Жаргалант сум (Орхон)

Жаргалант сум

ᠵᠢᠷᠭᠠᠯᠠᠩᠲᠤᠰᠤᠮᠤ
Жаргалант сум ᠵᠢᠷᠭᠠᠯᠠᠩᠲᠤᠰᠤᠮᠤ
Сум
Улс	Монгол
Аймаг	Орхон
Газар нутаг
• Нийт	635.6 км2 (245.4 бээр2)
Хүн ам (2022)
• Нийт	▼ 3,417
Цагийн бүс	UTC+8 (UTC + 8)
Уур амьсгал	Dwc

Жаргалант (монгол бичгээр жиргалангту) нь Орхон аймгийн сум юм.

Түүх

Монгол улс даяар атарын II аяныг зохион байгуулах зорилгоор БНМАУ-ын Сайнд нарын зөвлөлийн 1976 оны 7 сарын 30-ны өдрийн 249-р тогтоол гарч Эрдэнэт хотын хүн амыг төмс хүнсий ногоо,сүүгээр хангах Улаантолгой сангийн аж ахуйг байгуулан даргаар нь Р.Нямдоржийг томилсон байна.

1976 оны 11-р сарын 22-нд ХАА-н яамны боловсон хүчний ажилтан Лангуу,Булган аймгийн Ингэт толгойн сангийн аж ахуйн дарга Б.Бадарч,Улаантолгойн сангийн аж ахуйн дарга Р.Нямдорж нар оролцсон 2 талын комисс байлцан Ингэт толгойн сангийн аж ахуйн харьяа Улаантолгой дахь тасгийн үр тарианы баргиадын барилга байгууламж ,техник хэрэгсэлийг хүлээлцэн тэнд ажиллаж байсан тариаланч,механикжуулагчдыг шилжүүлэн авсан байна.

1976-1978 онуудад Улаантолгойн сангийн аж ахуйн ашиглалтын өмнөх гүйцэтгэх захиргаа хэлбэрээр үйл ажиллагаа явуулж байгаад 1978 оны 01-р сарын 30-нд БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын тэргүүлэгчдийн 15-р зарлигаар Эрдэнэт хотын Жаргалант хороо болон зохион байгуулагджээ.

Энэ үед 501 айл өрх,2200 хүн ам,1800 толгой мал,59.6 мянган га нутаг дэвсгэртэй байв.Жаргалант хорооны анхны даргаар Р.Нямдорж,дараа нь Ш.Орсоо, О.Дарьсүрэн, Ч.Тогтуун, С.Сэрээтэр нар ажиллаж байлаа.

Сангийн аж ахуйн ажиллагсадын 5712 ам мерт талбай бүхий 246 айлын орон сууц, 140 хүүхдийн цэцэрлэг, 600 хүүхдийн хүчин чадалтай 10 жилийн сургууль, 300 хүний суудалтай соёл мэдээллийн төв, дэлгүүр, 42 хүний суудалтай нийтийн хоолны газар,дулааны станц,жилдээ 3500 тонн үр тариа, 1627 тонн хүнсний ногоо, 6000 тонн төмс, 3840 тонн сүү үйлдвэрлэх хүчин чадалтай тариа ногооны бригад,жилдээ 600 шахам төрөл бүрийн нарын ногоо ургуулах хүчин чадалтай 2.5 га ашигтай талбай бүхий шилэн хүлэмж,цэвэр үүлдрийн 2465 үхэр буюу 1200 саалийн механикжсан ферм,546 га-гийн услалатын фрегат систем, Хөдөө аж ахуйн техникийн засварын газар, 2000 тн төмс, 1600 тонн үр тариа, 200 тн давсалсан байцаа, 120 тонн сонгино, 300 тонн багтаамжтай химийн бордооны агуулах, зэрэг барилга барилга байгууламжуудыг тэр үеийн БНМАУ,ЗСБНХУ-ын Засгийн газар хооронд шинжлэх ухаан техник эдийн засгийн талаар хамтран ажиллах хэлэлцээрийн дагуу ЗСБНХУ-ын хүч хөрөнгөөр 1976 оны 8-р сарын 01-ээс эхлэн барьж 1980 оны 10 сарын 21-нд ашиглалтанд оруулсан байна.

Улаан толгой Сангийн аж ахуйн анхдагчид

1977 оны 6-р сараас эхлэн Зөвлөлтийн барилгын байгууллагаас орон сууцны 16,9,8-р байрыг ашиглалтанд оруулж,16-р байрыг түр хугацаагаар сангийн аж ахуйн нэгдсэн контор,зочид буудлын зориулалтаар,9,8-р байруудад шинээр томилолтоор ирсэн мэргэжилтэн,ажиллагсадыг оруулж байв.Мөн энэ онд сангийн аж ахуйг түшиглэн холбооны салбар,банкны тооцооны касс,сургууль,цэцэрлэг,эмнэлэг зэрэг байгууллагууд үйл ажиллагаагаа эхэлсэн түүхтэй.1980 оны 10-р сарын 24-нд Монгол Зөвлөлтийн Засгийн газрын комисс тус САА-н дарга Ш.Оросоод түлхүүрийг нь гардуулжээ.Сангийн аж ахуйг анх байгуулсан үеэс Зөвлөлтийн мэргэжилтэн зөвлөх дарга А.П.Коблик,Зөвлөх малын эмч И.В.Ольега,А.В.Муждрый, саалийн механикжсан цогцолборын инженер Ж.И.Харламов зэрэг олон мэргэжилтэнүүд хамтран ажиллаж арга туршлагаас харамгүй зөвлөж,зааж байжээ.

Саалийн механикжсан цогцолбор

Улаантолгой сангийн аж ахуйн үйлдвэрлэлийн гол хэсэг нь 1200 үнээний саалийн механикжсан цогцолбор байлаа.1978 оноос эхний ээлж нь ашиглалтанд орж ЗХУ-ын Латви,Литви,Эстониос сайн үүлдрийн 706 үхийг 1978 оны 10-р сард ЗХУ-ын Наушик өргөөн дээр хүлээн авахад ХААЯ-ны мэргэжилтэн Нямсанжаа,малын эмч Х.Шагдар САА-н ерөнхий мал зүйч Д,Ринчин малын ерөнхий эмч Б.Тунгалга,малчин Д.Баярмагнай ,С.Баатархүү, Ууганбаяр саальчин Л.Аюуш,Ж.Цэрэндулам, Ж.Түвшинжаргал нарын бүрэлдэхүүнтэй очиж хүлээж авчээ.

Хадлан тэжээлийн баригад

1977 оны 07-р сарын 18-нд САА-н анхны хадлангийн бригад 2 хадуур,1 тармуур,1 балхууш 1нуруулдагчтай 750 тн өвс, 200 тн ногоо тэжээл хадаж, нуруулдаж нөөцлөхөөр

Ерөнхий боловсролын сургууль

Улаантолгойн ерөнхий боловсролын сургууль 1977-1978 оны хичээлийн жилд 226 сурагчтай,17 багш,7 ажилтантайгаар сангийн аж ахуйн төвд Зөвлөлтийн цэрэг байрлаж байсан жижиг байшинд хичээлэлж эхэлсэн түүхтэй.Тус сургууль нь 8 жилийн статустай байлаа.

Анхны захирал Д.Дугар,хичээлийн эрхлэгч Ж.Чимэдцэрэн,монгол хэл,уран зохиолын багш П.Долгорсүрэн,Б.Сувдаа,Цэрэнхүү,түүх газар зүйн багш Д.Нямхүү,Б.Хурган,математикийн багш Ш.Батаа,Д.Сугар,биен тамирын багш Н.Норовням,орос хэлний багш Д.Нармандах,С.Манал,зураг,техник хөдөлмөрийн багш Пүрэвжав,үйлчлэх хөдөлмөрийн багш Л.Буянхишиг,физикийн багш Даваа,бага ангийн багш Г.Энэбиш,Батмөнх,Дарьсүрэн нар,анхны ажилчидаар Ч.Батмөнх,Чимэддагва,Ц.Цогтбаатар,Норсон,Надъя,О.Чүлтэм,У.Баярмаа нар ажиллаж эрдмийн өргөөний галыг анх асааж байлаа.

Цэцэрлэг

1977 оны 8 сарын 25нд Эрдэнэт хотод багш нарын бага хурал хуралдаж Улаантолгой сангийн аж ахуйд 50 хүүхэдтэй 2 бүлэгтэй цэцэрлэг байгуулах шийдвэр гарч 4 хуучин гэр авчирч хойд толгой дээр анхны шавыг тавьсан түүхтэй.

Цэцэрлэгийн анхны эрхлэгчээр Сүрэнгийн Цэнд,асрагчаар Д.Цэндаюуш,тогоочоор Ц.Пагма,нярав угаагчаар Д.Алтангэрэл,галч,манаачаар Н.Содов нар ажиллаж байлаа.

Хүн эмнэлэг

Улаантолгой сангийн аж ахуй болон хороо хорины хүний их эмчийн салбарын барилга байгууламж орохын өмнө одоогийн сумын төвийн хойд хорооллын зүүн нүүрэн талд банзан хашаа бүхий хоёр гэр барьж 1977 оны 02 сарын 10нд хүний их эмчийн салбар байгуулагдсан байна.

Салбарын эрхлэгчийн үүрэг гүйцэтгэгчээр Д.Эрдэнэчимэг томилогджээ.Дараа нь хороо хорины АДХ-ын чуулганаар их эмчийн салбарын анхны эрхлэгч их эмчээр Н.Отгонбаярыг томилон ажиллуулсан байна Я.Чулуунцэцэг,эх баригч Н.Мирград,сувилагчаар Д.Бямбажав,Пагмажав,Д.Ганчимэг,асрагчаар Д.Чанцал,Л.Даваасүрэн,Д.Бямбасүрэн,П.Ганчимэг,нярваар Х.Юра,жолооч Л.Энэбиш,тогооч Цэрэндулам нарын хүмүүс ажиллаж байв.

Цагдаагийн хэсэг

Сумын цагдаагийн хэсэг нь 1978 оноос Жаргалант хорооны нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж эхэлжээ.Хэсгийн төлөөлөгчөөр:

Баянжаргал,Ганболд,Энхтөр,Нямсүрэн,Сүхбазар,Цэдэниш,Л.Батбаатар,Д.Баттулга,С.Цацрал,М.Оргодолхүү цагдаагаар М.Тоохүү,Б.Цагаан,Баторших,Төмөрбаатар,,Батэрдэнэ,Ц.Цэрэнбат,Батцэнгэл,Г.Мөнхбат,Н.Мөнхэрдэнэ,Ө.Насандэлгэр нар ажиллаж байжээ.

Холбооны салбар =

Тус холбооны салбар нь 1977 оны 4-р сарын 1нд Эрдэнэт холбооны газрын харъяанд Улаантолгой САА-н орон сууцны 16-р байрны 2 өрөөнд 1 хүн ий орон тоотой марк,үнэт цаас худалдах цэгээр байгуулагдаж анхны ажилтнаар Д.Жаргал томилогджээ.

Соёл мэдээллийн төв

Орхон аймгийн ИТХ-ын 1996 оны 7-р сарын 5-ны өдрийн хуралдааны шийдвэрийг үндэслэн Жаргалант сумын Соёл Мэдээллийн төвийг анх нээж ажиллуулсан байна.Тус төвийн анхны эрхлэгчээр Л.Зоргио,номын санч,нярав Б.Энхжаргал,үйлчлэгч Б.Оюунчимэг,харуул Д.Гансүх нар ажиллаж байв.Соёл Мэдээллийн Төвийн захирлаар С.Энхбат,Б.Баянмөнх,Т.Оргил нар захирлын үүрэг гүйцэтгэгчээр Ц.Бямбажав,М.Сэрээнэндорж,Б.Эрдэнэбулган нар ажиллаж сумын нийт иргэд,хүүхэд,залуучуудад соёлын үйлчилгээ үзүүлэх,Засгын газрын болон БСШУЯ-ны бодлого шийдвэрийг хэрэгжүүлж ажиллах,иргэдийн эрэлт хэрэгцээнд тулгуурлан үйл ажиллагаа явуулах улмаар тэдний авъяас чадварыг нээн хөгжүүлж ,соёлыг ойлгох ойлголтыг дэвшүүлэх,албан байгууллага,аж ахуй нэгжтэй хамтран ажиллах чиглэлээр үйл ажиллагаагаа явуулж байна.Тус соёл мэдээллийн төв нь уран сайханчид,ардын авъяастан,авъяаслан хүүхдүүдийг үйл ажиллагаандаа байнга татан оролцуулж ажилладаг нь үр дүнгээ өгч манай сумаас Монгол улсын Тэргүүний уран сайханч 12,МҮЭ-ийн СТА 3 төржээ.

Дулааны станц

Дулааны станц нь анх 1978 онд ашиглалтанд орж САА-н харъяанд ажиллаж эхэлсэн боловч мөн оны сүүлчээр БНМАУ-ын СНЗ-ийн 313-р тогтоолоор Түлш эрчим хүчний яаманд харьяалагдаж биеэ даасан аж ахуйн нэгж болсон.Жилдээ 30,0 мянган гек/ колори дулаан үйлдвэрлэх хүчин чадалтай ДКВР-6.5/1.3 маркийн 3-үндсэн зуух бүхий тоноглолтой дунд оворын станц байлаа.

Нийт 58 ажилтантай даргаар нь Д.Дамбийням, Лувсандорж Гэндэнпил, С.Бяруузана, Мандшир, Даваахүү, Мижид, У.Жуков, Төмөрхуяг, Баатарболд, О.Цэвэлмээ, Д.Давааням, нар ня-бо-гоор Соном, Мижид Жамсранжав нар ажиллаж байв.