Jump to content

Чосон

Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь
(Чусонь улс-с чиглүүлэгдэв)
Бусад утгыг, «Чосон (салаа утга)»-с харна уу.
Их Чосон
조선국
(1392–1894)
朝鮮國
대조선국
(1894–1897)
大朝鮮國
1392–1897
Чосон улсын Хааны сүлд Сүлд (c. 1884–1897)
Хааны сүлд
Сүлд
(c. 1884–1897)
Тамга
1433 онд Сэжун ван Зүрчидийг байлдан дагуулсны дараах Чосоны нутаг дэвсгэр
1433 онд Сэжун ван Зүрчидийг байлдан дагуулсны дараах Чосоны нутаг дэвсгэр
ТөлөвМин ба Чин улстай алба гувчуурын харилцаа
(1401–1895)a

Чин улсын хараат улс
(1882–1895)[1][2][3][4]

Японы эрх мэдлийн нөлөөний дор
(1895–1897)
НийслэлГол :
Ханьсон
(одоогийн Сөүл) (1394–1399/1405–1897)
Түр :
Кэгён
(1392–1394/1399–1405)
Албан ёсны хэлДундад Солонгос,
Эрт орчин үеийн Солонгос хэл,
Сонгодог Хятад хэл[5][6]:243,  329[7]:74
Шашин
Күнзийн сургаал
(төрийн үзэл суртал),
Буддизм,
Шаманизм,
Бомбын шашин,
Христ
(1886 онд хүлээн зөвшөөрөгдсөн)
Ард түмний нэршилСолонгосчууд
Төр засагХэмжээгүй эрхт хаант засаг[8]
Ван (王) 
• 1392–1398
Тэжу (анхны)
• 1864–1897
Кожон (сүүлчийн)
Төрийн тэргүүний зөвлөх[note 1] 
Хууль тогтоох байгууллагаБайхгүй (зарлигаар захирах) (1894 он хүртэл)
Jungchuwon [ko] (1894 оноос)
Түүх 
• Тэжу хаан ширээнд залрав
8 сарын 5, 1392
10 сарын 9, 1446
1592–1598
1627, 1636–1637
2 сарын 26, 1876
4 сарын 17, 1895
10 сарын 13, 1897
Хүн ам
• 1432[9]
766,000
• 1519[10]
3,300,000
• 1669[9]
5,018,000
• 1721[9]
6,970,000
• 1864[9]
6,830,000
Мөнгөний нэгжМүнь
(1423–1425, 1625–1892)
Ян
(1892–1897)
Өмнө нь		 Дараа нь
Курё
Тамна
Солонгосын эзэнт улс
ӨнөөдөрУмард Солонгос
Өмнөд Солонгос
Орос (Ноктундо)[11]
  1. Хятадын алба гувчуурын систем нь гадаад улс орнууд болон Хятадын төрөл бүрийн гүрнүүд хоорондын худалдаа, гүн ухааны харилцааны үндэс суурьтай, гол төлөв Күнзийн дэлхийн дэг журам байв. Дорнод Азийн дипломат тогтолцоо нь шаталсан бөгөөд зарим муж улсын бүрэн эрхт байдал нь уян хатан, олон талт байсан. Чосон Солонгос, Япон зэрэг томоохон улсууд дотоод, гадаад харилцааны аль алинд нь бүрэн эрх мэдэлтэй байсан бөгөөд тэдний олон улсын статусыг "хараат улс" гэж үзэх боломжгүй юм. Гэвч 1882 онд болсон Имогийн үйл явдлын дараа Чин улс тайван бодлогоо орхиж, 1882 оны Хятад-Солонгосын гэрээнд гарын үсэг зурж, Жусоны хэрэгт шууд оролцох болжээ. "Хятадын бодлогыг эрс өөрчилсөн" нь Европын хүчирхэг гүрнүүд болон Японы Солонгост үзүүлэх нөлөө нэмэгдэж байсантай холбоотой юм. Чин улсын улс төрийн нөлөө 1895 онд Шимоносекийн гэрээгээр дуусгавар болсон.
Солонгос нэр
Хангыл
Ханжа
Шинэ латинчлалJoseon
Маккьюн–РайшауэрChosŏn
IPA[tɕosʌn]
Умард Солонгос нэр
Хангыл
Ханжа
Шинэ латинчлалJoseon Bonggeon Wangjo
Маккьюн–РайшауэрChosŏn Ponggŏn Wangjo
Албан ёсны нэр
Хангыл
Ханжа
Шинэ латинчлалDaejoseon(-)guk
Маккьюн–РайшауэрTaejosŏn'guk
IPAСолонгос дуудлага: [tɛdɕosʌnɡuk̚]

1392 оноос 1897 оны хооронд Солонгост Чосон улс (засгийн шинжээр нь Чосоны вант улс гэж бичнэ; сол. 조선, 朝鮮, Joseon, Chosŏn; Англи: Joseon, Joseon dynasty, Kingdom of Joseon; Орос: Династия Чосон) оршин тогтнож байв. Өмнө нь байсан Курё улсын жанжин И овогт Сон-ге 1388 онд төрийг эргүүлж 1392 онд шинэ улсыг эмхлэн байгуулж Чосоны Тайзу (эхний хаан) гэгдэв. Чосон улс ихэнх дээр үеийн улс гүрний адил хаант засагтай улс (эзэнт улс) бaйв. Улсын эзэн нь ван (왕 wang) учир вант улс гэж нарийвчилж ойлгоно.

Курёгийн нийслэл Кэгён (Gaegyeong, өнөө Кэсон) байсан бол шинэ улс Ханян (Hanyang)-д төвлөв. Энэ хот удалгүй "Хансон" (Hanseong), өдгөө Сөүл гэх нэртэй болсон билээ. Сэжун, Сонжун хоёр вангийн үе буюу 1434 он, 1491 онд Зүрчидийг Ялу голоос цааш хоёронтоо ухрааснаар хожмын Чосон, өнөөгийн Солонгосын хил Түмэн гол, Ялу гол гэх тэмээнээс тэмдэгтэй газраар тогтон үлджээ. 1443 онд Солонгос цагаан толгой болох Хангылыг анх зохиогдож дэлгэрүүлсэн бөгөөд 1446 онд  Чусоны вант улсын И овогт Сэжун ван "Хүн мин жонгым" буюу "Иргэнийг сургах зөв дуудлага" хэмээх утга бүхий үсэг зохиосон нь өдгөө хэрэглэж буй эл үсэг болой. Өмнөдөд "Хангөл" (оросоор Хангыль), умардад "Чосогөл" (оросоор Чосонгыль) гэгдэх Солонгос үсгийг зохиосон нь чухал үйл юм. Гэвч XX зууны хагас хүртэл Солонгост ханз үсэг голлож байжээ. Чусон улсад Күнзийн суртал нийгмийн үнэлэмж, ёс журмын шалгуур байв.

Чосон улсын хүн амын тооны талаар баттай мэдээ байхгүй.[14] Саяхны нэгэн судалгаанд 1392 оны үед 6 сая, 1750 оны үед 18 сая байсан гэж багцаалжээ. 1810-1850 оны хооронд хүн амын тоо 10%-иар буурсан гэж үзэх нь бас бий.[15]

Чосон хоёр удаа хүчирхэг дайсны өөдөөс тосон байлдсан. Эхлээд Японы цэргийн эрхтэн Тоётоми Хидэёшийн удирдсан тэнгисийн болоод хуурай замын цэргүүд Солонгосын өмнөд нутаг болон Ханьсон, Пён-Ян хоёр том хотыг эзлэж авсан. Үргэлжлээд "кобүксонь" (Geobukseon, «яст мэлхий онгоц», «хуягт онгоц») гэх их буут онгоц бүтээсэн Чосоны далайн жанжин И Сүн-шин Японы хөлөг онгоцуудыг удаа дараалан сүйрүүлэв. Эцэстээ Мин улс Чосонд хамсаж өгч байж Япончуудыг хариулсан энэ дайн 1592-1598 оны хооронд явагджээ.

Хориод жилийн дараа умраас хүчирхэгжсэн нүүдэлчин Зүрчид Мин улстай дайтан ирэв. Уламжлал, соёл, харилцааны үүднээс Чосон Мин улсыг дэмжиж байснаас шалтгаалж 1627 онд Нурхачын төрлийн Амин 3 түмэн цэрэгтэй ирж,[16] дараа нь 1636 онд 12 түмэн цэрэг Манжаас дайлан Чосоны цэргийг даржээ.[17] Үр дүнд нь Чосоныхан Мин улсыг бус Манж Чин улсын бүрэн эрхийг хүлээн зөвшөөрч, алба барих болж найрамджээ.[18] Үүний дараа Японы адилаар гадаад ертөнцөөс ангид дайнгүй амар амгалан 200 жилийг өнгөрөөв.

Европын галт зэвсгээр зэвсэглэсэн Япон хүчирхэгжин нөлөөлж 1897 онд Солонгосын эзэнт улсыг зарлан ёслуулснаар Чосоны вант улсын үе төгсчээ.

Мөн үзэх

[засварлах | кодоор засварлах]

Тэмдэглэл

[засварлах | кодоор засварлах]
  1. ↑ Style: Yeonguijeong (1401–1894); Naegak chongri daesin (1894–96); Uijeong (1896–1905)

Эх сурвалж

[засварлах | кодоор засварлах]
  1. ↑ Mitani Hiroshi (三谷博) (18 January 2016). グローバル化への対応－中・日・韓三国の分岐－ (PDF) (япон хэлээр). Statistical Research Society. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 25 December 2016. Татаж авсан: 28 July 2021. Statistical Research Society Journal No. 1 (統計研究会『学際』第1号)
  2. ↑ Harada Damaki (原田環) (12 June 2005). 東アジアの国際関係とその近代化－朝鮮と－ (PDF) (япон хэлээр). The Japan-Korea cultural foundation. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 10 September 2015. Татаж авсан: 28 July 2021. Joint Research Report on Japan-Korea History No. 1 (日韓歴史共同研究報告書 -第1期-)
  3. ↑ Lin 2014, pp. 69–71.
  4. ↑ Yoo bada (13 July 2017). "Japanese Awareness about Joseon's International Legal Status after Imo Military Rebellion" (англи хэлээр). Korea Citation Index. Архивласан огноо 13 January 2022. Татаж авсан: 13 January 2022. Qing arranged for the conclusion of the Joseon-America Treaty in 1882, and regulated the Joseon-China Regulation after suppressing the Imo Military Rebellion and defined Joseon as a SemiSovereign or Dependent State based on the Elements of International Law...If so, Joseon would gain the international legal status of protectorate and his sovereignty should be limited.
  5. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Met
  6. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Lee
  7. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Orchiston-Green-Strom
  8. ↑ Choi, Sang-hun (2017). Interior Space and Furniture of Joseon Upper-class Houses. Ewha Womans University Press. p. 16. ISBN 978-8973007202. Архивласан огноо 7 April 2023. Татаж авсан: 1 November 2020 – via Google Books. Joseon was an absolute monarchy
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 권태환 신용하 (1927). 조선の인구현상(善生永助, 朝鮮總督府調査資料) (канури хэлээр).
  10. ↑ Sung-Ho Kang (2014). Reorienting Reorient: East Asia and 15th–19th Century Joseon.
  11. ↑ 이옥희 [Yi Ok-hui]; 최한성 [Choe Han-seong]; 안재섭 [An Jae-seop] (2004). 두만강 하구 녹둔도의 위치 비정(批正)에 관한 연구 [Geographical Study on the Location of Nokdun-do in lower Tuman river]. 대한지리학회 2004년 춘계학술대회논문집 [Proceedings of the 2004 Conference of the Korean Geographical Society] (солонгос хэлээр). Архивласан огноо 29 September 2011. Татаж авсан: 2010-06-10.
  12. ↑ "조선력사 시대구분표". Naenara (солонгос хэлээр). Эх хувилбараас архивласан: 1 July 2019. Татаж авсан: 1 July 2019.
  13. ↑ "Korean History in Chronological Order". Naenara. Эх хувилбараас архивласан: 1 July 2019. Татаж авсан: 1 July 2019.
  14. ↑ Ch'oe YH, PH Lee & WT de Bary (eds.) (2000), Sources of Korean Tradition: Volume II: From the Sixteenth to the Twentieth Centuries. Columbia University Press, p. 6
  15. ↑ Jun SH, JB Lewis & H-R Kang (2008), Korean Expansion and Decline from the Seventeenth to the Nineteenth Century: A View Suggested by Adam Smith. J. Econ. Hist. 68: 244–82.
  16. ↑ Kennedy 1943 (leader of the expedition); Ebrey, Walthall & Palais 2006, p. 350 (number of troops).
  17. ↑ Ebrey, Walthall & Palais 2006, p. 350.
  18. ↑ Lee & de Bary 1997, p. 269.
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Чосон&oldid=791586"-с авсан