Заан
 | Энэ нийтлэл ямар ч эх сурвалжгүй байна. |
| Хадмал | |
|---|---|
| Монгол үсгээр |  |
| буриад кирилл. | заан |
| монгол кирилл. | заан |
| халимаг кирилл. | зан |
| Заан | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Африк заан
| ||||||||||||||
| Биологийн ангилал | ||||||||||||||
|
Заан (латин. Elephantidae) - хөхтөн аймгийн хошуутан бүлгийн амьтан. Өнөөгийн байдлаар дэлхий дээр Африк (латин. Loxodonta africana) болон Ази (латин. Elephas maximus) гэсэн 2 зүйл байдаг бөгөөд хуурай газар дээрх хамгийн том амьтан юм. Манай гараг дээр 400 гаруй төрөл зүйлийн заан нутаглаж байсан. Африк заан нь биеэр том ба том чихтэй байна. Мөн эм Африк заан соёотой байхад Ази эм заанд соёо байдаггүй. Зааны тоо толгой багассаар байгаа ба 2007 оны судалгаагаар Африк тивд 470,000-690,000 орчим Ази тивд 5 мянга орчим байгаа ажээ.
Анатоми
[засварлах | кодоор засварлах]Хамгийн том заан 1956 онд Африкийн Ангол улсад бүртгэгдсэн байдаг. Мөрний өндөр нь 4.2м ба жин нь 12т байжээ. Эм заан 22 сарын турш үр төлөө тээдэг ба энэ нь хуурай газрын амьтдаас хамгийн удаанд тооцогдоно. Дөнгөж төрсөн зааны тугал дундажаар 120 кг байна. Заан 50-70 жил наслах ба хамгийн өндөр насалсан нь 82 хүрсэн тэмдэглэл бий. Заан нь урт хамар (хошуу), том чихээрээ онцлог ба богино хүзүүтэй. Зогсож байхдаа амаа газар хүргэж чадахгүй тул өвдгөө нугалан тонгойх, эсвэл булчинлаг урт хамраа ашиглан хоол тэжээл, ус гэх мэтийг амандаа авч хийдэг. Мөн хамраараа ус сороод өөр рүүгэээ шүршиж сэрүүцнэ. Зааны хамрын үзүүр маш мэдрэмтгий эвлэг ба самар зэргийн жижиг зүйлийг ч чадварлагаар чимхэн авч чадна.
Зааны үнэрлэх чадвар сайн хөгжсөн ба хамраа өндөрт өргөж салхиар үлээгдэн ирэх үнэрийг ялгадаг. Сонсгол мөн сайн боловч хараа муутай, өнгө ялгахгүй. Зааны том чих нь судсаар дүүрэн ба энэ нь гүйсэн цусыг хөргөж биеэ сэрүүцүүлэхэд тусалдаг гэж эрдэмтэд үздэг аж. Африк эр зааны соёоны урт 3.5м, жин нь 90 кг хүрэх тохиолдол бий.
Заан бол нийгмийн амьтан юм. Тэд ихэвчлэн хөгшин, туршлагатай эмэгчнээр удирдуулсан эм, тугалтай сүрэгээр амьдардаг. Эрэгчин заан сүргээс тусдаа амьдардаг. Насанд хүрсэн эр заан үр тогтооход бэлэн эмэгчинтэй сүрэгт түр зуур нэгдэж ордог. Энэ хугацаанд эмэгчин зааны төлөө тулалдахдаа хамгийн хүчтэй нь эрх олж авдаг байна.
Ховордсон бөгөөд өндөр үнэ хүрэх соёоноос болж заан хулгайн анчдын гарт өртөж алуулах нь цөөнгүй билээ. Зааныг бүрэн устгагдахаас сэргийлж Олон улсын Улаан номд оруулсан юм.
Хоол тэжээл
[засварлах | кодоор засварлах]Байгалийн нөхцөлд зааны хоол тэжээл нь тэдний амьдрах орчны бүс нутгаас шууд хамаардаг. Жишээлбэл, Энэтхэгийн өмнөд хэсэгт амьдардаг заан фикусын навчийг зажлах дуртай байдаг бол Африкийн Зимбабвед амьдардаг заан өөр өөр ургамал иддэг. Зааны хоол тэжээлийн эх үүсвэр нь хуурай эсвэл борооны улирлаас хамаарч өөр өөр байдаг. Ерөнхийдөө эдгээр амьтдын хоолны дэглэмд эрдэс бодисын хэрэгцээг хангадаг төрөл бүрийн модны навч, холтос, жимс, өвс багтдаг. Зажилж байхдаа хоолыг нунтаглахын тулд заан хоёр эрүүндээ байрлах араа шүдийг ашигладаг. Гэсэн хэдий ч соёогоос ялгаатай нь тэдгээр нь бат бөх чанараараа ялгаатай байдаггүй бөгөөд нас ахих тусам аажмаар элэгдэж, унаж, шинээр гарч ирдэг. Нийтдээ зургаан багц араа амьдралынхаа туршид сольдог. Заааны нэг шүд 9 кг хүртэл жинтэй байдаг. Хөгшин заан сүүлчийн шүдээ алдаад ихэвчлэн усан сангийн эрэг рүү эсвэл сайтар зажлах шаардлагагүй зөөлөн ургамал ургадаг намгархаг газар очиж тэжээдээ олж иддэг. Гэсэн хэдий ч эцэст нь ийм хоол тэжээл боломжгүй болоход тэд сул дорой болж, ядарч туйлддаг. Байгальд бус хүний эрхэнд буюу амьтны хүрээлэнд байгааа зааны гол хоол бол өвс, хадлан юм. Заан хулс модонд дуртай, түүний амттан бол алим, гадил гэх мэт олон төрлийн чихэрлэг жимс юм. Хүнсний ногооны хувьд заан лууванд дуртай байдаг. Жигнэмэг, талх бас их дуртай иддэг.
Заан хүн төрөлхтний нэгэн адил янз бүрийн төрлийн чихэр идэх дуртай байдаг. Үүний үр дүнд амьтан эрүүл мэндийн асуудалтай болдог. Заан таргалж, зан авир нь ер бусын болдог: амьтан хашааны дэргэд сэгсэрч, удаан хүлээсэн чихэртэй зочдыг ирэхийг хүлээж байдаг. Хэт боловсорч иссэн жимс идсэн заан согтуу болно гэдгийг бас тэмдэглэжээ. Эрх чөлөөнд байгаа Заан нэг өдрийн дотор чийг өндөр хувийг агуулсан 300 орчим кг навч, өвсийг иддэг. Хүний эрхэнд буй, насанд хүрсэн заан өдөрт 30 орчим кг өвс, 10 кг ногоо, 10 кг талх иддэг. Заан агаарын температураас хамаарч нэг өдрийн дотор 100-200 литр ус ууж чаддаг байна.
Улс орнуудын төрийн бэлгэ тэмдэг дээрх зааны дүрслэл
[засварлах | кодоор засварлах].svg)
- Гвиней улсын 1958—1984 онууд дахь сүлд.
- Бүгд Найрамдах Конго улсын сүлд.
- Кот-д’Ивуар улсын (франц. «Заны ясан эрэг») сүлд.
- Төв Африкийн Бүгд Найрамдах улсын сүлд.
- Эсватини улсын сүлд.
- Бангкок хотын тамга, далбаа.
- Английн Ковентри хот (англи. Coventry) -ын сүлд.
- Среднеколымск (Якут) хотын сүлд 1967—2006 онуудад.
- Цагаан зааны далбаа— 1855-1916 онд Сиам (Таиланд)-ын улаан өнгийн суурин дээр цагаан заан дүрсэлсэн далбаа (хааны бэлгэ тэмдэг байсан).
Мөн үзэх
[засварлах | кодоор засварлах]
Commons: Заан – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан