Фернандо де Магеллан
Фернандо де Магеллан (Ферна́у ди Магалья́йнш, порт. Fernão de Magalhães [fɨɾˈnɐ̃w̃ ðɨ mɐɡɐˈʎɐ̃ȷ̃s]; Ферна́ндо (Эрна́ндо) де Магалья́нес, испани. Fernando (Hernando) de Magallanes [(f)eɾ'nando ðe maɣa'ʎanes]; латин. Ferdinandus Magellanus; 1480 оны 11-р сарын 20-нд төрсөн—1521 оны 4-р сарын 27-нд нас барсан) —Дэлхийг тойрох анхны аялалыг хийж дэлхий бөмбөрцөг хэлбэртэй гэдгийг баталсан Португал, Испанийн далайчин байсан. Тэрээр хожим өөрийнх нь нэрээр нэрлэгдсэн Магелланы хоолойг нээж, Атлантын далайгаас Номхон далай хүртэл далайгаар аялсан анхны Европ хүн байсан.
Фернандо де Магеллан 1480 оны 11-р сарын 20-нд Порто хотод төрсөн байна. Тэрээр ядуу язгууртны гэр бүлд (порт. fidalgos de cota de armes) харьяалагддаг байв. Түүний эцэг нь нэгэн цагт Авейро цайзын алькальд байсан Руй эсвэл Родриго де Магеллан (1433-1500) байв. Алда де Мосчитагийн эх (Мишкита). Тэд Фернандогоос гадна дөрвөн хүүхэдтэй байсан. Тэдний амьдралын талаар юу ч мэдэгддэггүй. Залуу насандаа Фернандо II Иоханы эхнэр Авизийн хатан хаан Леонорагийн туслах байжээ.
1498 онд португалчууд Энэтхэг рүү далайн замыг нээжээ. Васко да Гамагийн араас дорно дахиныг байлдан дагуулахаар Португалиас усан онгоцууд олноор илгээж эхлэв. 1505 онд дэд хаан Франциско де Алмейда эскадриль илгээхэд далайчид хүрэлцэхгүй болжээ. Зарим далайчид баруун, зүүнээ ялгаж мэдэхгүй байв. Магеллан мөн энэ экспедицид дайчинаар явсан байна.
Сайн найдварын хошууг (англи. Cape of Good Hope) дайран өнгөрсний дараа экспедиц Килва, Момбаса хотуудыг эзлэн байлдааны ажиллагааг эхлүүлж, дараа нь Энэтхэгийн зүг явжээ. 1506 онд Магеллан үймээн самууныг дарах ажилд оролцож, Мозамбик арал дээр хот байгуулж, дараа нь Энэтхэгт буцаж ирээд хоёр удаа шархадаж байсан түүхтэй.
1508-1513 онуудад Фердинандо де Магеллан янз бүрийн экспедицүүдэд оролцох, Мур, Энэтхэг, Арабуудтай хийсэн тулалдаанд оролцох зэрэг үйл явдлуудаар дүүрэн байв. 1511 онд тэрээр Малаккаг эзэлсэн хүмүүсийн дунд байсан бөгөөд 1514 онд Марокког эзлэхэд мөн оролцжээ.
Португали руу буцаж ирээд Фердинандо де Магеллан Молуккасын арлууд (Индонез) хүрэхээр шийджээ. Удирдагч Португалийн хаан I Мануэльд хандаж тусламж хүссэн боловч хаан энэ экспедицийг зөвшөөрөөгүй.
Удалгүй Магеллан Испани руу явсан байна. 1517 онд Испанийн хаан Чарльз I Молукка руу аялал зохион байгуулахыг зөвшөөрөв. Усан онгоцны хөлөг онгоц нь Тринидад, Сан Антонио, Консепсион, Виктория, Сантьяго гэсэн таван хөлөг онгоцноос бүрдсэн байв.
Дэлхийн тойрон аялал[засварлах | кодоор засварлах]
1519 оны 9-р сарын 20-нд Магелланы таван хөлөг онгоц хөдөлжээ. Тус багийнхан Өмнөд Америкийн зүүн эргийг ороож тойрсон байна. 1520 оны 3-р сард зарим далайчид Испани руу буцах хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлсэн боловч Магеллан тэдний бослогыг намжааж чаджээ. 1520 оны 5-р сард Сантьяго хөлөг алга болсон тул экспедиц дөрвөн хөлөг онгоцоор аялалаа үргэлжилсэн байна. 9-р сард Фердинандо де Магеллан болон түүний хөлөг онгоц дараа нь Магелланы хоолой гэж нэрлэгддэг хоолойгоор дамжин өнгөрсөн юм. Үүний дараа тэр даруй Сан Антонио хөлөг Испани руу буцаж ирэв.
Магелланы хөлөг онгоц гурван сар гаруйн турш явсаны дараа Номхон далайд хүрчээ. Арлууд (хожим Филиппин арал)-ын уугуул оршин суугчдыг Испанийн хаанд захирагдахыг шаарджээ. 1521 оны 4-р сарын 27-нд арлын уугуул иргэдтэй хийсэн мөргөлдөөнд Магеллан алагдсан юм.
Магеллангүйгээр үлдсэн хөлөг онгоцууд Молуккад хүрч, хүнс аваад "Тринидад" ба "Виктория" гэсэн хоёр хөлөг арлуудыг орхисон байна. Эхнийх нь зүүн тийш явсан боловч Молукко арлууд руу буцаж очиход хүрч, хааны тушаалаар португалчуудад баригдсан бол зөвхөн "Виктория" хөлөг Африкийг тойрон эх орондоо буцаж ирсэн түүхтэй.