Агваржин хаан
| Жонон хаан Агваржин | |
|---|---|
| Монголын хаан | |
| Хаанчлал | 1452-1453 |
| Өмнөх | Тайсун хаан |
| Удаах | Эсэн тайш |
| Эцэг | Ажай |
| Ургийн овог | Боржигин |
Агваржин хаан нь 1423 оны харагчин туулай жил дор төрсөн. Тайсун хааны дүү юм. 1452 оны хар бичин жил дор хаан ширээнд сууж 1453 онд алагджээ.
Намтар
[засварлах | кодоор засварлах]Баруун түмний жонон байсан Агваржин нь Ойрадын Эсэн тайштай хуйвалдан өөрийн ах хаан Тайсунг хаан ширээнээс нь унаган үхэлд хүргээд урьдын тохиролцсон ёсоор Монгол улсын их хаанаар өргөмжлөх, Эсэн тайшийг жононгоор өргөмжлөх их ёслол Уурхай гэдэг газар болно гэдэг зар тараажээ. Тэр өдөр тогтоосон газар нь Агваржин жонон, хүү Хархуцаг жонон болон өөрийг нь дагасан ноёд түшмэдээ дагуулан баясгалантайяа хүрж очжээ. Гэтэл ёслолд зориулан Эсэнгийн бариулсан цэрэг хамгаалалттай том цагаан гэрийн гадна буулгаж зөвхөн Агваржин жононг шадар бараа бологчтой нь хамт оруулаад өөр бараа бологчидыг нь өөр гэрт оруулжээ. Төдхөн их гэрээс хүн бахирч чарлалдах чимээ сонстож хаяагаар нь цус мэлийн урсаж, зугтаж гарахыг оролдогсодыг Ойрадын цэрэг цавчиж эхэлжээ. Энэ бол Ойрадын Эсэн тайш төрийн дээд эрхийг булаан авах эргэлтээ дуусгах эцсийн аллага байв. Тэрээр, түүний шадар бараа бологчидыг их гэрийн дотор ухуулсан гүнзгий нүхийг цагаан эсгийгээр таглаад, Монголчууд хамгийн хүндэт зочиноо ам цагаан эсгий дээр гишгүүлдэг ариун ёсыг бузар хар хэрэгтээ ашиглаж гучин гурван отгот, дөчин дөрвөн өрөвлөгт, жаран нэгэн хиурт олон ноёдыг тэрхүү эсгий дээр гишгүүлэн гүнзгий нүхэнд түлхүүлэн оруулж хороосон нь 1452 онд болсон бололтой. Энэ гунигт явдалын улмаас “ ноёдын үхэл чуулганд , нохойн үхэл ганганд ” гэдэг өвөрмөц хэллэг үүссэн ажээ. Гэхдээ зарим сурвалж бичигт тухайлбал: Саган сэцэн-ий “Эрдэнийн товч”-д Агваржин хаанд өргөмжлөгдөөд дараа нь дайллаганд уригдаж очоод алагдсан гэж бичсэн байдаг. Агваржин жононгийн хүү Хархуцаг хунтайж амьд гараад Цагаадайн улсруу зугтаж яваад зам зуураа хорлогджээ.
| Өмнөх Тайсун хаан |
Монголын Хаан 1452-1453 |
Дараах Эсэн тайш |
| Өмнөх Хархуцаг дүүрэн хунтайж |
Бага хаадын үеийн Монгол улсын Жонон 1438-1452 |
Дараах Баянмөнх жонон |