Заан
| Хадмал | |
|---|---|
| Монгол үсгээр |  |
| буриад кирилл. | заан |
| монгол кирилл. | заан |
| халимаг кирилл. | зан |
| Заан | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Африк заан
| ||||||||||||||
| Биологийн ангилал | ||||||||||||||
|
Заан (латин. Elephantidae) -хөхтөн аймгийн амьтан. Өнөөгийн байдлаар дэлхий дээр 2 төрөл байдаг байна. Африк болон Ази заан бол хуурай газар дээрх хамгийн том хөхтөн амьтан юм. Манай гариг дээр 400 гаруй төрөл зүйлийн заан нутаглаж байсан. Африк заан нь биеэр том ба том чихтэй байна. Мөн эм Африк заан соёотой байхад Ази эм заанд соёо байдаггүй. Зааны тоо толгой багассаар байгаа ба 2007 оны судалгаагаар Африк тивд 470,000-690,000 орчим Ази тивд 5 мянга орчим байна.
Анатоми
[засварлах | кодоор засварлах]Хамгийн том заан 1956 онд Ангол улсад бүртгэгдсэн байдаг. Мөрний өндөр нь 4.2м ба жин нь 12т байжээ. Эм заан 22 сарын турш үр төлөө тээдэг ба энэ нь хуурай газрын амьтдаас хамгийн удаанд тооцогдоно. Дөнгөж төрсөн зааны тугал дундажаар 120 кг байна. Заан 50-70 наслах ба хамгийн өндөр насласан нь 82 хүрсэн тэмдэглэл бий. Заан нь урт хамар (хошуу), том чихээрээ онцлог ба богино хүзүүтэй. Зогсож байхдаа амаа газар хүргэж чадахгүй тул өвдгөө нугалан тонгойх, эсвэл булчинлаг урт хамраа ашиглан хоол тэжээл, ус гэх мэтийг амандаа авч хийдэг. Мөн хамраараа ус сороод биерүүгээ шүршин усалж сэрүүцнэ. Зааны хамрын үзүүр маш мэдрэмтгий эвлэг ба самар зэргийн жижиг зүйлийг ч чадварлагаар чимхэн авч чадна.
Үнэрлэх чадвар сайн хөгжсөн ба хамраа өндөрт сунгаж салхиар үлээгдэн ирэх үнэрийг ялгадаг. Сонсгол мөн сайн боловч хараа муутай, өнгө ялгахгүй. Зааны том чих нь судсаар дүүрэн ба энэ нь гүйсэн цусыг хөргөж биеэ сэрүүцүүлэхэд тусалдаг гэж эрдэмтэд үздэг аж. Африк эр зааны соёоны урт 3.5м, жин нь 90 кг хүрэх тохиолдол бий. Ховор, өндөр үнэ хүрэх соёоноос болж хулгайн анчдын гарт өртөж алуулах нь цөөнгүй билээ.
Хоол тэжээл
[засварлах | кодоор засварлах]Байгалийн нөхцөлд зааны хоол тэжээл нь тэдний амьдрах орчны бүс нутгаас шууд хамаардаг. Жишээлбэл, Энэтхэгийн өмнөд хэсэгт амьдардаг заанууд фикусын навчийг зажлах дуртай байдаг бол Африкийн Зимбабвед амьдардаг заанууд өөр өөр ургамал иддэг. Зааны хоол тэжээлийн эх үүсвэр нь хуурай эсвэл борооны улирлаас хамаарч өөр өөр байдаг. Ерөнхийдөө эдгээр амьтдын хоолны дэглэмд эрдэс бодисын хэрэгцээг хангадаг төрөл бүрийн модны навч, холтос, жимс, өвс багтдаг. Зажилж байхдаа хоолыг нунтаглахын тулд заанууд хоёр эрүүнийхээ аманд байрлах араа шүдийг ашигладаг. Гэсэн хэдий ч соёогоос ялгаатай нь тэдгээр нь бат бөх чанараараа ялгаатай байдаггүй бөгөөд нас ахих тусам аажмаар элэгдэж, унаж, шинээр гарч ирдэг. Нийтдээ зургаан багц араа амьдралынхаа туршид заан сольдог. Зөвхөн нэг зааны шүд 9 кг хүртэл жинтэй байдаг. Хөгшин заан сүүлчийн шүдээ алдаад ихэвчлэн усан сангийн эрэг рүү эсвэл сайтар зажлах шаардлагагүй зөөлөн ургамал ургадаг намгархаг газар руу явдаг. Гэсэн хэдий ч эцэст нь ийм хоол тэжээл боломжгүй болоход тэд сул дорой болж, ядарч туйлддаг. Байгальд бус хүний эрхэнд байгааа зааны гол хоол бол өвс, хадлан юм. Заан хулсан модонд дуртай түүний амттан бол алим, банан гэх мэт олон төрлийн чихэрлэг жимс юм. Хүнсний ногооны хувьд заан лууван дуртай байдаг. Жигнэмэг, талх бас их дуртай иддэг.
Заан хүн төрөлхтний нэгэн адил янз бүрийн төрлийн чихэр идэх дуртай байдаг. Үүний үр дүнд амьтан эрүүл мэндийн асуудалтай болдог. Заан таргалж, зан авир нь ер бусын болдог: амьтан хашааны дэргэд сэгсэрч, удаан хүлээсэн чихэртэй зочдыг ирэхийг хүлээж байдаг. Хэт боловсорч, айраг идсэн заан согтуу болно гэдгийг бас тэмдэглэжээ. Эрх чөлөөнд байгаа Заан нэг өдрийн дотор чийг өндөр хувийг агуулсан 300 орчим кг навч, өвсийг иддэг. Насанд хүрсэн хүний эрхэнд буй заан өдөрт 30 орчим кг өвс, 10 кг ногоо, 10 кг талх иддэг. Заан агаарын температураас хамаарч нэг өдрийн дотор 100-200 литр ус ууж чаддаг байна.