг төрүүлэхгүйн тулд ордны түшмэдүүдийн нэг нь ойролцоо амьдардаг гүнж Чепраног хулгайлах санаатай гэж ярьжээ. Риголетто ордныхонд туслахаар болов. Дараа нь тэд түүний нүүрэнд маск зүүж гадуур нь ороолтоор уядаг байна. Жилдагийн чимээгүй хашгирах чимээ холоос сонсогдоно. Риголетто боолтыг нь урж, охиноо хулгайлсан гэдгийг мэдээд маш их айдаг.

Үзэсгэлэнт танихгүй эмэгтэй алга болсонд Мантуа гүн сэтгэл дундуур байв. Түүнийг тайтагруулахыг хүссэн ордныхон шөнийн адал явдлын талаар ярьж - Риголеттогийн эзэгтэй одоо ордонд байгаа гэжээ. Гүн баяртайгаар өрөө рүүгээ яарав. Риголетто дуу эгшиглэн ордонд орж ирэв; Тэрээр охиноо хайхрамжгүй байдлын дор цөхрөлөө нуун хаа сайгүй хайж эхлэв. Гилда ордонд байгааг мэдээд охиноо өөрт нь буцааж өгөхийг ууртайгаар шаардсан боловч ордныхон алиа салбадайгийн заналхийлэл, гуйлтыг тоосонгүй. Энэ үед Гилда гүнгийн өрөөнөөс нулимс дуслуулан гүйн гарч ирэв. Риголетто охиныхоо өшөөг авахаа тангараглав; Шоронд хүргэгдэж буй Монтеронетэй уулзах нь түүний шийдэмгий байдлыг бэхжүүлдэг. Жилда айсандаа ааваасаа гүнг уучлахыг гуйв.

Голын эрэг дээрх дээрэмчин Спарафуцилегийн буудаллах газар. Харанхуй шөнө. Гүн энд өнгөлөн далдалсан нууцаар ирдэг; түүнийг шинэ хүсэл тэмүүлэл нь татдаг - Спарафуцилийн эгч үзэсгэлэнт Маддалена юм. Хайртынхаа урвасан гэдгийг харсан Гилда гэгээн мөрөөдөлдөө баяртай гэж хэлэв. Риголетто түүнийг Верона хот руу илгээв; Эрэгтэй хүний ​​хувцас өмссөн тэрээр өнөө орой Мантуа нутгийг орхих ёстой байв. Риголетто өөрөө аллага үйлдсэнийхээ төлөө Спарафуцилийг төлж, үзэн ядсан герцогын цогцсыг өөрөө гол руу шидэж, охиноо дагаж Верона руу хойноос нь очихоор төлөвлөв. Аадар бороо орж эхэлнэ. Маддалена царайлаг залууг биширч, ахаасаа түүнийг өршөөхийг гуйна. Спарафуциле маш их ятгасны эцэст хаалгааар анх орж ирсэн хүнийг алахыг шийдэв. Жилда энэ яриаг сонсоод хайртай хэвээр байгаа гүнд удахгүй болох аюулын талаар сэрэмжлүүлэхээр энд ирсэн. Гилда амрагаа аврахын тулд амиа өгөхөд бэлэн байна. Тэр дээрэмчдийн гэрт ордог. Шуурга намдаж байна. Риголетто буцаж ирэв. Спарафуциле үхсэн цогцостой боодлыг гаргаж ирэв. Алиа салбадай ялсан - тэр эцэст нь өшөөгөө авсан ! Цогцсыг усанд хаях гэж байтал Риголетто Мантуа гүнгийн хөгжилтэй дууг алсаас сонсов. Тэр аймшигт цүнхийг огтолж үзтэл үхэж буй охиноо харав...

Амьсгал хурааж буй Жилда эцсийн хүчээ шавхан эцгээсээ Гүнг уучлахыг гуйв. Гүнигт цөхрөнгөө барсан Риголетто: “Өө! Өвгөний хараал энэ байжээ !" гэнэ.

Риголетто Монголд

Энэ дуурийг 1987 онд Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, найруулагч Ё.Цэрэндолгор Монголын тайзнаа анхлан толилуулж байсан.

2011 онд “Риголетто” дуурийн гол дүрүүдэд Риголетто /Ордны алиа салбадай/ баритон-А.Сайнбаяр, Мантуаны /герцог/ тенор-Ч.Түмэндэмбэрэл, Жильда- /Риголеттогийн охин/ сопрано–Н.Туяа, Спарафучилле, /хөлсний алуурч/ басс-Б.Алтанхуяг, Маддалена, /түүний дүү/ меццо-сопрано-Ц.Ариунаа, Жиованна /Жильдагийн зарц/ меццо-сопрано-Д.Долгормаа,  Монтероне гүн басс-О.Хүрэлбаатар, Марулло баритон-Ч.Энхтайван, Борса тенор –Б.Гомбо-Очир, Чепрано гүн басс –Ч.Чинзориг, Паж –Ш.Наранчимэг, хотын иргэд, Вангийн өргөөнийхөнд найрал дуучид тоглосон юм. Харин симфони, найрал хөгжмийг Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, удирдаач Ж.Бүрэнбэх удирдсан байна.

2016 оны 2-р сард Улсын Дуурь бүжгийн эрдмийн театр хаварын нээлтээ Жузеппе Вердигийн “Риголетто” дууриар эхлүүлж, Жилдагийн дүрд УДБЭТ-ын гоцлол дуучин, гавьяат жүжигчин Ө.Уянга-, Энхбатын Амартүвшин нар бүтээсэн юм.