Афганистаны иргэний дайн 1989-2001 он
| Афганистаны дайн | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Хамаарах дайн: the Afghan conflict | |||||||
.png) Situation in Afghanistan late 1996 | |||||||
| |||||||
| Байлдагч талууд | |||||||
 Islamic Emirate(Taliban) Supported by: |
 Islamic State(Northern Alliance) Supported by: | ||||||
| Удирдагчид | |||||||
Mohammed Omar Obaidullah Akhund Mullah Dadullah Osama bin Laden Ayman al-Zawahiri Gen. P. Musharraf LTG Mahmud Ahmed LTG Hamid Gul LTG Naseem Rana LTG Ziauddin Butt COL Amir Tarrar
|
A.S. Massoud † B. Rabbani Haji Abdul Qadir Qari Baba Bismillah Khan Mohammed Fahim Hussain Anwari Arif Noorzai Haji M. Mohaqeq Rashid Dostum Ismail Khan
| ||||||
Афганистанаас зөвлөлтийн цэрэг гарсаны дараа иргэний дайн улам хүчээ өрнөн явагдсан байна. Эхний үед зөвлөлтийн талыг баримтлагч Нажибуллагийн засгийн газрын эсрэг можахеддууд буюу лалын шашны үнэний дайчдын холбоо болох душманууд тэмцэж байжээ. Горбачёвийн зүгээс Зөвлөлтийн талын дэмжлэгийг зогсоосны үр дүнд Нажибуллагийн засаг душмануудын эсрэг зогсох боломжгүй болсон байхад АНУ, Пакистан, Хятад, Иран, Саудын араб зэрэг улсууд зөвшилцөөний дагуу афганы сөрөг хүчин болох можахеддуудад дэмжлэг, тусламж үзүүлэхээ зогсоохын эсрэг харин урьдын адил цэрэг, зэвсгийн тусламж үзүүлсээр байсан нь Афганистанд душман буюу мождахеддуудын засаглал тогтсон байна. Гэсэн ч душмануудын хоорондын зөрчилөөс уламжлан зэвсэгт мөргөлдөөн тасраагүй ба иргэний дайн нь мождахеддуудын хооронд явагдах болжээ. Иргэний дайны хөлд туйлдсан олны дунд үнэнч шударга байдлыг илэрхийлэн гарч ирсэн лалын радикал хүчин болох талибанчууд шинээр гарч ирсэнээр иргэний дайн нь талибан болон можахеддуудын "Умардын эвсэлийн хооронд явагдаж эхэлжээ. 2001 он гэхэд афганы нутгийн ихэнхи хэсгийг талибанчууд хянаж байсан бөгөөд умардын эвсэлийн можахеддууд афганы умардад өчүүхэн бага газар арай гэж тогтож байжээ. Афганистаны газрын хэвлий дэх байгалийн баялаг болох ашигт малтмал болон афганы нутгаар тавих нефьт-хийн хоолойд хяналт тавих зорилгоор АНУ тэргүүтэй хүчин Талибаны засгийн газарт шахалт үзүүлж эхэлжээ. Энэхүү шаардлагын үнэн байдлыг нууцлах зорилгоор Осама бен Ладен болон Аль Кайдагийн удирдагч нарыг АНУ-д шилжүүлэн өгөхийг шаардан хугацаа заасан байна. Талибаны засаг үүнийг хүлээн аваагүй тул агаараас бөмбөгдөгч онгоц болон пуужингийн цохиолтуудыг ээлж дараалан өгөх замаар цэрэг-иргэний байгууламж, зам тээвэр, холбоо, агуулах, цэрэг, зэвсгийн бөөгнөрөл, байршлуудад хүчтэй цохилтуудыг сар гаруй хугацаанд өгсөн байна. Үүний үр дүнд талибаны агаарын хүчин бүрэн устсан бөгөөд цэрэг, зэвсгийн төдийгүй зам тээвэ, холбооны асар их хохиролыг амсчээ. АНУ болон буссад улсын зүгээс хийсэн агаарын цохилт, зэвсгийн тусламжид тулгуурлан умардын эвсэл сөрөг давшилтанд орсн бөгөөд АНУ тэргүүтэй англи, герман, канад, францын цэргийн хүч афганистанд газар болон агаараар цөмрөн давшиж эхэлсэн байна. Хүч дутсан талибанчууд ухран уулархаг мужуудад цэргийн хүчээ шилжүүлсэн боловч хээрийн цэргийн дарга нарын урвалтаас шалтгаалан шууд ил тулалдаан хий боломжгүй болсон байна. Талибанчууд хотуудаас ухран гарч зарим нь пакистан луу, зарим нь уулархаг хэсэг рүү шилжиж, үлдсэн нь бууж өгөх эсвэл шууд урважээ. АНУ-ын цэргийн шууд дэмжлэгээр Афганистанд Карзай тэргүүтэй засгийн газар байгуулсан байна. Талибаны үед афганистанд хар тамхины тариалалт, худалдаа, наймаа эрс буурч бараг зогссон бөгөөд харьцангуй тайван амгалан байдал нийгэмд ноёрхож байсан боловч лалын шашны тулгуур үзлийн улмаас барууны соёл, техник технологийн шинэчлэл, зэрэг өнөөдөр дэлхийд тэргүүлж байгаа шинжлэх ухаан, рулаг, соёлыг шууд хориглон хаасан байдалтай байжээ.
Карзайн засгийн газар нь АНУ-ын цэрэг болон санхүүгийн шууд дэмжлэгээр тогтож байна. Талибанчууд Карзайн засгийн эсрэг иргэний дайныг улам ширүүнээр партизаны тактикаар хийж байгаа бөгөөд томоохон хотуудаас бусад хэсэгт өөрсдийн нөлөөг тогтоож чадсан байна.
See also
[засварлах | кодоор засварлах]- Timeline of the history of Afghanistan
- Durand Line
- Soviet-Afghan war
- War in Afghanistan (2001–present)
- War on Terror
References
[засварлах | кодоор засварлах]Bibliography
[засварлах | кодоор засварлах]- Afghanistan Justice Project (2005). Casting Shadows: War Crimes and Crimes Against Humanity, 1978–2001.
- Matinuddin, Kamal (1999). The Taliban Phenomenon: Afghanistan 1994–1997. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-579274-4.