Монгол-Зөвлөлтийн харилцан туслалцах протокол

Монгол-Зөвлөлтийн харилцан туслалцах Протокол (Орос: Протокол Взаимпомощи между Союзом Советских Социалистических Республик и Монгольской Народной Республикой) нь 1936 оны 3-р сарын 12-нд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс болон Зөвлөлт Холбоот Улсын хооронд Улаанбаатар хотод байгуулсан олон улсын Гэрээ юм. Уг гэрээнд тулгуурлан Зөвлөлтийн цэрэг Монголын нутагт байрлах болжээ.

Гэрээ байгуулах болсон шалтгаан

1931 онд Манжуурын интервенц гарч, ирэх жил нь Манж-Го хэмээх тоглоомын улс байгуулагдсанаар Японы нөлөөний бүс ЗХУ-тай хиллэх болжээ. Цаашилбал, Европт 1933 онд Нацист Герман улс бий болсноор ЗХУ нь хоёр талаасаа заналхийлэлд учрах болж, хил хамгааллаа эрчимжүүлэх арга хэмжээг яаралтай авч эхлэв. Ийнхүү 1934 оны 11 сард ЗХУ харилцан туслалцах гэрээ байгуулах саналыг Монголын талд тавьжээ. Гэвч тэр үеийн ерөнхий сайд П.Гэндэнгийн эсэргүүцэлтэй тулгарч, 11 сарын 27-нд аман байдлаар л тохиролцож чадсан байна.

1935 онд Халх голын орчимд Манж-Монголын хилийн тулгаралт гарч, зэвсэгт ажиллагаа эхэлсэн. Улмаар 1936 онд Хэрэмт, Адагдулаан, Буйр нуур, Булан дэрс зэрэг газраар зэвсэгт мөргөлдөөн гарчээ. ЗХУ нь эдгээр хилийн тулгаралтыг "Япон улсаас ЗХУ-д халдан довтлох бэлтгэл гэж үзэн, Монголд бааз суурьтай болох шаардлага улам ихэссэн" гэж дүгнэн^[1], "Алс Дорнод дахь Японы армийн үйл ажиллагааг хязгаарлах"^[1] зорилгоор Монголтой харилцаагаа бэхжүүлж, цэргийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхээр чармайх болжээ. Гэвч Гэндэн ЗХУ-ын цэргийн тусламжид талархах боловч "ЗХУ-ын арми Монголд байрлах талаар хянуур хандсан өөрийн бодлоо хадгалсан хэвээр байв"^[1]. Харин бүх цэргийн жанжин Дэмид ЗХУ-тай хамтран ажиллах талаар идэвхтэй байр суурь баримталж, "ЗХУ-ын армийг Монгол руу оруулж ирэх асуудлыг оролцуулан цэрэг зэвсгийн тусламж"-ийг ЗХУ-аас хүсчээ.

1935 оны 12 дугаар сарын 30, 31-нд Москвад П.Гэндэн, И.Сталин нар уулзсан боловч уг уулзалтын үеэр Сталин "БНМАУ нь Японы империализмтай тэмцэх бат бэх системтэй болохын тулд Зөвлөлт-Монголын харилцан туслалцах гэрээг бичгээр байгуулах явдал зайлшгүй" гэсэн шаардлага тавьжээ^[2]. Үүнийг Гэндэн зөвшөөрөөгүйн улмаас Москвагаас буцаж ирээд удалгүй, 1936 оны 1 дүгээр сарын 20-нд МАХН-ын Төв Хорооны тэргүүлэгчдийн 43-р бүгд хурлаар түүнийг Ерөнхий сайд болон Гадаад хэргийн сайдын суудлаас нь огцруулах шийдвэр гарчээ^[3]. Албан ёсоор 3 дугаар сарын 22-нд хуралдсан УБХ-аар түүнийг албан тушаалаас нь зайлуулсан байна.

Хүч мөхөсдсөн Ерөнхий сайд П.Гэндэн 1936 оны 3-р сарын 12-нд Улаанбаатар хотноо ЗХУ-аас Монголд суугаа бүрэн эрхт төлөөлөгч В.Х.Таиров нар "Монгол-Зөвлөлтийн харилцан туслалцах Протокол"-д гарын үсэг зурцгаажээ.

Протоколын агуулга

Уг протоколын дагуу гуравдагч орны зүгээс ЗХУ болон БНМАУ-ын нутаг дэвсгэрт заналхийлсэн тохиолдолд хоёр улс бие биедээ бүх талын туслалцаа үзүүлнэ (1-р зүйл), аль нэг талд нь цэрэглэн халдсан тохиолдолд цэргийн тусламжийг оролцуулан бүх талын туслалцааг үзүүлнэ (2-р зүйл) гэж тохиролцжээ.

Дээрх хоёр заалтын дагуу орж ирсэн цэрэг армийн хүч нь уг аюултай нөхцөл байдал арилтал нөгөө орныхоо нутаг дэвсгэрт байрлахаар 3-р зүйлд тусгасан байна.

4-р зүйлд уг гэрээний хүчинтэй хугацааг 10 жил гэж заажээ.

Нөлөө

Протокол байгуулагдмагц Хятад (Гоминданы засгийн газар) Монголыг өөрийн нутаг дэвсгэрийн нэг хэсэг гэж үздэгээ мэдэгдэн, ЗХУ-ыг 1924 оны Зөвлөлт-Хятадын гэрээг зөрчиж байна хэмээн уг протоколыг эсэргүүцэв.

Мөн Япон улс ч ЗХУ-аас улам болгоомжлох болсон байна. 1936 оны 8 сарын 7-нд Японы 4 сайдын уулзалтаар батлагдсан "Эзэнт гүрнийг батлан хамгаалах чиглэл"-д ЗХУ-ын зүгээс аюул заналхийлж байгааг дурьдаад, "Японы засгийн газрын доторх ЗХУ-ын нөлөөг Япон-Германы хамтын ажиллагааны үр дүнд багасгах оролдлого идэвхжиж, ингэснээрээ Японы засгийн газар Германтай хийх хэлэлцээгээ эрчимжүүлж"^[1], 11 сарын 25-нд Коминтерний эсрэг гэрээ байгуулагджээ.

Зөвлөлтийн арми Монголд орж ирсэн нь

Протоколын дагуу Зөвлөлтийн арми "1936 онд Монголд орж ирэн, 1937 онд эхэлсэн Япон-Хятадын дайны үеэр хүн хүчний тоо нь улам нэмэгдсээр Халх голын байлдаанд Зөвлөлтийн 40 мянга орчим цэрэг оролцсон"^[1] юм.

Протколын батламжилсан эх

Батламжилсан эх-Монгол хэлээр

^{[зураг 1]} ^{[зураг 2]} ^{[зураг 3]} ^{[зураг 4]}

Батламжилсан эх-Орос хэлээр

ПРОТОКОЛ ВЗАИМОПОМОЩИ МЕЖДУ СОЮЗОМ СОВЕТСКИХ СОЦИАЛИСТИЧЕСКИХ РЕСПУБЛИК И МОНГОЛЬСКОЙ НАРОДНОЙ РЕСПУБЛИКОЙ.

Подписан в юроде Улан-Батор-Хото, 12 Марта 1986/11-тый Год Шова/. Вступает в действие с момента подписания.

Правительства Союза Советских Социалистических Республик и Монгольской Народной Республики,

исходя из отношений неизменной дружбы, существующей между их странами со времени освобождения территории Монгольской Народной Республики в 1921 году при поддержке Красной армии от белогвардейских отрядов, находившихся в связи с военными силами, вторгшимися на территорию Союза Советских Социалистических Республик,

руководимые желанием поддержать дело мира на Дальнем Востоке и Содействовать дальнейшему укреплению существующих между ними дружественных отношений,

решили оформить в виде настоящего Протокола существующее между ними с 27 ноября 1934 года джентльменское соглашение, предусматривающее взаимную поддержку всеми мерами в деде предотвращения и предупреждения угрозы военного нападения, а также оказание друг другу помощи и поддержки в случае нападения какой-нибудь третьей стороны на Союз Советских Социалистических Республик или Монгольскую Народную Республику, для каковой цели и подписать настоящий Протокол.

Статья первая.

В случае угрозы нападения на территорию Союза Советских Социалистических Республик или Монгольской Народной Республики со стороны третьего государства, Правительства Союза Советских Социалистических Республик и Монгольской Народной Республики обязуются немедленно обсудить совместно создавшееся положение и принять все те меры, которые могли бы понадобиться для ограждения безопасности их территорий

Статья вторая.

Правительства Союза Советских Социалистических Республик и Монгольской Народной Республики обязуются в случае военного нападения на одну из договаривающихся Сторон оказать друг другу всяческую, в том числе и военную помощь.

Статья третья.

Правительства Союза Советских Социалистических Республик и Монгольской Народной Республики считают само собой разумеющимся, что войска одной из Сторон, находящиеся по взаимному соглашению на территории другой Стороны, в порядке выполнения обязательств, изложенных в статье первой или второй, будут выведены с соответствующей территории незамедлительно по миновании в том надобности, подобно тому, как это имело место в 1925 году в отношении вывода советских войск с территории Монгольской Народной Республики.

Статья четвертая.

Настоящий Протокол составлен в двух экземплярах на русском и монгольском языках, при чем оба текста имеют одинаковую силу. Он вступает в действие с момента его подписания и будет оставаться в силе в течение 10 лет с этого момента.

Подписан в городе Улан-Батор-Хото 12 марта одна тысяча девятьсот тридцать шестого года.

Полномочный Председатель Союза Советских Социалистических Республик в Монгольской Народной Республике

(М. П.) (подп.) Таиров

Представитель Малого Хурала Монгольской Народной Республики

(М. П.) (подп.) Амор

Председатель Совета Министров Монгольской Народной Республики и Министр Иностранных дел Монгольской Народной Республики

(М. П.) (подп.) Гендун

Мөн үзэх

Эшлэл

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 М.Ариунсайхан, 2007 оны 3 сар
↑ Танака, 2009, х.120-121
↑ Танака, х.124

Тэмдэглэл

Ном зүй

Танака Кацүхико "Номунханы дайн-Монгол ба Манж-Го" 『ノモンハン戦争－モンゴルと満洲国』 Иванами Шиншо, 2009
М.Ариунсайхан "Монгол-Зөвлөлтийн харилцан туслалцах протокол байгуулагдсан нь. Япон-ЗХУ-Хятад" 「モンゴル・ソ連相互援助規定書の締結と日本・ソ連・中国」 Хитоцүбаши Их Сургууль 2007 оны 3 сар, х.19-42

[ariun-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 М.Ариунсайхан, 2007 оны 3 сар

[2] Танака, 2009, х.120-121

[3] Танака, х.124

[зураг-4] 1-р хэсэг

[зураг2-5] 2-р хэсэг

[зураг3-6] 3-р хэсэг

[зураг4-7] 3-р хэсэг

[1]

[2]

[3]

[зураг 1]

[зураг 2]

[зураг 3]

[зураг 4]