Балтын тэнгис

Балтын тэнгис дэх фитопланктоны тархалт, 2001 он, 7-р сарын 3

Балтын тэнгис (англи. Baltic Sea, польш. Morze Bałtyckie, герман. Ostsee, швед. Östersjön, дани. Østersøen, фин. Itämeri, эстон. Läänemeri, латви. Baltijas jūra, литов. Baltijos jūra) нь өргөргийн 53°N - 66°N, уртрагийн 20°E - 26°E хооронд буюу Хойд Европд байрлах тэннгис юм. Уг тэнгис нь Скандинавын хойг, Европи, Данийн арлуудаар хүрээлэгдэнэ. Балтын тэнгис нь Цагаан тэнгистэй Цагаан тэнгисийн сувгаар, Хойд тэнгистэй Киелийн сувгаар тус тус холбогдоно.

Газар зүй

Балтын тэнгис, өвөл

Балтын тэнгис нь харьцангуй бага давсжилттай (brackish), эх газар дундын тэнгис юм. Уг тэнгисийн сав газар нь мөстлөгөөр үүссэн байна. Балтын тэнгисд цутагдаг томоохон гол мөрнүүд: — Нева, Нарва, Баруун Даугава, Неман, Преголя, Висла, Одер болон Вента юм.

Хэмжээ

Балтын тэнгис нь 1600км өргөн, дунджаар 193 км өргөн, 55 метр дундаж гүнтэй болно. Хамгийн гүн нь 459 метр хүрнэ. Гадаргуугийн талбай нь 419,000 км², эзэлхүүн нь 21,500 км куб. Эргийн урт нь 8000 км орчим [1].

Мөс

Балтын тэнгисийн гадаргуугийн 45% нь ихэнхи өвөл хөлдөнө. 11-р сараас эхлэн хойд эрэг орчим нь хөлдөж эхлэх ба 3, 4-р сард мөсний хэмжээ хамгийн их болно. Зузаан нь хойд хэсгээрээ 70 см хүрэх боловч урагшлах тусмаа багасана.

Харьцангуй дулаан өвөл зөвхөн Дани, Шведийн эрэг орчим хөлдөх ба ховор тохиолдолд, жишээлбэл 1942 онд тэнгис бүтэн, 1987 онд 96% нь хөлдсөн болно.

Давсжилт

Балтын тэнгисийн усны давсжилт нь далайн усныхаас бага давсжилттай (далайн усны давсжилт дунджаар 3.5% буюу 35 ppt - parts per thousand) байдаг нь эх газраас ихээхэн хэмжээний цэнгэг гол ус цутгадагтай холбоотой юм. Жилд эх газраас, Балтын тэнгисийн усны эзэлхүүний хорины нэгтэй тэнцэх хэмжээний буюу 500 км куб ус цутгана. Тэнгисийн төв хэсэгт усны давсжилт 6 - 8 ppt, харин гүн рүүгээ давсжилт нь нэмэгдэж, 40-70 м гүнд 10-15 ppt болно.

Биологи

Өндөр давсжилттай ус нь тэнгисийн ёроолд хуримтлагддаг учир Балтын тэнгисийн ёроолын 100,000 км² орчим талбай (нийт талбайн дөрөвний нэг) нь өндөр давсжилттай, хүчилтөрөгчийн агуулга багатай, амьдралгүй байна. Уг бүсэд ихэвчлэн анэробик бактер үржих ба хүхэрт устөрөгч үүснэ.

Тэнгисийн бусад хэсэгт давсжилт багатай тул, Атлантын далайгаас арай өөр төрлийн экосистемтэй, өөрөөр хэлбэл цэнгэг усныхтай илүү төстэй амьтан, ургамал тархсан байдаг.

Улсууд

Балтын тэнгистэй хил залгаа орнууд:

• Дани
• Эстони
• Финланд
• Герман
• Латви
• Литва
• Польш
• Орос
• Швед

Мөн үзэх

• Европ
• Скандинавийн хойг

Ишлэл

• Fairbridge, Rhodes. The Encyclopedia of Oceanography. Pentti Alhonen, "Baltic Sea", pp. 87-91. New York: Van Nostrand Reinhold Company, 1966.

Гадаад холбоос

• Protect the Baltic Sea while it's still not too late.
• The Baltic Sea Portal - a site maintained by the Finnish Institute of Marine Research (FIMR) (in English, Finnish, Swedish and Estonian)
• Encyclopedia of Baltic History
• 1493 H. Schedel Map with Mare Germanicum
• Old shipwrecks in the Baltic
• How the Baltic Sea was changing - Prehistory of the Baltic from the Polish Geological Institute
• Late Weichselian and Holocene shore displacement history of the Baltic Sea in Finland - more prehistory of the Baltic from the Department of Geography of the University of Helsinki
• Baltic Environmental Atlas: Interactive map of the Baltic Sea region
• Baltic Sea Photos
• OstholsteinInformation about the culture and landscape of Ostholstein (German)
• List of all ferry lines in the Baltic Sea
• The Helsinki Commission (HELCOM) HELCOM is the governing body of the "Convention on the Protection of the Marine Environment of the Baltic Sea Area"
• Baltice.org is a single access point to reliable and up to date information related to winter navigation in the Baltic Sea area