Эмэгтэйчүүдийн сонгох, сонгогдох эрх

Эмэгтэйчүүдийн сонгох, сонгогдох эрх нь эмэгтэйчүүдийн сонгуульд оролцож төлөөллөө сонгох болон өөрсдөө сонгогдох эрх юм.

19-р зууныг хүртэл хүн амын 50% эзэлдэг эмэгтэйчүүдийн сонгох эрх хязгаарлагдмал (өмчтэй эсэх, гэр бүл, нийгэм дэх байр суурь гэх мэт шалтгаантай) байсан. Дараа нь эмэгтэйчүүдийн сонгуулийн эрхийн төлөөх хөдөлгөөн идэвхжиж эхэлсэн. Энэ нь 20-р зууны дунд үеэс олон улсын эрх зүйд тусгагдаж эхэлсэн байна.

Хүний эрхийн түгээмэл Тунхаглал. 21-р зүйлийн [3]-д дараахь зүйлийг тодорхойлсон.

1. Хүн бүр шууд болон чөлөөтэй сонгогдсон төлөөлөгчөөрөө дамжуулан улс орныхоо төрийн үйл ажиллагаанд оролцох эрхтэй.

2. Хүн бүр өөрийн улсад төрийн албанд тэгш эрхтэй оролцох эрхтэй.

3. Төрийн эрх мэдлийн үндэс нь ард түмний хүсэл байх ёстой; Энэ хүсэл зориг нь бүх нийтийн, тэгш сонгох эрхийн дагуу нууц санал хураалтаар, эсхүл санал өгөх эрх чөлөөг хангасан түүнтэй адилтгах бусад хэлбэрээр тодорхой үетэй, будлиангүй сонгуулиар илэрхийлэгдэх ёстой.

Олон улс дахь эмэгтэйчүүдийн сонгох, сонгогдох эрх

Эмэгтэйчүүд хамгийн анх 1718 онд сонгох, сонгогдох эрхтэй болжээ. 1718-1771 онуудад "эрх чөлөөний эрин үе"-д Шведэд эмэгтэйчүүдийн сонгох эрхийг нэвтрүүлсэн. Энэ нь зөвхөн дээдсийн эвлэлийн гишүүн бөгөөд татвар төлдөг эмэгтэйчүүдэд хамаардаг байжээ. Харин 1906 онд орчин үеийн түүхэнд эмэгтэйчүүдэд сонгох эрх олгосон анхны улс нь Финлянд улс юм байна. 1905 оны бослогын дараа хийгдсэн засаг захиргааны шинэчлэл нь Финландын эмэгтэйчүүдэд эрэгтэйчүүдийн нэгэн адил сонгох, сонгогдох эрхийг олгосон байна. Дэлхийн хамгийн анхны парламентад сонгогдсон эмэгтэйчүүд Финландад 1907 оны сонгуулиар 19 эмэгтэй парламентад суудал авч байсан түүхтэй.

Улмаар 1893 онд Шинэ Зеланд, 1902 онд Австрали, 1913 онд Норвегия, 1915 онд Дани,  Исланд, 1917 онд ОХУ, 1918 онд Канад, 1918 онд Их Британид 30 нас хүрсэн эмэгтэйчүүд, 1919 онд Герман, Австри, 1920 онд АНУ, Албани, Чехословак, 1921 онд Швед, 1922 Ирланд, 1924 онд Эквадор, Монгол, 1927 онд Уругвай, 1934 онд Турк улс эмэгтэйчүүдээ сонгох, сонгогдох эрхээр хангажээ.

Лихтенштейн, Швейцарьт эмэгтэйчүүд сонгох сонгогдох эрхийг дөнгөж 1971 онд л олж авсан байдаг ч эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах тал дээр үнэхээр их амжилт олсон байна. Тэгвэл 1918 онд энэ эрхийг эмэгтэйчүүддээ өгсөн Азербайжанд эмэгтэйчүүд одоо болтол эрчүүдээсээ дор үнэлэгдсээр байгаа юм.

Монгол дахь байдал

Манай улс 1924 онд анхдугаар Үндсэн хуулиа батлахдаа эмэгтэйчүүдийн сонгох, сонгогдох эрхийг баталгаажуулсан Азийн анхны улс болж байсан.

Монгол улсын нийт сонгогчдын 51%-ийг эмэгтэйчүүд бүрдүүлдэг бөгөөд тэд сонгуульд идэвхтэй оролцдог. Гэвч УИХ дахь тэдний төлөөлөл нь ердөө 17.3% буюу дэлхийн дунджаас 7.6%-аар бага байна.

Уг үзүүлэлтээр 2020 онд Монгол улс дэлхийн 189 улсаас 122-д бичигдэж Хойд Солонгос, Тажикстан, Саудын Араб зэрэг ардчилсан бус улсуудаас ч доогуур байр эзэлжээ. Үүнээс гадна манай улсын түүхэнд нэг ч эмэгтэй хүн аймаг, нийслэлийн засаг дарга, Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдаар ажиллаж байгаагүй нь улс төрийн шийдвэр гаргах түвшин дэх эмэгтэйчүүдийн оролцоо тун хангалтгүй байгааг баталдаг.