Сибирийн ханлиг
 | Википедиагийн чанарын стандартад нийцүүлэхийн тулд энэ өгүүллийг хянан тохиолдуулах хэрэгтэй байна. Энэ талаар хэлэлцүүлгийн хуудас дээр юм уу энэ тэмдгийг илүү нарийвчилсан тэмдгээр солино уу. |
Сибирийн ханлиг бол Алтан ордны улсаас салсан улсуудын нэг юм. Сибирийн ханлиг баруун зүгт Уралын нуруу, зүүн зүгт Тоболь гол, хойд зүгт Умард мөсөн далай, урд зүгт Казахын тал хүртэл өргөн уудам нутагт нутаглаж байжээ. Сибирийн Ханлиг нь 15-р зуун буюу Чойжин лам Монголоос гарч байгаа үед анх байгуулагдсан.Энэ үед нийслэл нь Чинги Тура байсан.Анхны хаан нь Тайбуга байсан бөгөөд тэр Боржигон овог биш байсан.Тэр хүүхэд болох Хойжа юумуу Хоса-гаар дамжуулан амжилтанд хүрсэн ба Тобал, Иртиш 2г захирч байсан Тайбуга нь хүчирхэг биш байсан.Жоги-гийн үр удам Шейбайнз нь энэ газаруудыг өөрийнх гэдэг байсан.Ибак хаан Мари-г алаад Чинги тураг-г эзэлсэн. 1493 онд Ибак-г дайнд ялагдсаны дараа Мари-н ач хүүхэд Мухамид Тайбугатай асуудалтай болсон учраас Чинги Турад үлдэхээ больж Иртаны нийслэл Иекар (сибир)-д амьдрахаар болсон. 1552 онд Оросын Казак Москватай найрамдахын тулд Сибирийн хаантай гэрээ байгуулсан.Ядгар нь Ибак-ийн хүүхэд Кучунтай муудалцсан. 1556-1563 оны хооронд дайн хийж Ядгар үхэж Кучун хаан болсон. Тайбуга баШейбенд
Сибирийн Ханлиг, Түмэн хотыг 1405-1428 оны хооронд Тайбуга гэдэг хүн байгуулсан. Шейбенд болон Тайбуга нар Чингис хааны удам биш. Шейбенд нь нүүдэлчин хүмүүстэй илүү холбоотой, Тайбуга нь хойд болон өмнө зүгийн ой модонд амьдардаг хүмүүстэй илүү холбоотой байсан. Тайбуга-н аавыг Он гэдэг байсан.Хүмүүс хэлэхдээ [[Чингис] хааны үеийн 8н дарга нь Тайбуга байсан гэдэг.Хэд хэдэн жишээ нь түүнийг Bek Ondi Oglan, Шейбенд-н 3н үеийн ач хүү бөгөөд Шейбенд гэдгийг баталсан. Остяк –руу явуулж өөрийн эрх мэдлийг шилжүүлсэн. Тайбуга нь анх Түмэнийг байгуулсан бөгөөд түүнийг өөрийн алдрын төлөө Чинги Тура гэж нэрлэсэн.Өөр нэг бодит баримт нь Он-г Ногай хэмээн(Hoglager-Германаар дайны талбай) Ишин гол Тобольск-с 100 метр зайтай Kasyl Tura гэдэг газар байсан гэж ярьдаг.Харин зарим нь Тохтамыш нь дайнд ялагдаад Сибир руу зугтсан (Энэ нь Оросын номд анх удаа Сибирийг дурьдсан). Сибирт Он түүнийг хамгаалж харин 1405 онд Едигей нь Тохтамыш Он хоёрыг алсан. Тайбуга-н талаар өөр ямарч мэдээлэл байдаггүй бөгөөд тэгэхдээ зарим нь түүнийг Новгород-чүүдийг нутгаасаа хөөсөн гэж ярьдаг.1428 онд 17 настай Шейбенд Абул хайрханыг Тура голд хаан болгон өргөмжилсөн.Үүнээс Тайбуга-г өөрсдөөсөөө холдуулсан гэж үзэж болно.Тэр өөрийн дагалдагч нарыг зүүн зүг рүү дагуулан явахад хааны үр удмын нэг хүүхэд болох Ибак хаан руу Шейбенд нар дайрсан.1483 онд Fyobor Kurdsky-Irtysh гол руу өөрийн армийг дагуулж явсан. Ибак Ижил руу явж тэндээ Алтан Орд газрын сүүлийн хааныг алсан.Буцах замд нь Тайбугын ач нар Мамук, Махимет, Мамет нар түүнийг алсан(1495). Махимет нь Сибирийг Түмэний нийслэл болгоод хэсэгтээ өөрөө хаанчилсан (1496). 1452 онд Тайбугад Бекбулат Иван-г Казоны хаан болгосон.1563 онд Ибак хааны ач хүү Кичин Бекбулат-аас хааны суудлыг булаан авсан.1573 онд (Pusso-Crimean) дайн болсоноос Орос руу явахаа больж Pern руу явсан.1582 онд түүнийг Эрмак дагуулан гараад 1600 онд тэр нас барсан.