Будшир хатан
| Будашири | |
|---|---|
| Юань улсын их хатан (1328—1329, 1329—1332) | |
| Төрсөн огноо | 1305 он |
| Өнгөрсөн огноо | 1340 он (35 насалсан) |
| Өнгөрсөн газар | Юань, Дунаньжоу |
| Хатан | Тугтөмөр хааны хатан |
Будашир[1] (1305－1340; 35 насалсан) — Юань улсын Тугтөмөр хааны их хатан байв.
Намтар[засварлах | кодоор засварлах]
Хааны хатан[засварлах | кодоор засварлах]
Будшир хатан 1305 онд төрсөн. Хонгирад аймгийн Дабула ван (Абула), Дармабал тайжийн охин Сангэлажи гүнж нарын охин[2] юм. Есөнтөмөр хааны зарлигаар 1324 онд Тугтөмөр вантай хуримлажээ.
1328 онд Тугтөмөр хаан болоход Будшир улсын их хатан болсон. 1329 оны эхэнд Тугтөмөрийн ах Хүслэн Хархорумын хойно хаан ширээнд суухад Тугтөмөр ханхүү хэмээгдсэн ч 8 сарын дараа ах Хүслэнгээ хорлож алаад дахин хаан болж байв.
Будшир хатан Хүслэн хааныг нас барсаны дараа түүний Маалайдай, Бабуша хоёр хатныг гүтгэн хороолгуулжээ.
1332 онд Заяат хаан хүү Алтан-Эрдэнийг ханхүү өргөмжилсөн ч мөн онд өвчнөөр нас нөгчсөн учраас нас барахдаа «Хүслэн ахын үр хөвгүүд болох Тогоонтөмөр, Ринчинбал хоёрын аль нэгийг хаанаар өргөмжлөөрэй» хэмээн гэрээслэсэн гэдэг.[3]
Яньтөмөр[засварлах | кодоор засварлах]
1332 онд Үйл таслах яамны хэрэг мэдэгч, дархан тайш Яньтөмөр Тугтөмөр хааныг алаад Будшир хатныг өөрийн хатнаа болгосон ба Янтөгс хүүг нь хаан болгох гэхэд Будшир бэлэвсэн хатан «Хаан суурь хүнд билээ. Миний өчүүхэн хөвүүн их төрийг засаж яахин чадах ажгуу. Миний бодлоор Хутагт хааны ахмад хүү Тогоонтөмөр Гуанши арал дээр буй. Тэр хүү одоо 13 настай. Түүнийг авч ирж хаан суулгавал зохино» хэмээн хүүгийнхээ амь насыг хамгаалжээ.
Тогоонтөмөрийг хол байх зуур 1332 оны 10-р сард 7 настай Ринчинбалыг хаанд өргөмжилсөнд 12-р сард Яньтөмөрт алуулав. 1333 онд Тогоонтөмөрийг урьд хааны гэрээс ёсоор хаан болгосон. Яньтөмөр зургаан сар хэрэг мэдээд нас барав.[3]
Хатан эх[засварлах | кодоор засварлах]
Тогоонтөмөр хаан өөрийг нь дэмжин хаан болгосонд талархан Будшир хатныг улсын хатан эх өргөмжлөв. Будшир хатан хэдэн жил төр барьсан.
1340 онд Тогоонтөмөр хаан Будшир хатан эхийн урьд үйлдсэн хэрэг явдлуудыг олж мэдээд, их хааны эсрэг хуйвалдаан хийхийг завдсан, мөн урьд өмнө нь хааны төрсөн эх Маалайдай хатныг цаазалсан гэх шалтгаанаар олон хүний хамтаар ял тохоож, Хөнань мужийн Дунаньжоу хэмээх газар цөлж, Янтөгс хүүг нь алжээ. Будшир хатанд нэхэн цол өргөмжлөөгүй.[3]
Сурвалж, тайлбар[засварлах | кодоор засварлах]
| Өмнөх Бабухан |
Юань улсын их хатан 1328–1329 он |
Дараах Бабуша |
| Өмнөх Бабуша |
Юань улсын их хатан 1329–1332 он |
Дараах Дарьтэмиш хатан |