Куман

Куман буюу Куманууд (бас Половцы (зөвхөн олон тоог илэрхийлдэг половцы хэмээх орос хэлний экзоним (ямар нэгэн ард түмэнд өөр үндэстнүүдээс өгсөн нэр)) буюу Половууд гэдэг) нь Куман-Кипчакийн холбооны баруун салбарыг бүрдүүлдэг түрэг нүүдэлчин ард түмэн байв. Монголчуудын довтолгооны (1237) дараа олон куманууд Унгар, улс орных нь хөгжилд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн Болгарын хоёрдугаар эзэнт гүрэн, довтолгооны өмнө Анатолид суурьшсан байсан тул олонх нь Унгарын хаант улсад орогнол эржээ.

Печенегтэй төрөл садангийн холбоотой тэд Куман орон (Cumania) гэгддэг Ижил мөрний дагуу болон Хар тэнгисийн хойд бүс нутагт шилжин нутаглаж, эндээс куман-кипчакууд Кавказ ба Хорезмын эзэнт гүрний улс төрийн амьдралд хөндлөнгөөс оролцож байлаа. Куманууд нь дундад зууны үеийн Балканд тогтвортой нөлөө үзүүлсэн Евразийн тал нутгийн догшин агаад аймшигт нүүдэлчин дайчид байв. Тэд олон тоотой, соёлын хувьд боловсронгуй, цэргийн хувьд хүчирхэг байжээ.

Тэдний олонх эцэстээ Хар тэнгисийн баруунд суурьшиж, Киевийн Орос, Галиц-Волыны вант улс, Алтан ордын хаант улс, Болгарын хоёрдугаар эзэнт гүрэн, Сербийн хаант улс, Унгарын хаант улс, Молдав, Гүржийн хаант улс, Византийн эзэнт гүрэн, Никейн эзэнт гүрэн, Латины эзэнт гүрэн, Валахийн улс төрийн амьдралд нөлөөлж, куман цагаачид улс тус бүрийн дээд зиндааныхан руу нэгдэн нийлсэн болой. Куманууд бас Загалмайтны дөрөвдүгээр аян дайнд болон Болгарын хоёрдугаар эзэнт гүрнийг бий болгоход хүндтэй үүрэг гүйцэтгэсэн. Куман болон кипчак овгууд улс төрийн хувьд нэгдэж Куман-Кипчакийн холбоог байгуулжээ.

Куман хэл нь дундад зууны үеийн зарим бичиг баримтад батлагдсан бөгөөд эртний түрэг хэлүүдээс хамгийн сайн мэдэгдсэн нь юм. Кодекс Куманикус бол католик номлогчдод куман хүмүүстэй харилцахад нь туслах зорилгоор бичсэн хэл шинжлэлийн гарын авлага байв.