Этна галт уул
Этна галт уул— Италийн Сицили аралын зүүн эрэг дахь Мессина, Катанья хотудаас холгүй орших галт уул. Европ тивийн хамгийн өндөрт байрлах идэвхитэй галт уул юм. Этнагийн хамгийн өндөр цэг нь идэвхитэй болон идэвхигүй үеийн хооронд өөрчлөгддөг онцлогтой.
Италийн Этна галт уулын ажиглалтын төвийн мэдээлснээр 2021 оны 2-р сараас хойш Этнагийн зүүн өмнөд тогоон өндөр нь 3357 ± 3 метр болсон нь 1981 онд зүүн хойд тогоонд хүрсэн 3350 метрийн өндөрт хүрсэн шинэ дээд амжилт юм. Этна галт уул нь 1190 хавтгай дөрвөлжин километр талбайг эзэлдэг тул Италийн хамгийн том идэвхтэй галт уул болж, хамгийн ойрын "өрсөлдөгч" Везуви галт уулыг 2.5 дахин давсан үзүүлэлт юм.
Төрөл бүрийн эх сурвалжийн мэдээлснээр Этна нь 200-400 жижиг хажуугийн галт уулын тогоотой бөгөөд дунджаар гурван сард нэг удаа тогооноос лаав дэлбэрч гардаг байна. Этна галт уулын энгэрт хүн ам шигүү суурьшдаг тул хөргөсөн лаав, галт уулын үнсэнд агуулагдах эрдэс бодис, микроэлементийн элбэг дэлбэг байдлын ачаар эндхийн хөрс маш үржил шимтэй байдаг байна. Иймээс ойролцоогоор 150 жилд нэг удаа дэлбэрэлт болдог нь ямар нэг тосгоныг сүйтгэдэг байна. Этнагийн энгэрт тэд жимс, чидун, усан үзмийн талбай байдаг байна. Палермо дахь бүс нутгийн засгийн газар 1981 онд Этна орчмын үндэсний нөөц газрыг байгуулжээ.
Галт уулын дэлбэрэлтүүд[засварлах | кодоор засварлах]
МЭӨ 1226 он д. - Этнагийн түүхэнд батлагдсан анхны дэлбэрэлт.
МЭӨ 475 он д. - (Пиндар, Эсхилус нарын гэрчлэлийн дагуу).
МЭӨ 396 он д. - Дэлбэрэлт Катания, Сиракуз хотуудыг Карфагений түрэмгийлэгчдээс аварсан.
МЭӨ 44 он д. - их хэмжээний дэлбэрэлт, үнс нь Ромын тэнгэрийг харанхуйлав (мөн хотын цагаан чулуун барилгуудыг ихээхэн будсан). Үүний үр дүнд Газар дундын тэнгисийн бүс нутаг, Египет хүртэл ургац муутай байв.
122 он- Этна Катанья хотыг бараг устгав.
1169 он - хүчтэй дэлбэрэлт, газар хөдлөлт, ойролцоогоор 15 мянган хүн нас баржээ.
1669 он - лаав 15 сууринг устгасан. Катаньягийн оршин суугчид лаавын урсгалыг өөр тийш нь чиглүүлэхийг оролдсон боловч баруун тийш нүүж, Патерно хотыг заналхийлэв. Хотын оршин суугчдын хооронд зодоон болж, лаавын урсгал дахин Катанья руу урсаж, хотын ханыг даван гарч, 27 мянган хотын оршин суугчид орон гэргүй болжээ. Амиа алдсан хүмүүсийн тоо янз бүрийн тооцоогоор 15-100 мянган хүн байна. Дэлбэрэлт нь далайн эргийн тойргийг өөрчилсөн: Урсино цайз өмнө нь далайн ойролцоо байсан бөгөөд уснаас 500 метрийн зайд байв. Энэ дэлбэрэлтийн дараа Итали дахь байгалийн лаавын урсгалд хөндлөнгөөс оролцохыг албан ёсоор хориглосон бөгөөд энэ хууль олон зуун жилийн турш хүчинтэй байсан.
1689 оны 3-р сарын 14.
1702 оны 3-р сарын 8.
1886 онд дэлбэрэлт болсон.
1892 - Дэлбэрэлтийн үеэр Силвестри уулс гарч ирэв.
1910 он - Борелло тосгон олон тооны лаавын сүйрлээс арай ядан мултарч чадсан.
1928 он - Лаавын урсгал эртний Маскали хотыг сүйтгэж, Маскали нийгэмлэгийн 770 га газар тариалангийн талбайг сүйтгэжээ. Домогт нэгэн цагт нэгэн гайхамшиг тохиолдсон гэж ярьдаг - улаан халуун лаав гол нь шашны жагсаалын өмнө зогсов. 1950 онд энэ үйл явдлыг хүндэтгэн сүм хийд барьсан бөгөөд 30 жилийн дараа (1980) лаавын урсгал түүний урд хөлдсөн.
1971 он - өргөгч лифтийг устгасан.
1991-1993 он - хамгийн том бөгөөд хамгийн урт дэлбэрэлтийн нэг, 1992 оны 4-р сард лаавын урсгал Зафферана Этнеа хотод заналхийлж байв.
1992 он - галт уулын дэлбэрэлтийн үеэр АНУ-ын арми лаавын урсгалыг зогсоохыг оролдсон боловч тэдний хүчин чармайлт эерэг үр дүнд хүрээгүй: хэд хэдэн байшин, усан үзмийн талбайнууд лаавд сүйдсэн хэвээр байв.
2001-2002, 2002-2003 - идэвхтэй галт уулын идэвхжил, өргөгч лифт дахин эвдэрсэн.
2004 он - Зүүн өмнөд талд өргөн лаав урсгал нь бүслүүрийн хэсгийг сүйтгэсэн.
.jpg)
2007 оны 9-р сарын 4 - 20 цагийн орчимд хүчтэй дэлбэрэлт эхлэв.
2008 оны 5-р сарын 10 - үдээс хойш хүчтэй дэлбэрэлт болж, галт уулын зүүн талаар хэд хэдэн лаав гол урсав. Дэлбэрэлт 4 цаг үргэлжилж, оройн цагаар дуусчээ.
2011 оны 1-р сарын 3-12, 5-р сар - лаав, галт уулын үнс ялгарах. Орон нутгийн эрх баригчид Катаниа олон улсын нисэх онгоцны буудлыг хаахаас өөр аргагүйд хүрсэн байна.
2011 оны 7-р сарын 19-өөс 2019 оны 7-р сарын хооронд хэд хэдэн жижиг дэлбэрэлт болсон. Тэдний нэг нь 20 жилийн хугацаанд хамгийн хүчирхэг байсан Катания олон улсын нисэх онгоцны буудал хаагдсан.
2020 оны 12-р сарын 13-наас 15-ны хооронд зүүн өмнөд тогооноос дэлбэрэлт болов. Арванхоёрдугаар сарын 13-14-нд шилжих шөнө гурван пирокластик урсгал ажиглагдсан. Мэдээллийн эх сурвалжууд галт уулын дэлбэрэлтийг хүчтэй бөгөөд гайхалтай гэж тайлбарлаж байна: лаавын усан оргилуурууд 100 метр өндөрт хүрч, үнс нь 5 километрт өссөн байна.
2022 оны 2-р сарын 11-нд галт уулаас зүүн өмнөд тогооноос 600 метрийн өндөрт галын усан оргилуурууд, мөн найман км хүртэл өндөрт үнс, утааны багана үүсч эхэлсэн.
Этнагийн одоогийн үйл ажиллагаа нь оргилуудыг тасралтгүй хийгүйжүүлэх, Стромболийн дэлбэрэлт, базальт лаавын урсгалаас бүрддэг. Үнс нь тийрэлтэт хөдөлгүүрт орж, хайлж, хөдөлж буй хэсгүүдийг шилэн давхаргаар бүрхэж зогсоход хүргэдэг тул тэсрэх дэлбэрэлтээс үүссэн үнсэн үүл нь онгоцны хувьд онцгой аюултай.
2023 оны 11-р сарын 12-нд дахин ээлжит дэлбэрэлт болсон.