Тоска

«То́ска» дуурь (итал. Tosca) — францын зохиолч Викторьен Сарду (франц. Victorien Sardou; 1831—1908)-гийн зохиолоор сэдэвлэн хөгжмийн зохиолч Жакомо Пуччини -гийн бичсэн 3 бүлэг, 3 үзэгдэл дуурь юм. Дуурийн либретто буюу црмнрлргийг Жузеппе Жакоза бичсэн байна. Анхны тоглолт Ромын Дуурийн театрт (итал. Teatro dell’Opera di Roma) 1900 оны 1-р сарын 14-нд болжээ.

Дуурь бүтсэн түүх

“Тоска” жүжгийг Викторьен Сарду тусгайлан Сара Бернхардтад зориулж бичсэн бөгөөд жүжигчин үүгээр асар их амжилтанд хүрсэн. Энэ жүжиг 1887 оны 11-р сарын 24-нд Парисын Порт Сен-Мартин театрт нээлтээ хийсэн. Ж.Пуччини уг жүжгийг Миланы Филодрамматико театрт анх үзээд сэтгэл нь их хөдөлсөн гэдэг. 1889 оны 5-р сарын 7-ны өдрийн захидалдаа хөгжмийн зохиолч өөрийн хэвлэн нийтлэгч Жулио Рикордид уг бүтээлээр дуурь бичих зөвшөөрлийг В.Сардугаас авах хэлэлцээ хийхийг даалгажээ. 1899 оны 1-р сарын 13-нд Парист Пуччини анх Сардутай уулзаж, жүжгээр дуурь бичих зөвшөөрлийг нь авчээ. Хожим нь хөгжмийн зохиолч драмын зохиолчтой зохиолын зарим өөрчлөлтийн талаар санал нэгджээ. Пуччини бүх жижиг нарийн ширийн зүйлийг арилгаж, үйл явдлыг аль болох хялбарчилж, үйлдлийг аль болох түргэсгэхийг хүссэн байна.

1900 оны 1-р сарын 14-нд Ромын Дуурийн театрт нээлтээ хийсэн. Дүрийг Леопольдо Мугноне удирдсан Чариклеа Даркл (Тоска), Эмилио де Марчи (Каварадосси), Эугенио Гиралдони (Скарпиа), Руггеро Галли (Анжелотти) нар дүрийг гүйцэтгэсэн. Танхимд: Хатан хаан Маргарита, Италийн Сайд нарын зөвлөлийн ерөнхийлөгч Луижи Пелло, Соёлын сайд Бачелли нар байлцав. Эхлээд дуурийг үзэгчид тааруу хүлээж авсан.

1900 оны 3-р сарын 17-нд Ла Скала-д дуурийн нээлт болжээ. Артуро Тосканини удирдаач, Тоскаг Даркл, Скарпиа-г Гиралдони, Каварадоссиг Жузеппе Боржатти нар тогложээ.

Энэхүү дуурь Пуччинийн хамгийн хүнд драмтай дууриудын нэг бөгөөд авьяаслаг, үзэсгэлэнтэй хэдий ч огцом сэтгэлийн хөдөлгөөнтэй хартай, гэнэн бүсгүй Тоска, хийсвэр, мөрөөдөмтгий, мэдрэмтгий, шулуун шударга Каварадосси, санаа муутай, хашир, харгис хэрцгий Скарпья нарийн дүрийг тус тусад нь маш тодорхой хөгжмийн аялгуугаар гаргаж ирсэн нь сонсогч, үзэгчдийн сэтгэлийг зуун жилийн турш байлдан дагуулсаар байна.

Дуурийн үйл явдал

Дуурийн үйл явдал 19-р зууны эхэн үед Ром хотод өрнөдөг. Үйл явдлын төвд дуучин Флора Тоска, зураач Марио Каварадосси нарын хайр дурлал өрнөдөг байна. Нэгэн цагт Ромын консул байсан Чезаре Анжелоттиг хавчлагаас аврахыг оролдсон зураач Каварадосси түүнийг хөдөө байшингийнхаа худагт нуужээ. Цагдаагийн дарга Скарпиа гэмт хэрэгтэн хаана нуугдаж байгааг тааварлав. Түүнийг барьж авахын тулд тэрээр Мариогийн хайртай Флора Тоскаг дагаж, түүнийг босогчдын нуугдах газар руу хөтөлнө. Гэвч хоригдлын оронд зураач шоронд ордог. Хайртай хүнээ эрүүдэн шүүхээс аврахын тулд охин Анжелоттигийн нуугдаж байсан газрыг илчлэх ёстой. Гэвч энэрэнгүй цагдаагийн дарга Каварадоссиг мөн алахыг тушаажээ. Флора хорон санаат хүнд хайраа өгвөл түүнийг аварч чадна... Түүнд энэ алхамыг зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй. Гэхдээ цагдаа зураачийг аврахгүй, буудлага нь бодит биш гэж "дүр эсгэж" байна. Скарпиагаас зугтах бичиг баримтыг хүлээн авсны дараа Тоска түүнийг алж, үүр цайх үед Флора амраг руугаа гүйж ирээд удахгүй зугтах тухай ярина. Мөн тэрээр "хоосон" буудаж байхыг сонсохдоо "жүжигчин шиг" унахыг хүсдэг. Цэргүүд зэвсгээ өргөж, аянга буудаж, Каварадосси унав. Тоглолт дуусч, тэд чөлөөтэй болсон тул охин хайртай хүн рүүгээ яаравчлав! Тэгээд тэр цуст биеийг хараад л үнэхээр юу болсныг ойлгодог. Энэ хооронд цэргүүд аль хэдийн Скарпиагийн алуурчин руу гүйж байна. Уйтгар гунигаар дүүрэн байна...

Дүрүүд

Флора Тоска, алдарт дуучин	сопрано
Марио Каварадосси, зураач	тенор
Барон Скарпиа, Ром хотын цагдаагийн дарга	баритон
Чезаре Анжелотти, Ромын консул асан, үугтааж буй улс төрийн хоригдол	бас
Ризничий	баритон
Сполетта, цагдаагийн ажилтан	тенор
Шарроне, цагдаа	бас
Шоронгийн хуяг	бас
Малчин	альт
Кардинал, шүүгч, Роберти (алуурчин), зохиолч, офицер, цэргүүд, хуягууд, цагдаа нар, хатагтай нар, ард түмэн

Монголд

Монголын тайзнаа "Тоска" дуурийг анх 1987 онд тавьж байжээ.

Ардын жүжигчин, Төрийн соёрхолт, Зууны манлай дуурийн дуучин Хорлоогийн Уртнасан бол дуулах заяанд төрсөн чадалтай хоолойтой дуучин юм. Тэрбээр 1981 онд Ж.Пуччинигийн “Тоска” дуурийн гэнэн, цайлган Тоскаг анх удаа Монголын тайзнаа дуулжээ.

Ардын жүжигчин Батын Жавзандулам бол Монголын хоёр дахь Тоска.

Монголын тайзнаа “Тоска”-г авчирсан гурав дахь дуучин бол Гавьяат жүжигчин С.Мөнгөнцэцэг.