Яков Иванович Шмидт

Яков Иванович Шмидт (төрөхдөө Исаак Якоб Шмидт, Герман: Isaak Jakob Schmidt; 1779 оны 10-р сарын 14-нд Нидерландын Амстердам хотод төрж, 1847 оны 8-р сарын 27-нд Оросын хаант улсын Санкт-Петербург хотод нас барсан) Оросын болон Германы дорно дахин судлаач, орчуулагч, монгол болон төвөд судлаач, бурханы шашин судлаач. Шмидт анх удаа монгол хэл, уран зохиол судлалыг Европын шинжлэх ухаанд нэвтрүүлсэн хүн юм.

Намтар[засварлах | кодоор засварлах]

Эцэг морав гаралтай Ян Шмидт нягтлан бодогч байсан бөгөөд бага зэрэг хөрөнгө хураасан боловч 1795 онд Нидерландыг Франц эзэлсэний дараа бүх хөрөнгөө алдсан байна. Эх Анна Ван Дам тэр жилдээ 6 хүү 1 охиноо үлдээгээд нас баржээ. 1785-1791 онд Исаак хүү Рэйн дэх Нойвидад эрэгтэй хүүхдүүдийн сургуульд сурчээ. Сүүлд нь Амстердам хотын худалдааны анхан шатны сургуульд худалдаа, гадаад хэл сурсан байна. Амьдрахын эрхээр гадаад руу цагаачилхаар явжээ.

1798 онд анх удаа Орост хүрэлцэн ирж орос худалдаачны туслахаар ажиллаж эхэлсэн байна. Энэ үеэр тэрээр оросын иргэншил авч ажлаараа Халимагт очиж байсан бөгөөд 1804-1806 онд Астрахань мужид Халимаг нутагт хэл, соёлыг сурахаар томилогдож халимаг, монгол хэл уран зохиол үзэж, шашин, ёс заншилтай танилцсан байна. Я.Шмидт 1811 онд Москвад буцан ирж суурьшаад 1-р сарын 2-нд Мария Хелена Вигантай гэрэлсэн байна. (Maria Helena Wiqand, 1790 онд төрсөн). Удалгүй Францын цэрэг Москва руу ойртож байсан тул түүнийг 1812 онд Петербург хот дахь «Асмус Симонсен» хэмээх худалдааны төвийн эрхлэгчээр томилжээ. Түүнийг худалдааны ажлын сацуу Библийн Нийгэмлэгээс "Шинэ Гэрээ"-г монгол болон халимаг хэл рүү орчуулах үүрэг хүлээлэгсэн байна.

1819 оноос эхлэн худалдааны ажлаа бүрэн орхиж эрдмийн ажилд өөрийгөө зориулсан байна. 1827 онд "Шинэ Гэрээ"-ний монгол болон халимаг хэл дээрх орчуулга , монгол, халимагийн түүх, уран зохиолын тухай «Über die Verwandtschaft der gnostisch-theosophischen Lehren mit den Religions-Systemen des Orients, vorzüglich des Buddhaismus» (СПб., 1828) нэртэй ажлууд хэвлүүлсэн байна.

«Forschungen im Gebiet der ältesten religiösen, politischen und litterarischen Bildungsgeschichte der Völker Mittelasiens, vorzüglich der Mongolen und Tibeter» (СПб., 1829) и «Würdigung und Abfortigung der Klaprothschen sogen. Beleuchtung und Widerlegung seiner Forschungen im Gebiet der Geschichte der Völker Mittelasiens» зэрэг ажлуудаар түүнд Германы эртний Ростокийн Их сургуулийн хүндэт Доктор цол өгчээ.

Мөн тэрээр анх удаа "Монгол хэлний дүрэм" номыг герман хэлээр 1831 онд дараа нь орос хэлээр орчуулан 1832 онд хэвлүүлжээ. Мөн 1836 онд "Гэсэр"-ийг герман хэл рүү орчуулсан байна. Үнээс гадна "Эрдэний товч"-ийг герман хэл рүү орчуулжээ.

Оросын хаант улсын Ардын боловсролын яам, Петербургийн ШУА 1833 онд Орост анх удаа Казанийн Их сургуульд монгол хэлний тэнхим нээсэн байна. Тэрээр Казань хотоос төрсөн оросын монгол судлалын анхдагч польш гаралтай О.М.Ковалевский, орос А.В.Попов нарын эрдмийн удирдагч байжээ.

И. Я. Шмидтын ажлууд ОХУ-ын ШУА-ийн Санкт-Петербург хотын салбар дахь архивт хадаглагдаж байна. Орж үзэх -( http://www.isaran.ru/bookreader/bookreader.php?guid=0C71854A-59F0-129E-543F-A113E61940E1&ida=2&kod=4#page/1/mode/1up) Түүний 1810 –1810 онуудад халимаг хэлээр Эрдэнэ-тайж Тундутов, ноён Жамба Тундутов, Цэбэг, ноён Серебжаб, Түмен болон бусадтай харьцаж байсан захидлууд Моравын архивт хадаглагдаж байна. (Гернгут хот, ХБНГУ).

Я.Шмидтийн үйл ажиллагаа нь Европ дахь монгол судлалын шинжлэх ухааны үндэс суурийг нь тавьж цаашдын хөгжлийг тодорхойлсон юм.

Тэрээр монгол судлалын суурийг тавьсан гавьяатай хүн юм.

Ажил бүтээлүүд:[засварлах | кодоор засварлах]

Evangelium St. Mathaei in linguam Calmucco-Mongolicam translatum ab Isaaco Jacobo Schmidt, cura et studio Societatis Biblicae Ruthenicae typis impressum, Petropoli 1815;
Account of the manner in which the study of the Gospel was, by the power of God, made the means of awakening two Saisangs (Mongolian nobles or princes), of the Chorinian Buräts; extracted from a report sent by Brother Isaac Jacob Schmidt, of the Church of the United Brethren, and Treasurer to the Bible Society at Petersburg, to the Elders Conference of the Unity, in: Periodical accounts 6, 1817, 466—473
Kurze Darstellung der christlichen Glaubenslehre, St. Petersburg 1817
Christliche Tractätlein zur Bekehrung der Burjäten, in zwey Abtheilungen, St. Petersburg 1818
Einwürfe gegen die Hypothesen des Herrn Hofr. Klaproth: Über Sprache und Schrift der Uiguren (siehe dessen Reise 2ter Band Seite 481 Halle und Berlin 1814). Von Jos. Jac. Schmidt in St. Petersburg, in: Fundgruben des Orients 6, 1818, 321—338
Das Evangelium Matthaei in die Mongolische Sprache/ übers. von I. J. Schmidt, St. Petersburg, 1819
Das Evangelium Johannis in die Mongolische Sprache/ übers. von I. J. Schmidt, St. Petersburg, 1819
Die Apostelgeschichte in die Kalmükische Sprache/ übers. von I. J. Schmidt, 1820
Das Evangelium Matthaei in die Kalmükische Sprache/ übers. von I. J. Schmidt, St. Petersburg, 1820
Das Evangelium Johannis in die Kalmükische Sprache/ übers. von I. J. Schmidt, St. Petersburg, 1820
Die Apostelgeschichte in die Mongolische Sprache/ übers. von I. J. Schmidt, 1820
Die Evangelien Marci und Lucae in die Kalmükische Sprache/ übers. von I. J. Schmidt, 1821 (?);
Die Evangelien Marci und Lucae in die Mongolische Sprache/ übers. von I. J. Schmidt], 1821;
Extrait d’une lettre de M. Schmidt, datée de Saint-Pétersbourg, 13/25 octobre 1820, in: JA 1, 1822, 182—184
Extrait d’une lettre de M. Schmidt, à M., sur quelques sujets relatifs à l’histoire et à la littérature mongoles, 10/ 22 octobre 1820, St.-Pétersbourg, Dec. 1822, in: JA 1, 1822, 320—334
Alphabet et syllabaire devanagari, nommé Landsa, avec la transcription en tibétain et en Mongol, d’après un exemplaire imprimé de M. Is. Jac. Schmidt et exécuté lithographiquement par Jacques Rakhonin. St.-Pétersbourg 1822
Extrait d’une lettre de M. Schmidt, de St. Pétersbourg, addressée à M. Klaproth, en réponse à l’Examen des extraits d’une Histoire des khans Mongols, Paris 1823 (auch in JA 3, 1823, 107—113).
Forschungen im Gebiete der älteren religiösen, politischen und literärischen Bildungsgeschichte der Völker Mittel-Asiens, vorzüglich der Mongolen und Tibeter, St. Petersburg, Leipzig 1824
Philologisch-kritische Zugabe zu den von Herrn Abel-Rémusat bekannt gemachten, in den Königlich-Französischen Archiven befindlichen zwei mongolischen Original-Briefen der Könige von Persien Argun und Öldshaitu an Philipp den Schönen, St. Petersburg 1824
I. J. Schmidt’s Würdigung und Abfertigung der Klaprothschen sogenannten Beleuchtung und Widerlegung seiner Forschungen im Gebiete der Geschichte der Völker Mittel-Asiens, Leipzig 1826
Neues Testament in Kalmükischer Sprache, 1827 (?).
Neues Testament in Mongolischer Sprache, 1827 (?).
Über die Verwandtschaft der gnostisch-theosophischen Lehren mit den Religions-Systemen des Orients, vorzüglich des Buddhaismus, Leipzig 1828
Über das Wort Bedola (oder Bedolach). Gen. II: 11-12 und Num. XI, 7, in: Leipziger Literatur-Zeitung, 1828, 924 f.
Geschichte der Ost-Mongolen und ihres Fürstenhauses, verfasst von Ssanang Ssetsen Chungtaidschi der Ordus; aus dem Mongolischen übersetzt und mit dem Originaltexte, nebst Anmerkungen, Erläuterungen und Citaten aus andern unedirten Originalwerken herausgegeben, St. Petersburg, Leipzig 1829
Über den Nutzen des Studiums der ostasiatischen Sprachen überhaupt und in besonderer Beziehung auf Rußland, in: St. Petersburgische Zeitung, 1829, Nr. 17, 93-94
Anzeige einer von der Regierung neu-erworbenen Sammlung orientalischer Werke, in: St. Petersburgische Zeitung, 1830, 88-90
Grammatik der Mongolischen Sprache, St. Petersburg, 1831
Грамматика Монгольского языка, СПб, 1832
Notice sur une médaille mongole de Ghazan khan, traduit de l’allemand par M. Jacquet, in: Nouveau Journal asiatique 8, 1831, 344—348
Über den Ursprung der tibetischen Schrift, in: Mémoires de l’Academie impériale des sciences de St. Pétersbourg VI, 1, 1832, 41-54
Über einige Grundlehren des Buddhaismus, in: Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg, VI, 1, 1832, 89-120 u. 221—262
Anfang der Sanskrit-Studien in Rußland, in: St. Petersburgische Zeitung, 1833, 209, 819—820
Über die sogenannte dritte Welt der Buddhaisten, in: Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg, VI, 2, 1834, 1-39
Über die tausend Buddhas einer Weltperiode der Einwohnung oder gleichmäßiger Dauer, in: Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg, VI, 2, 1834, 41-86
Die Volksstämme der Mongolen: als Beitrag zur Geschichte dieses Volkes und seines Fürstenhauses [I], in: Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg, VI, 2, 1834, 409—477
Bericht über eine Inschrift der ältesten Zeit der Mongolen-Herrschaft, in: Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg, VI, 2, 1834, 243—256
Ursprung des Namens Mandschu, in: St. Petersburgische Zeitung, 1834, Nr. 253, 1006
Mongolisch-Deutsch-Russisches Wörterbuch: nebst einem deutschen und einem russischen Wortregister = Монгольско-немецко-российский словарь: с присовокуплением немецкаго и русскаго алфавитных списков. СПб, 1835
Über die Naturansicht der alten Völker, in: St. Petersburgische Zeitung, 1835, 5, 20-22;
Mitarbeit am Enciklopediceskij Leksikon, Sanktpeterburg 1835—1836
Studium des Sanskrit in Russland, in: St. Petersburgische Zeitung, 1836, 65, 278;
Über den Lamaismus und die Bedeutungslosigkeit dieser Benennung, in: Bulletin scientifique publié par l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg 1, 1836, 11-14;
Über die Begründung des tibetischen Sprachstudiums in Rußland und die Herausgabe der dazu nöthigen Hülfswerke, in: Bulletin scientifique publié par l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg 1, 1836, 28-31;
Über das Mahâjâna und Pradschnâ-Pâramita der Bauddhen, in: Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St. Pétersbourg, VI, 4, 1836, 145—149;
Die Thaten des Vertilgers der zehn Übel in den zehn Gegenden, des verdienstvollen Helden Bogda Gesser Chan: eine mongolische Heldensage: nach einem in Peking gedruckten Exemplare / Podvigi ispolnennago zaslug geroja Bogdy Gesser Chana, St. Petersburg 1836
Die Thaten Bogda Gesser Chan’s, des Vertilgers der Wurzel der zehn Übel in den zehn Gegenden: eine ostasiatische Heldensage, St. Petersburg, Leipzig 1839.
Über die Heroen des vorgeschichtlichen Alterthums, in: Bulletin scientifique publié par l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg 2, 1837, 52-60;
Note sur quelques monnaies géorgiennes du Musée asiatique et sur une inscription tibétaine d’Edchmiadzin, par M. Brosset (lu le 25 août 1837), in: Bulletin scientifique publié par l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg 2, 1837, 381—384;
Ueber einige Eigenthümlichkeiten der Tibetischen Sprache u. Schrift, in: Bulletin scientifique publié par l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg 3, 1838, 225—231;
Grammatik der Tibetischen Sprache, St. Petersburg, 1839;
Грамматика тибетсково языка, сочиненная Я. Шмидтом, СПб, 1839
Beleuchtung einer neuen Übersetzung der Mongolischen Inschrift auf dem bekannten Denkmale Tschings Chan’s, in: St. Petersburgische Zeitung, 1839, 214, 1019—1020;
О новом переводе монгольской надписи на известном памятнике Чингис-Хана, в: Санктпетербургския Ведомости, 1839, 224, 1013—1014
Процесс о Монгольской надписи на памятнике Чингис-Хана: О новом переводе монгольской надписи на известном памятнике Чингис-Хана, в: Отечественные записки, 7, 1839, 27-33;
Bericht über eine deutsche Übersetzung der mongolischen Helden-Sage «Die Thaten Gesser Chan’s», in: Bulletin scientifique publié par l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg 6, 1840, 26-30
Kritischer Versuch zur Feststellung der Ära und der ersten geschichtlichen Momente des Buddhaismus, in: Bulletin scientifique publié par l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg 6, 1840, 353—368
Geschichte der Goldenen Horde in Kiptschak, das ist: der Mongolen in Rußland, Pesth 1840, 602—642;
Tibetisch-deutsches Wörterbuch: Nebst deutschem Wortregister, St. Petersburg, Leipzig 1841;
Neue Erläuterungen über den Ursprung des Namens Mandschu, in: Bulletin scientifique publié par l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg 8, 1841, 376—383
Sur un ouvrage tibétain, traduit en allemand par M. Schmidt (lu le 17 décembre 1841), in: Bulletin scientifique publié par l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg 10, 1842, 46-48;
Тибетско-русский словарь, СПб, 1843
Dsanglun oder der Weise und der Thor; Aus dem Tibetanischen übersetzt und mit dem Originaltexte herausgegeben. Th. 1: Der Tibetanische Text nebst der Vorrede; Th. 2: Die Übersetzung, St. Petersburg, Leipzig 1843
Neueste Bereicherung der tibetisch-mongolischen Abtheilung des Asiatischen Museums der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, in: Bulletin scientifique publié par l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg 1, 1844, 46-48
Index des Kandjur, St. Petersburg, 1845.
Монгольская квадратная надпись из времен монгольского владычества, в: Санктпетербургские ведомости, 1846, 249, 1095—1096.
Монгольская квадратная надпись из времен монгольского владычества, в: Библиотека для чтения 79, 1846, III, 1-5.
Разбор сочинения г. профессора Ковалевскаго под заглавием: Монгольско-русско-французский словарь, составленный г. академиком Шмидтом, в: XV присуждение награды Демидова, 1846, 77-83
Verzeichniss der tibetischen Handschriften und Holzdrucke im Asiatischen Museum der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, in: Bulletin de la classe des sciences histor. 4, 1848, 81-125.
Ueber eine Mongolische Quadratinschrift aus der Regierungszeit der Mongolischen Dynastie Juan in China, in: Bulletin de la classe des sciences histor. 4, 1848, 129—141.