Тэжу ван
Тэжү ван И Сонге (солонгос: 이성계; ханз: 李成桂) (1335 оны 11 сарын 4 – 1408 оны 6 сарын 27) нь Курё улсыг мөхөөж, Чусонь улсыг үндэслэн байгуулж, 1392-1398 он хүртэл тус улсыг удирдаж байсан. Түүнийг залгамжлагчид нь таван зуун жил солонгосын хойгт ноёрхож, 1897 онд японы засгийн газрын шахалтаар улсын нэрээ Тэхан жэгүк (대한제국, 大韓帝國) гэж солих хүртэл оршин тогтножээ.
И Сонгегийн аав И Жачүнь, өвөө И Чүнь, элэнц өвөө И Хэйнни, хуланц өвөө И Аньса нар нь монголын Юань улсын төрд зүтгэж, курё улстай хиллэдэг цайзын даргач, мянгатын ноён байсан курё хүмүүс бөгөөд, 1350-иад онд Гонмин ванд дагаар орсноор Юань улстай харилцаагаа тасалсан.
Эхэн үе
[засварлах | кодоор засварлах]И Сонгегийн цэргийн карьер 1360 оноос эхэлдэг. 1361 оны 10 сард төрийн эсрэг бослого гаргасан Пак Ый гэгчийг алж бослогыг дарав. Мөн жил хятадын улаан алчууртны бослогын арми курё руу нэвтрэн нийслэл Кэгён хотыг эзлэн авсны дараа 3000 цэргээ удирдан бослогын цэргийг ялж нийслэлээ чөлөөлөхөд оролцсон. 1362 онд Ляодуны монгол жанжин Нагачугийн довтолгооныг няцаав. Юань улс хятадаас хөөгдөж, Мин улс байгуулагдснаар курё улсад монголын талыг баримтлагч Чой Ён жанжин, хятадын талыг баримтлагч И Сонге жанжнаар удирдуулсан хоёр фракцд хуваагдаж дотоод тэмцэлтэй болж ирсэн. 1388 онд курёгийн Ү ван Чой Ён, И Сонге жанжинд зарлигдаж Ляодуныг эзэлсэн хятадтай байлдахаар үлэмж хэмжээний цэрэг удирдуулан илгээсэн. Курёгийн цэргүүд Амнок голыг гатлах үед хятадын талын И Сонгегийн талын жанжид Чой Ёныг алж, цэргийн хүчээ Амнок голоос татан Кэгён хот руу довтлон эзлэж, Ү ванг алж хөвүүн Чаныг вангаар өргөмжлөөд төрийн эрхийг булаан авсан. Улмаар 1392 онд курёгийн сүүлчийн ван Коняныг огцоруулж, И Сонгег улсын ван болгосноор Курё (고려, 高麗) хэмээх нэрийг Чосонь (조선, 朝鮮) гэж тунхаглав.
Ван болсон нь
[засварлах | кодоор засварлах]1392 онд Гонян вангийн түшиг тулгуур байсан Жон Мунжу гэх сайдыг алж, хүчээр улс төрөөс зайлуулсны дараа, И Сонгег ван өргөмжилснөөр Курёгийн 475 жилийн түүх төгсгөл болжээ. 1393 онд улсын нэрийг Чосонь гэж өөрчлөн, Мин улсын хаанд улсын ван болсноо айлтган вангийн тамга хүртээхийг гуйж элч илгээжээ. Мөн хил залгаа Япон, Рюкю, Сиам улс руу элч илгээсэн байдаг. 1394 онд Хансон хот (одоогийн Сөүл хот) руу нийслэлээ шилжүүлэх зарлиг гаргаж, шинээр вангийн орд харш барьж эхлэсэн.
Улс байгуулагдсны дараа дараагийн вангийн залгажлагчийн асуудал хурцаар яригдах болж, анхны эхнэрээс төрсөн тав дахь хөвүүн И Банвоныг дэмжигчид, хоёр дахь эхнэрээс төрсөн найм дахь хөвүүн И Бансокыг дэмжигч Жон Дужон нар гэсэн хоёр талд хуваагдаж ил далд хэлбэрээр тэмцэлдэх болсон. Тухайн үеийн нөлөө бүхий түшмэл Жон Дужоны ятгалгаар найм дахь хөвүүн И Бансокыг сэжа буюу залгамжлагчаар сонгожээ. 1398 онд И Сонге вангийн бие муу байгааг ашиглан Жон Дужон нарын түшмэд өмнөх эхнэрээс нь төрсөн хөвүүдийг хөнөөхөөр хуйвалдаж байгааг мэдсэн даруйд төрийн эргэлт хийж, Жон Дужон нарын түшмэд, И Бансок нар алагдав. Энэ явдлын дараа И Сонге вангийн суудлаа хоёр дахь хөвүүн И Бангвад шилжүүлээд төрсөн нутаг Хамхын хот руу буцсан. 1400 онд Чонжун ван И Бангва эрх мэдлээсээ татгалзан дүү И Банвонд шилжүүлсэн. 1408 оны 6 сарын 27 нд Хансон хотын Чандок ордонд 73 настайдаа таалал төггсөн. Тэжун вангийн зарлигаар Кёнги мужийн Гүрид Гонвонрнын гэх бунхан байгуулж оршуулан, "Канхонь сонмүнь шинмү жон-ы гвандок тэ ван" (강헌성문신무정의광덕대왕, 康獻聖文神武正義光德大王) хэмээх цолоор нэхэн өргөмжлөн, дээдсийн сүмд тайх цолыг Тэжу (태조, 太祖) хэмээв.
Гэр бүл
[засварлах | кодоор засварлах]- Эцэг: И Жачүнь, Хваньжу ван (조선 환조 이자춘) (1315 – 1360)[1]
- Эх: Ёхын Чой овогт Ыхе хатан (의혜왕후 최씨)
- Нагац өвөө: Ёнхын бувонгүн Чой Ханги (영흥부원군 최한기)
- Нагац эмээ: И овогт Жусонгүг дэбүин (조선국대부인 이씨)
Хатад, хүүхэд
- Чонжү Хань овгийн Шин-ый хатан (신의왕후 한씨) (1337 – 1391)
- И Бан-ү, Жиньань их гүн (진안대군 이방우) (1354 – 1393), том хөвүүн
- И Бангва, Ёнган гүн (영안군 이방과) (1357 – 1419), 2-р хөвүүн
- И Бан-ый, Икан их гүн (익안대군 이방의) (1360 – 1404), 3-р хөвүүн
- И Банган, Хоиань их гүн (회안대군 이방간) (1364 – 1421), 4-р хөвүүн
- И Банвон, Жонань гүн (정안군 이방원) (1367 – 1422), 5-р хөвүүн
- И Банёнь, Докань их гүн (덕안대군 이방연) (1370 – 1387), 6-р хөвүүн
- Гёншинь гүнж (경신공주) (? – 1426), 2-р охин
- Гёнсонь гүнж (경선공주), 3-р охин
- Гоксан Ган овгийн Шиньдок хатан (신덕왕후 강씨) (1356 – 1396)
- Гёнсүнь гүнж (경순공주) (? – 1407), том охин
- И Банбонь, Муань их гүн (무안대군 이방번) (1381 – 1398), 7-р хөвүүн
- И Бансок, Ыйань их гүн (의안대군 이방석) (1382 – 1398), 8-р хөвүүн
- Вонжү Вонь овгийн Сонби татвар (성비 원씨) (? – 1449)
- Гохын Юү овгийн Жонгён гүнж (정경궁주 유씨)
- Ким овгийн Хваый гүнж (화의옹주 김씨) (? – 1428)
- Сүкшинь үнжү (숙신옹주) (? – 1453), 5-р охин
- Жү овгийн Чандок татвар (찬덕 주씨)
- Ыйрён гүнж (의령옹주) (? – 1466), 4-р охин
- Ким овогт ордны авхай (궁인 김씨)
| Өмнөх Конян ван, Гуулин улсын сүүлчийн ван |
Чусонь улсын ван 1392-1398 он |
Дараах Чонжун ван |