1945 оны чөлөөлөх дайн

Огноо	1945 оны 8 дугаар сарын 09-21
Байрлал	Манжуур/Манж-Го,; Өвөр Монгол/Мэнзян,; Зүүн Хойд Хятад,; Умард Солонгос
Үр дагавар	ЗХУ-ын ялалт.; Япон бууж өгсөн.; Өвөрмонголыг чөлөөлсөн.; Манжго улс үгүй болсон.; БНМАУ-ын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрөхийн эхлэл болсон
Газар нутгийн; өөрчлөлт	ЗХУ Сахалин арлын өмнөд ба Курилийн арлуудыг эзлэн авснаар газар нутгийн маргаан одоо ч үргэлжилж байна

1945 оны чөлөөлөх дайн ; Зөвлөлт-Японы дайн (1945)
	Хамаарах дайн: Дэлхийн хоёрдугаар дайн
	; Квантуны армийн эсрэг давшилт, 1945 оны 8 сар.
Огноо	1945 оны 8 дугаар сарын 09-21
Байрлал	Манжуур/Манж-Го,; Өвөр Монгол/Мэнзян,; Зүүн Хойд Хятад,; Умард Солонгос
Үр дагавар	ЗХУ-ын ялалт.; Япон бууж өгсөн.; Өвөрмонголыг чөлөөлсөн.; Манжго улс үгүй болсон.; БНМАУ-ын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрөхийн эхлэл болсон
Газар нутгийн; өөрчлөлт	ЗХУ Сахалин арлын өмнөд ба Курилийн арлуудыг эзлэн авснаар газар нутгийн маргаан одоо ч үргэлжилж байна
Байлдагч талууд
ЗХУ; БНМАУ	Японы эзэнт гүрэн; Манж-Го; Мэнзян
Удирдагчид
А. Василевский; Р. Малиновский; Кирилл Мерецков; Максим Пуркаев; Иван Юмашев; Неон Антонов; Х. Чойбалсан	Ямада Отозо ⚐ ; Пү-И ⚐ ; Дэмчигдонров ⚐
Цэргийн хүч
ЗХУ: ; 1,685,500 цэрэг ; 26,137 их буу ; 1,852 гаубиц ; 5,556 танк, өөрөө явагч их буу ; 5,368 нисэх онгоц; БНМАУ:; Монголын талаас Ардын хувьсгалт цэргийн 5, 6, 7, 8 дугаар Морьт дивиз, морьт тусгай хороод, 7-р механикжуулсан хуягт бригад, танк, их буу, авто тээврийн болон холбооны тусгай хороо, нисэх холимог дивиз, шимийн инженерийн тусгай салбар зэрэг гол анги нэгтгэл, хилийн цэргийн отряд, застав, Ардын өөрийгөө хамгаалах сайн дурын морьт отрядын ангиуд 16,000-22,000 цэрэг	Япон: ; 1,217,000 цэрэг ; 5,360 их буу ; 1,155 танк ; 1,800 нисэх онгоц ; 1,215 хуягт машин ; Манжго: ; 200,000 цэрэг; Өвөр Монгол: ; 17,000 цэрэг
Хохирол
9,726 алагдаж шархадсан; сураггүй алга болсон WIA	83,737 алагдсан; 640,276 олзлогдсон

Японы эрх баригчид дэлхийн II дайны туршид Герман, Италитай байгуулсан гэрээндээ үнэнч байж, нэгдсэн үндэсний эсрэг Номхон далай ба Хятадад дайны ажиллагаа явуулж байв. ЗХУ болон Монголд довтлох стратегийн төлөвлөгөө, зорилгоо орхиогүй, гагцхүү тохиромжтой цаг мөчийг хүлээж байжээ.

1943 онд Монгол, Зөвлөлтийн цэргийг хилийн ойролцоо районд байлдах операцын төлөвлөгөөг бэлэн болгосон байжээ. Япон Монгол улсын хилийн ойролцоо цэргийн их хүчийг хуримтлуулж, Хаалган, Рашаан, Жанчхүүгийн (Чжанцзя коу) даваанд том бэхлэлт байгуулж, цэрэг дайны хэрэгцээний төмөр зам, засмал зам, нисэх онгоцны буудал барьсан байв. БНМАУ-ыг өдөөн хатгаж, урьдын адил хил хязгаарыг зөрчсөөр байв. Япон Монгол улсын тухай элдэв гүтгэлэг тарааж, Хятад, Өвөр Монголын ард түмнийг Монголын эсрэг хандуулах гэж оролдож байжээ. 1945 оны VII сарын 26-нд Японтой байлдаж байсан АНУ, Англи, Хятад гурван гүрнээс үг дуугүй бууж өгөх тухай шаардлага тавив. Түүнийг Японы засгийн газар хүлээж авсангүй. Зөвлөлт засгийн газар Крымийн бага хурлаас хүлээн авсан үүргээ биелүүлэн, 1945 оны IV сарын 5-нд, Японтой байгуулсан харилцан үл довтлох гэрээг цуцалсан бөгөөд наймдугаар сарын 9-нд Японы эсрэг дайн зарлав. Японы милитаризмыг бут цохиж, дэлхийн хоёрдугаар дайны сүүлчийн голомтыг унтраахын төлөө явуулсан шудрага хун төрөлхтний нийтийн ариун үйлсэд хувь нэмэр оруулах, еөрийн орны аюулгүй байдлыг хангах, Монгол-Зөвлөлтийн харилцан туслалцах протокол гэрээгээр хүлээсэн үүргийг харгалзан БНМАУ-ын Засгийн газар 1945 оны VIII сарын 10-нд Японд мөн дайн зарлав. Монгол ардын хувьсгалт цэрэг нь оперативын удирдлагын хувьд Зөвлөлтийн армийн Өвөр Байгалын фронтын бүрэлдэхүүнд дэслэгч генерал И.А.Плиевийн удирдлагад багтаж, зөвлөлтийн нэгтгэл ангиудын хамт «өмнөд бүлэг» гэгч морьт механикжуулсан группийг бүрэлдүулсэн билээ. Тус группэд Монголын талаас Ардын хувьсгалт цэргийн 5, 6, 7, 8 дугаар Морьт дивиз, морьт тусгай хороод, 7-р механикжуулсан хуягт бригад, танк, их буу, авто тээврийн болон холбооны тусгай хороо, нисэх холимог дивиз, шимийн инженерийн тусгай салбар зэрэг гол анги нэгтгэл, хилийн цэргийн отряд, застав, Ардын өөрийгөө хамгаалах сайн дурын морьт отрядын ангиуд оролцжээ. Тус группэд бүгд 42 мянган цэрэг, офицер, 28 мянган морь, 403 танк, хуягт машин, 610 их буу, миномёт, пуужинт их буу багтаж байв. Манай зэвсэгт хүчнийг БНМАУ-ын маршал Х.Чойбалсан, дэслэгч генерал Ж.Лхагвасүрэн нар командалжээ. Японы эсрэг дайнд бэлтгэх ажил БНМАУ-д 1945онд эхэлжээ. 1945оны VII сард Х.Чойбалсан нар зөвлөлтийн дээд удирдлагатай уулзан, дайнд хэрхэн оролцохыг урьдчилан тохирсон байжээ. 1945 оны долоо, наймдугаар нисэх дивиз, хуягт бригад, их буу, холбооны хороод зэрэг техникийн анги, нэгтгэлийн хүн хүч, зэвсэг техникийг өргөтгөн шинэчилж хуваарилсны дээр морьтдивиз, хороодын сэлэмт суман бүрийн галын хүчийг зузаатгасан байна. 35 хүртэлх насны идэрчүүдийг цэргийн албанд дайчлан татав. Шинэ цэргийг хүчний төвлөрөлтийн түшиц газар саадгүй хүргэх зорилгоор 22 400 гаруй морь бүхий 102 өртөө байгуулж, армийн агтны тусгай дивизион, рот-отрядуудыг байгуулжээ. Артал, эмнэлгийн албыг бэхжүүлсэн байна. Морьт механикжуулсан группийн бүрэлдэхүүнд орсон Монгол-Зөвлөлтийн цэргийн гол анги нэгтгэл 1945 оны VII сарын сүүлчээр Сайншанд, Байшинтын районд БНМАУ-ын өмнөд хилээс 90-100 км-ийн зайд жигдэрч, байлдааны бэлтгэлийг дууссан байв. БНМАУ-ын зэвсэгт хүчний бүрэлдэхүүнд нь багтаж байсан Өвөр Байгалын фронтын өмнөд бүлэг давшилтынхаа гол цохилтыг БНМАУ-ын Тамсагбулагийн районоос Их Хянганы нурууг давж Чанчунь, Мүгдэнгийн чиглэлээр хийж, фронтын бусад хүчтэй хамтран Квантуны армийг Манжуурын төв хэсэгт бүслэн бут цохих үүрэгтэй байв. Долоннуур-Жэхэгийн чиглэлийн бүрэлдэхүүнд Монголын талаас 5-р морьт дивиз, танкийн 3-р хороо, холбооны тусгай хороо, нисэх холимог дивиз, мен 11, 12-р тусгай морьт хороо зэрэг анги нэгтгэл багтаж байв. Чуулалт хаалга буюу Жанчхүүгийн чиглэл дэх Монгол-Зөвлөлтийн мотомеханикжуулсан анги нэптэлээс бүрдсэн хоёрдахь группт МАХЦ-ийн мотомеханикжуулсан 7-р хуягт бригад, их бууны 3-р хороо багтаж байжээ.

Байлдааны үйл ажиллагаа

1945 оны VIII сарын 9-нд Долоннуур-Жэхэгийн чиглэлд давших группийн гол хүч БНМАУ-ын хилийг давав. 10-13-ны өдрүүдэд МАХЦ-ийн 5, 6, 7, 8 дугаар дивиз Зөвлөлтийн армийн механикжуулсан группийн хамт дайсны эсэргүүцлийг няцааж, Шеншингийн овоо, Тайпуу усны худгаас зүүн тийших газрыг эзлэн Шанага, Арцагаан нуур, Яндуусүм, Тасын овоо зэргийг чөлөөлж, VIII сарын 13-нд Далай нуурын заагт хүрчээ. Монгол-Зөвлөлтийн цэрэг тэндээс 150 гаруй км үргэлжилсэн Цахарын их элсэн манхны усгүй, бартаат замыг туулж, БНМАУ-ын хилээс 450 км-т орших Долоннуур хотод тулж очив. Тэнд Япон-Манжго-гийн хамгаалалтын том хүчний шургуу эсэргүүцлийг дарж, VIII сарын 16-нд Долоннуур хотыг чөлөөлжээ. Ингэснээр Монгол-Зөвлөлтийн цэрэг Их Хянганы нурууны хормойд хүрсэн байна.

Монгол-Зөвлөлтийн морьт механикжуулсан группийнхэн байгаль цаг уурын элдэв бэрхшээлийг туулан цааш зогсолтгүй давшжээ. МАХЦ-ийн 5,7-р дивиз, Зөвлөлтийн цэрэгтэй хамт VIII сарын 17-нд Фынин хот, 20-нд Саньчакоугийн районыг, 21-нд Луньхуа хотыг чөлөөлжээ. Наймдугаар сарын 19-нд МАХЦ-ийн 7, 8-р дивиз Зөвлөлтийн армийн ангиудын хамт Жэхэ хотод оров. Наймдугаар сарын 20-нд Жэхэд байсан Японы цэргийн гарнизон Монгол-Зөвлөлтийн группийн командлалд зэвсгээ хураалган бууж өгчээ. Энд Япон-Манжго-гийн 8000 гаруй цэрэг офицер, 9126 винтов, 123 пулемёт, 15 миномёт, 6 их буу, 3 хөнгөн танк, 300 авто машин, зэвсэг хэрэгслийн 42 агуулахыг олзолжээ. Монгол-Зөвлөлтийн цэрэг Жэхэ хотыг чөлөөлж, түүний орчинд хяналт тогтоосноор Манжуур дахь Квантуны арми хойд Хятад дахь бэлтгэл хүчнээсээ таслагдаж, Өвөр Байгалын фронтын гол хүч баруун жигүүрээсээ аюулгүй болжээ.

Монгол-Зөвлөлтийн хамтарсан группийн командлалын тушаалаар МАХЦ-ийн 6-р дивиз VIII сарын 21-ний өглөө Аньзятунь хотыг дайран авчээ. Тулалдаанаар Японы 8-р явган бригадын 150 гаруй цэрэг, офицерыг буулган авч, үлэмжхэн зэвсэг хэрэгсэл, хэд хэдэн агуулахыг олзолсон байна. 6 дугаар дивиз давшилтаа үргэлжлүүлсээр БНМАУ-ын хилээс 1010 км алсалсан Губэйкоу хотын районд хүрч МАХЦ-ийн 5 дугаар морьт дивизтэй нийлэв. Хоёр дивиз VIII сарын 21-ний үдээс хойш тэрхүү хотыг чөлөөлжээ. Японы эзэн хааны 8 дугаар корпусын 31,35 дугаар тусгай отряд, их буу, танк эсэргүүцэх их буу, минометын батарейн 1300 цэрэг офицер буун өгч, үлэмж хэмжээний зэвсэг, эд хогшил, галт хэрэгслийн агуулахыг олзолсон байна. 5, 6 дугаар морьт дивиз бусад ангийн хамтаар дайсны үлэмжхэн хүч бөөгнөрсөн Миюнь хотын зүг давшилтаа үргэлжлүүлэн VIII сарын 22-нд уг тод тулж очсон юм. Чуулалт хаалганы чиглэлд давшсан Монгол-Зөвлөлтийн цэргийн Мото механикжуулсан анги нэгтгэл, VIII сарын 9-ний үдэш Замын-Үүдээс хөдөлж, Япон-Өвөр Монголын цэргийн анги салбарыг устгаж, мөн шөнө Цагаан овоо суманд хүрчээ. Цааш давших замдаа Нянзан хотыг эзлээд улмаар VIII сарын 11-нд Монголын хилээс 200 гаруй км-ийн зайд орших Баруун Сөнөд, Вангийн хүрээг чөлөөлөв.

Монгол-Зөвлөлтийн хамтарсан хүч цааш давшиж, тус улсын хилээс 300 шахам км алсад орших Завсар (Чансыр) хотыг VIII сарын 13-нд эзлэн авч улмаар тус хотоос 113 км-т орших 95 мянган хүнтэй Жанбэй хотыг VIII сарын 18-нд дайран эзэлжээ. Дүүрэгтээ цэргийн хэд хэдэн хотхон, нисэх онгоцны буудалтай, цэргийн хуаран, аж үйлдвэрийн газар, цахилгаан станц, радио станц, авто машины засварын газар бүхий олон замын уулзвар зангилаа Жанбэй хотыг авснаар Монгол-Зөвлөлтийн цэрэг Жанчхүүгийн давааны бэхэлсэн районд тулж очив. БНМАУ-ын хилээс 560 км хол оршдог Жанчхүүгийн даваа бол хойд талаас Чуулалт хаалга орох гол замыг халхалсан Японы цэргийн чухал түшиц газар, байлдааны бат бэх бэхлэлт бүхий район байв. Энд Японы империалистууд 1935-1940 онд 40 000 хятад иргэнийг дайчлан ажиллуулж 35 км урт, 10 км өргөн бэхлэлт байгуулж, түүндээ олон тооны тулгуурт байр, их буу, пулеметын галын цэг байрлуулснаас гадна тухайн цагтаа сүүлийн үеийн техник хэрэгслээр тоноглогдсон газар доогуур харилцах суваг, орон сууц, агуулахын олон барилга байгууламжтай байжээ. Бэхэлсэн районыг хоёр давхар төмөр утсан тор, танк эсэргүүцэх өргөн, гүн шуудуугаар тойруулан нэвтрэх сүв, хажуугаар гарах замыг минажүүлсэн байжээ. Япончууд энэ бэхлэлтээ «давагдашгүй цайз» гэж үзэж байв. Жанчхүүгийн давааны бэхэлсэн районыг эзлэн авах байлдааны үүрэг зөвлөлтийн 27 дугаар мото буудлагын бригад, МАХЦ-ын 7 дугаар мото механикжуулсан хуягт бригадын дайчдад оногджээ. VIII сарын 18-нд Монгол-Зөвлөлтийн армийн анги дайсны хүчийг туршин байлдаж бэхлэлтийн зохион байгуулалт, галын гол цэгийг илрүүлсэн нь тулалдааны цаашдын амжилтад чухал тус болжээ. Жанчхүүгийн давааны төлөө байлдаанд МАХЦ-ийн хурандаа Нянтайсүрэнгийн командалсан 7 дугаар хуягт бригадын дайчид гарамгай тулалджээ. Дэслэгч Санжаагийн командалсан миномет салааны дайчдын мэргэн галын цохилт нь анги салбарын давшилтыг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэжээ. Тус салааны наводчик Д.Данзанваанчиг, туслах наводчик Д.Цэрэндорж нар дайсны хүнд пулемет 2, хөнгөн пулемет 3-ыг сөнөөж Японы 20 гаруй цэрэг, офицерыг устгажээ. Буудлагын нэгдүгээр ахлагч Дүүдэйн салаанд хүч нэмэгдүүлж өгсөн дэслэгч Г.Дашдондогийн хамт салаагаа хошуучлан давшиж дайсны хориглолтыг эн түрүүнд сэтэлж Японы хүнд, хөнгөн пулемётын галын цэг 10 гаруйг 30 гаруй цэрэг офицерын хамт устгажээ. Тулалдааны үед Л.Аюуш 11 гаруй удаа шархадсан боловч алхам ч ухралгүй урагш тэмүүлэн байлдсаар сумаа дуусган пулемётынхаа гол төмрийг салган авч дайран ирсэн дайсантай гард тулалдаж олныг устгаад эх орон, ард түмэндээ өргөсөн ариун тангаргаа үнэнчээр биелүүлж баатрын ёсоор амь үрэгджээ. Холбоо салааны тасгийн дарга, ахлах түрүүч Жанчив дайсны шуурган галын дундуур тасарсан холбоог хоёр газраар залгаад, гурав дахь тийш мөлхөн очиж гар нь шархадсан учир тасарсан хоёр үзүүрийг нийлүүлэн шүдэндээ зууж холбоог залгуулаад, ангийнхаа давшилтыг хангаж байлдааны үүргээ баатарлагаар биелүүлэн амь эрсэджээ. Энэ мэт гарамгай гавьяа байгуулсан дарга, байлдагч олноор төржээ. Монгол-Зевлөлтийн анги нэгтгэл ийнхүү 3 хоногийн ширүүн байлдааны эцэст Японы цэргийн бэхлэлтийг эвдэн дайсныг бут ниргэж, VIII сарын 21-нд Чуулалт хаалганы районыг чөлөөлснөөр байлдааны ажиллагааг ялалтаар дуусгав. Энэ тулалдаан дайсан олон зуун цэрэг, даргаа алдан зэвсэг техникийн үлэмж хохирол хүлээж ухран зугатжээ. Цэргийн нам, улс төрийн байгууллагаас Өвөр Монгол, Хятадын ард түмэнд, Монгол-Зөвлөлтийн армиудын үүрэг зорилт, империалист Японы дайнч түрэмгий, колонийн бодлогыг тайлбарлан таниулж байв. БНМАУ-ын нутаг Тамсаг булаг, Халхын голын районоос) довтолгоонд орсон Улаан армийн Өвөр Байгалын анги нэгтгэлүүд усгуй элсэн цол хээр, Их Хянганы өндөр нурууг даван Солон, Хайлаарын чиглэлд дайсныг бут цохиод, VIII сарын 18, 19-нд Манжуурын аж үйлдвэр, засаг захиргааны чухал төвүүдэд тулж очжээ. Өвөр Байгалын фронтын ба Алс Дорнодын 1, 2 дугаар фронтын цэрэг, Амар мөрний нэгдсэн флотын хүч Манжуурын баруун хойд болон зүүн талаас зэрэг давшиж Японы хуурай замын цэргийн гол хүч Квантуны армийг бүслэн бут цохиж, зүүн хойт Хятад, Солонгосыг Японы дарлалаас чөлөөлжээ. ЗХУ-ын Номхон далайн умард флотын цэрэг Сахалины өмнөт хэсэг, Курилийн арлуудыг дайснаас бас чөлөөлжээ. 1945 оны IX сарын 2-нд Японы зэвсэгт хүчний командлал үг дуугүй бууж өгөх тухай актанд гарын үсэг зуржээ. Японы дайнд МАХЦ-ээс алагдсан, сураггүй алга болсон хохирол нийт 78 хүн болжээ. Мөн Японоос 594000 хүн олзлогдсоноос МАХЦ-ийн олзолсон нь 12318 хүн болсон байна. Үүгээр дэлхийн II дайн дуусав.

Дайны үр дүн

Японы милитаризмыг устгахын төлөө явуулсан тулалдаанд.эх оронч үзлээр хүмүүжсэн МАХЦ, улстөрийн өндөр ухамсартай, зориг хатуужилтай, байлдах уран чадвартай орчин үеийн арми болж төлөвшсөнийг яруу тод батлан харуулав. Байлдаанд онц гарамгай тулалдаж зориг баатарлагийн үлгэр жишээ үзүүлсэн Л.Аюуш, Д.Данзанваанчиг, С.Дампил, М.Жанчив, Г.Дүүдэй, Д.Нянтайсүрэн, П.Чогдон нарын зэрэг хүмүүст БНМАУ-ын баатар цол хүртээсэн юм. Түүнчлэн МАХЦ-ийн байлдагч, анги нэгтгэлийн дарга, улс төрийн ажилтан 2000 гаруй хүнийг БНМАУ-ын төрийн дээд шагнал одон медалиар шагнажээ. Зөвлөлтийн Улаан армийн 800 шахам хүнийг монголын одон медалиар шагнажээ. Японы милитаризмыг бут цохих нийтийн шударга тэмцэлд БНМАУ, зэвсэгт хүчнээ оролцуулж, Зөвлөлтийн Улаан армийн хамт Японы хуурай замын гол хүч Квантуны армийг бут цохиход мөр зэрэгцэн тулалдаж, Ази тивд дайны сүүлчийн голомтыг унтрааж, энх тайван байдал тогтоох, дорно дахины дарлагдсан улс түмний эрх чөлөөгөө олох тэмцэлд дэмжлэг үзүүлж, улс орныхоо тусгаар тогтнолыг бэхжүүлж учирч байсан аюулыг арилгав. Манай улс ариун шударга үйлсийн төлөөх тэмцэлд хүн хүчний болон эд материалын ихээхэн хохирол хүлээсэн юм. Японы зүгээс БНМАУ-ын эсрэг зарлаагүй дайныг эхэлсэн 1935 оноос 1939 оны Халхын голын байлдааныг дуусталх үе болон 1945 онд МАХЦ-ын явуулсан чөлөөлөх дайны хугацаанд олон зуун хүний амь үрэгдэж, 322 сая төгрөгийн эд материалын хохирол хүлээсэн юм.

Монголыг нэгтгэх төлөвлөгөө

Зөвлөлт Монголын талыг дайнд оролцохыг хүссэн нь Японы армид олон тооны өвөр монголчууд байсантай холбоотой бөгөөд Монголын арми орсон тохиолдолд тэд байлдалгүй бууж өгнө гэж үзсэн байна. Сталин Чойбалсан нэгэн удаа та бол Ар Монголын төдийгүй Өвөр Монголын удирдагч гэж хэлж байсан ч Хятадын коммунистуудтай харилцаагаа муутгахгүйн тулд бодлогоо өөрчилжээ. Мао Өвөр Монгол хятадын коммунист хүчний эдийн засгийн ганц бааз тул түр нэгтгэхгүй байхыг Сталинаас хүсчээ. Коммунистууд өвөр монголчуудад илүү их эрх чөлөө өгөхөөр амласан тул Маог дэмжин Япон, гоминдантай тулалдаж байсан юм. Гэвч Хятад улс дайны дараа амлалтаасаа няцаж тэдний эрх чөлөөг хаан боомилох бодлого явуулах болжээ. Дайны үеэр Чойбалсан өвөр монголчуудыг Монгол руу нүүхийг уриалсан ч Зөвлөлтийн цэрэг дүрвэгсдийн замыг хаасан байна. 1940-өөд онд цөөн тооны өвөр монголчууд, Шиньжяны ойрадууд нүүн иржээ.

Түүнчлэн үзэх

Холбоос

Эшлэл

↑ ^1.0 ^1.1 Glantz, David M. & House, Jonathan (1995), When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler, Lawrence, Kansas: University Press of Kansas, ISBN 0-7006-0899-0, p. 300
↑ Чөлөөлөх дайнд Монголын 21 мянга гаруй цэрэг дайчин оролцжээ
↑ LTC David M. Glantz, "August Storm: The Soviet 1945 Strategic Offensive in Manchuria". Leavenworth Papers No. 7, Combat Studies Institute, February 1983, Fort Leavenworth Kansas.
↑ Jowett, Rays of The Rising Sun, Pg. 36

[glantz2-1] 1.0 ^1.1 Glantz, David M. & House, Jonathan (1995), When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler, Lawrence, Kansas: University Press of Kansas, ISBN 0-7006-0899-0, p. 300

[2] Чөлөөлөх дайнд Монголын 21 мянга гаруй цэрэг дайчин оролцжээ

[Glantz-3] LTC David M. Glantz, "August Storm: The Soviet 1945 Strategic Offensive in Manchuria". Leavenworth Papers No. 7, Combat Studies Institute, February 1983, Fort Leavenworth Kansas.

[4] Jowett, Rays of The Rising Sun, Pg. 36

[1]

[2]

[3]

[4]