Цөхүр
Цөхүр[1] нь XVI-XVII зуунд монгол ноёдын хэрэглэж байсан цол чимэг юм. Цөхүр нь цэргийн том гавъяа байгуулсан хүнд өгдөг цол байсан.[2]
Судлагдсан байдал
[засварлах | кодоор засварлах]Цөхүр гэх үгийн талаар олон янзын тайлбар байдаг. Тухайлбал, түүхч Жамсрангийн Гэрэлбадрах нь Алтан улсын хаан Мэгүжин сүүлтийг дарсан гавъяаг үндэслэж Тэмүжин Чингис ханд чагутхури (хятадаар их ноён гэсэн үг[3]) хэмээх цолны улбаа[4] гэсэн санааг дэвшүүлсэн. Бас Өвөр Монголын зарим эрдэмтэд Цахар түмний нэртэй холбож тайлбарлаж байна. Үүнээс гадна Халхын цоохор Цогт тайжийг цоохор гэсэн зүйлийг 1968 оны БНМАУ-ын түүх номонд залруулж цөүхүр буюу чөүхүр хэмээх цол мөн[5] гэж тайлбарласан байдаг.
Цөөхүр цолтой түүхэн хүмүүс
[засварлах | кодоор засварлах]- Цөөхүр увш: Цорос аймгийн Хархул ноёны хүү
- Цөөхүр тайш: Хошуудын Ядай чинсангийн[6] хүү, Байбагас баатарын эх нэгт ах
- Цөөхүр Цогт хунтайж: Халхын зүүнгарын том феодал
- Түмэнхэн хөндлөн цөөхүр[7]: Халхын зүүнгарын том феодал. Сайн ноён хан аймгийн хошуу ноёдын өвөг дээдэс
- Лүжин эрх цөөхүр: Түмэнхэн сайн ноёны хүү
- Бадмашири мэргэн цөөхүр: Абтай сайн ханы дүү Абуху мэргэн ноёны хүү Ангаахай мэргэн ноёны ууган хүү
- Бунтар цөөхүр: Абуху мэргэн ноёны отгон хүү Рахули Далай ноёны ууган хүү. 1653 онд Чин улсад дагаар орж, Халхын баруун гарын хошууны засаг ноён болсон.
- Чаман цөөхүр[8]: Түмэнхэн сайн ноёны хүү Жодов сэцэн ноёны хүү. Сахил хүртээд Цөөхүр лам нэртэй болжээ.
- Бамбун мэргэн цөөхүр[8]: Жодов сэцэн ноёны хүү
- Бунтар дайчин цөөхүр[9]: Цөөхүр ламын хүү
- Намайжи мэргэн цөөхүр[9]: Бамбун мэргэн цөөхүрийн хүү
- Унчан мэргэн цөөхүр[10]: Баба сэцэн хааны ууган хүү
- Тулай мэргэн цөөхүр[10]: Унчан мэргэн цөөхүрийн хүү
- Ламжав цөөхүр[11]: Түмэдийн Алтан ханы дүү Будадара ноёны ач хүү Энх сэцэнгийн хүү
- Бурхай сэцэн цөөхүр[11]: Будадара ноёны ач хүү Эсэн үйзэнгийн хүү
- Соном ахай цөөхүр[12]: Субадай засагт хааны хүү
- Содном цөөхүр[12]: Шолой убаши хунтайжийн хүү Зоригт тайжийн хүү
- Омбу сэцэн цөөхүр[13]: Ашихай дархан хунтайжийн ач хүү Минхай хархулын хүү
- Норов эрдэнэ цөөхүр[14]: Минхай хархулын хүү Бадма үйзэнгийн хүү
- Үндэхү эрх цөөхүр[14]: Омбу сэцэн цөөхүрийн хүү
Холбоотой өгүүлэл
[засварлах | кодоор засварлах]Эшлэл
[засварлах | кодоор засварлах]- ↑ Чөхүр, Цөхүр, Цөүхүр, Цөөхүр гэх зэргээр олон хэлбэрээр бичсэн байдаг нь бичиж буй хүнээс хамаарч байсан бололтой. Монгол бичгийн дүрэмд Ц, Ч үсгийг нэг хэлбэрээр бичдэг учраас крилл үсэгт аль нэгээр нь бичихэд үсгийн ялгааг харагддаг. Гэхдээ утга, уншигдах байдал нь ижил байна.
- ↑ Ж.Гэрэлбадрах "Дөчин, Дөрвөн хоёрын Монгол улсын язгууртны цол зэрэг" УБ., 2010. тал 58
- ↑ Ж.Гэрэлбадрах "Дөчин, Дөрвөн хоёрын Монгол улсын язгууртны цол зэрэг" УБ., 2010. тал 58
- ↑ Ж.Гэрэлбадрах "Дөчин, Дөрвөн хоёрын Монгол улсын язгууртны цол зэрэг" УБ., 2010. тал 57
- ↑ Ж.Гэрэлбадрах "Дөчин, Дөрвөн хоёрын Монгол улсын язгууртны цол зэрэг" УБ., 2010. тал 58
- ↑ Хошуудын Ахай хатны анхны нөхөр. Түүнийг өөд болсны дараа Ханай Хонгорын хатан болсон.
- ↑ Жамба. Асрагч нэртийн түүх. УБ., 2006. т.72
- ↑ 8.0 8.1 Жамба. Асрагч нэртийн түүх. УБ., 2006. т.75
- ↑ 9.0 9.1 Жамба. Асрагч нэртийн түүх. УБ., 2006. т.76
- ↑ 10.0 10.1 Жамба. Асрагч нэртийн түүх. УБ., 2006. т.82
- ↑ 11.0 11.1 Жамба. Асрагч нэртийн түүх. УБ., 2006. т.63
- ↑ 12.0 12.1 Жамба. Асрагч нэртийн түүх. УБ., 2006. т.66
- ↑ Жамба. Асрагч нэртийн түүх. УБ., 2006. т.68
- ↑ 14.0 14.1 Жамба. Асрагч нэртийн түүх. УБ., 2006. т.69