Үгэчи хашиха

Үгэчи хашиха (Мөнхтөмөр, Махач Мөнх, Өрөгтөмөр гэж бас нэрлэдэг) бол Дөчин Дөрвөн хоёрын Монгол Улсын эхэн үеийн Ойрадын Хэргүүд овгийн ноён.

Тойм

Элбэг нигүүлсэгч хаан бэрийнхээ гоо үзэсгэлэнд татагдаж, дүү Харгучуг дүүрэн хунтайжийг хороож түүний гэргий 3 сартай жирэмсэн Өлзийт хун гоо бэйжийг гэргий болгон авчээ. Гэвч Өлзийт хун гоо бэйж нөхрийнхөө өсийг авахын тулд энэ хэрэгт оролцсон Ойрадын Хуухай Даюу гэгчийг Элбэг хаанд гүтгэж хилсээр хороолгов. Үүндээ гэмшсэн Элбэг хаан Хуухай даюугийн хүү Батула-д Ойрадын эзэн Үгэчи хашихагийн хамтаар Ойрадыг захирах эрх олгож, өөрийн охин Самур гүнжийг түүнд гэргий болгон өгчээ.

Өөрийнх нь эрх мэдлийг хассан явдалд Үгэчи хашиха ихэд дургүйцэн хилэгнэж, Батулагийн хамтаар Элбэг хааныг цэргийн хүчээр довтлон хороогоод, 7 сартай жирэмсэн Өлзийт хун гоо бэйжийг авч асарчээ. Өлзийт хун гоо бэйж түүнд очихдоо жирэмсэн байсан агаад түүнээс төрсөн хүүг Ажай гэж нэрлэжээ.

Энэ явдлын дараах үйл явдлыг монгол, хятад, перс хэлний түүхийн сурвалж бичигт хаан болсон эсвэл ноён хэвээр үлдсэн гэх хоёр өөр байдлаар бичдэг.

Лу.Алтан товч, Шар тууж, Эрдэнийн товч зэрэг 17-р зууны эхээр бичигдсэн Монголын түүхийн зохиолд Үгэчи хашиха Монгол улсын ихэнхийг мэдэлдээ оруулсан боловч хаан ширээнд суулгүй 1415 оны хонин жилд^[1] нас барах хүртлээ ойрадын нэг хэсгийг захирч байсан ноён гэж бичдэг. 1415 онд Үгэчи хашиха нас барж, түүний хүү Эсэхү нь хонин жил Ойрадай хаан цолтой хаан сууринд сууж^[1]^[2], 1425 оны могой жилд^[1] нас барах хүртэл Ойрадыг захирсан хаан байжээ.

Харин Мин улсын судрын Татарын шастирт Гүнтөмөр хааныг хороож, Гүйлинч хаан нэрээр хаан ширээг булаан авч Юань улсын нэрийг Дадан гэж сольсон, мөн 1408 оны үед нас барсан талаар бичжээ.

Бас дундад Ази дахь Төмөрийн улсад "Шажрат Ал-Атрак" хэмээх перс хэлээр 15-р зуунд бичигдсэн бүтээлд "...Муллик Төмөр хааны хүү Оордай хаан, энэ хаан бол Тули хааны хүү Арикбукагийн удам. Энэ үед Ойрад аймгийн амир (ноён) байсан..."^[3] гэж бичжээ.

Гурван өөр газрын түүх бичлэгээс харвал Үгэчи хашиха магадгүй Аригбухын удмын Ойрадын нэг хэсгийг захирсан ноён байснаа хожим хаан болсон эсвэл нэлээд эрх мэдэлтэй ноён байсан бололтой.

Мөн Эрдэнийн товч, Шар тууж зэрэг эх сурвалжид Үгэчи хашиха нь "хонин жил Ойрадын Үгэчи хасха Хуухайн хөвгүүн Батула чинсанг алав. Мөн тэр жилд Үгэчи хасха үхэв. Үгэчи хасхагийн хөвгүүн Эсэхү Самур гүнжийг авав"^[1]^[4] гэдэг бол Лу.Алтан товч зэрэг ихэнх түүхийн шастирт Батула чинсанг Адай хаан довтлон алсан талаар бичдэг.

Эшлэл

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 Саган, сэцэн (2006). Эрдэнийн товч (1 ed.). Улаанбаатар. pp. 107–108.
↑ Лувсанданзан, гүүш (2006). Алтан товч (1 ed.). Улаанбаатар. p. 239.
↑ The Shajrat ul Atrak, or, Genealogical tree of the Turks and Tatars (English хэлээр). Translated by Col., Miles (1 ed.). London. 1838. p. 220.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
↑ Шар тууж. Translated by Ц, Шагдарсүрэн нар (1 ed.). Улаанбаатар. 2006. p. 63.

[:0-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 Саган, сэцэн (2006). Эрдэнийн товч (1 ed.). Улаанбаатар. pp. 107–108.

[2] Лувсанданзан, гүүш (2006). Алтан товч (1 ed.). Улаанбаатар. p. 239.

[3] The Shajrat ul Atrak, or, Genealogical tree of the Turks and Tatars (English хэлээр). Translated by Col., Miles (1 ed.). London. 1838. p. 220.{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link)

[4] Шар тууж. Translated by Ц, Шагдарсүрэн нар (1 ed.). Улаанбаатар. 2006. p. 63.

[1]

[2]

[3]

[4]