Jump to content

Армени хэл

Холбоос засах
Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь
Армени хэл
հայերեն[a]
"Армени хэл" гэсэн үг Армениэр
Өөрийн нэр[hɑjɛˈɾɛn]
Тархалт
УгсаатанАрменичууд
Төрөлх хэлтэн
5.3 сая[b] (2013–2021)[1]
Энэтхэг-Европ
  • Армени хэл
Эрт хэлбэр
Хэв ёсны
Аялга
Албан ёсны хэрэглээ
Улс
Орон нутаг
Тохируулагч
байгууллага
Томьёолбор
ISO 639-1hy
ISO 639-2arm (B)
hye (T)
ISO 639-3Янз бүрээр:
hye – Зүүн Армени
hyw – Баруун Армени
xcl – Сонгодог Армени
axm – Дундад Армени
hye Зүүн Армени
 xcl.html Сонгодог Армени
 axm.html Дундад Армени
Глоттологarme1241
Linguasphere57-AAA-a
Өмнөд Кавказ дахь Армени хэлний одоогийн тархалт
  Олонхын ярьдаг албан ёсны хэл
  Хүлээн зөвшөөрөгдсөн цөөнхийн хэл
  Мэдэгдэхүйц ярилцагчдын тоо
IPA авианы тэмдэгт орсон болно. Тохиромжтой үзүүлэх дэмжлэггүйгээр та Юникод тэмдэгтүүдийн оронд асуултын тэмдэг, хайрцаг эсвэл бусад тэмдэгтүүдийг харах магадлалтай.

Армени хэл (армени. հայերեն, [hɑjɛˈɾɛn]) нь Энэтхэг-Европын хэлний аймагт багтдаг гэж 1870 онд германы эрдэмтэн Генрих Гюбшман нотолсон байна. Армени хэл бие даасан салбартаа харьяалагддаг цорын ганц хэл юм. Армени улсын албан ёсны хэл бөгөөд дэлхий даяар 6,5 сая хүн уг хэлээр ярьдаг байна. Армений өндөрлөг даяар түүхэн үед тархсан байсан бол өнөө үед гадаадад амьдардаг арменичуудын дунд өргөн тархсан юм. Армян хэлийг МЭ 405 онд хэл зүйч, тахилч Месроп Маштоцийн нэвтрүүлсэн Армени цагаан толгойн үсгийн системээр бичдэг. 1600 гаруй жилийн турш Армян цагаан толгой нь бараг өөрчлөгдөөгүй хэвээр байгаа бөгөөд дэлхийн хамгийн эртний цагаан толгойн нэг гэж үздэг юм.

Армени хэл 405 онд эрдэмтэн лам Маштоц зохиосон үсгийн цагаан толгой ашиглаж ирсэн. Нийт 36 үсэгтэйгээс 7 эгшиг, 29 гийгүүлэгч үсэгтэй. Мянга гаруй жил армени үсгийн цагаан толгой өөрчлөлтгүй ашиглаж ирсэн бөгөөд зөвхөн XI дүгээр зуунд "Օ" " Ֆ" гэж хоёр үсэг нэмсэн байна.

"Орчин үеийн армян хэлний тайлбар толь" (1976 оны 1-2-р боть) нь 135,000 гаруй утга зохиолын үг агуулсан байв. 20-р зууны төгсгөлийн мэдээллээс харахад уран зохиолын армян хэлний үгсийн сан нь 150,000 орчим үгнээс бүрддэг байв. "Армян хэлний диалектологийн толь бичиг" нь 100,000 гаруй аялгууг агуулдаг. Эртний армян хэлэнд 60 мянга гаруй үг байсан. Өнөөдөр армян хэлний үгсийн сан 350,000 гаруй үгтэй гэж тооцогддог.

Тэмдэглэл

[засварлах | кодоор засварлах]
  1. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named classical
  2. ↑ Баруун Армени хэлээр 1.6 сая, Зүүн Армени хэлээр 3.7 сая
  3. ↑ Орос хэл нь Евразийн эдийн засгийн холбооны гэрээний дагуу тус холбооны ажлын хэл боловч армени болон бусад гишүүн орнуудын хэлийг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрдөг.[2] Евразийн эдийн засгийн холбоо[3] болон Евразийн эдийн засгийн комиссын[4] вэб сайтууд бусад хэлнүүдийн дунд армени хэл дээр байдаг.

Эшлэл

[засварлах | кодоор засварлах]
  1. ↑ Зүүн Армени at Ethnologue (26th ed., 2023) Загвар:Closed access
    Баруун Армени at Ethnologue (26th ed., 2023) Загвар:Closed access
    Сонгодог Армени at Ethnologue (26th ed., 2023) Загвар:Closed access
    Дундад Армени at Ethnologue (26th ed., 2023) Загвар:Closed access
  2. ↑ "Евразийн Эдийн засгийн холбооны гэрээ" (PDF). eaeunion.org. Евразийн Эдийн засгийн холбоо. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2021-02-06. 110 дугаар зүйл Холбооны байгууллагуудын ажлын хэл. Холбооны доторх олон улсын гэрээний хэл, Комиссын шийдвэр: 2. Гишүүн улсуудад заавал дагаж мөрдөх үүрэг бүхий Холбооны доторх олон улсын гэрээ, комиссын шийдвэрийг орос хэл дээр батална. Хорооноос тогтоосон журмаар тэдний хууль тогтоомжид заасан байдаг.
  3. ↑ "Եվրասիական տնտեսական միություն". eaeunion.org (армен хэлээр). Евразийн Эдийн засгийн холбоо. Татаж авсан: 2024-10-07.
  4. ↑ "Եվրասիական Տնտեսական Հանձնաժողով". eurasiancommission.org (армен хэлээр). Евразийн эдийн засгийн комисс. Татаж авсан: 2024-10-07.
  5. ↑ "Баруун Армени-Киприйн Араб: шинэ зуун, шинэ хэлээр ярьдаг хүмүүс үү?". ec.europa.eu. Европын Комисс. 2017-02-21. Киприйн албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөгдсөн цөөнхийн хоёр хэлэнд зориулсан уг арга хэмжээ нь баруун армени, кипр араб хэлийг эх хэл болгон заах тал дээр төвлөрнө.
  6. ↑ Хаджилира, Александр – Михаил. "Киприйн Арменичууд" (PDF). publications.gov.cy. Бүгд Найрамдах Кипр Улсын Хэвлэл, мэдээллийн алба. p. 15. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 14 December 2019. Европын Зөвлөлийн бүсийн болон цөөнхийн хэлний тухай Европын дүрмийн дагуу 2002 оны 12 сарын 1-ний өдрөөс эхлэн армени хэлийг Киприйн цөөнхийн хэл гэж хүлээн зөвшөөрсөн.
  7. ↑ Кенесей, Иштван (2009). "Унгар дахь цөөнхийн хэлүүд" (PDF). efnil.org. Европын хэлний үндэсний байгууллагуудын холбоо. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2019-12-14. Уугуул (автохтон) цөөнхийн хэлний тухайд Унгарын хууль тогтоомж нь дараах жагсаалтад багтсан хэлүүдийг хүлээн зөвшөөрдөг ...: Армени, Бояш, Болгар, Хорват, Герман, Грек, Польш, Ромын, Румын, Рутен, Серб, Словак, Словени, Украин, Унгар дохионы хэл (УДХ).
  8. ↑ "Иракийн үндсэн хууль: 4 дүгээр зүйл" (PDF). Бүгд Найрамдах Ирак Улсын Дотоод хэргийн яамны харьяатын ерөнхий газар. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2016-11-28. Татаж авсан: 2024-10-07. Иракчуудын хүүхдээ туркмен, сири, армени зэрэг төрөлх хэлээрээ сургах эрхийг боловсролын удирдамжийн дагуу төрийн боловсролын байгууллагуудад, эсвэл хувийн боловсролын байгууллагуудад бусад хэлээр сургах эрхийг баталгаажуулна.
  9. ↑ Zych, Maciej. "Польшийн үндэсний, угсаатны болон хэлний цөөнхтэй холбоотой шинэ хууль тогтоомж" (PDF). gugik.gov.pl. Польш улсын Геодези, зураг зүйн төв газар. p. 2. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2019-12-14. Беларусь, Чех, Литва, Герман, Армени, Орос, Словак, Украин, Еврей гэсэн 9 үндэсний цөөнх; Караит, Лемко, Цыган, Татар гэсэн 4 үндэстний цөөнхтэй.
  10. ↑ Pisarek, Walery (2009). "Польш дахь албан ёсны болон цөөнхийн хэлний хоорондын харилцаа" (PDF). efnil.org. Европын хэлний үндэсний байгууллагуудын холбоо. p. 118. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2019-12-14. Бүс нутгийн болон цөөнхийн хэлний тухай Европын дүрмийг соёрхон батлахтай холбогдуулан Бүгд Найрамдах Польш Улсаас гаргасан мэдэгдэлд Беларусь, Чех, Еврей, Идиш, Караим, Кашуб, Литва, Лемк, Герман, Армян, Цыган, Орос, Словак, Татар, Украин хэлийг цөөнхийн хэл гэж хүлээн зөвшөөрсөн.
  11. ↑ Saramandu, Nicolae; Nevaci, Manuela (2009). "MULTILINGVISM ȘI LIMBI MINORITARE ÎN ROMÂNIA [MULTILINGUALISM AND MINORITY LANGUAGES IN ROMANIA]" (PDF) (румын хэлээр). Institute of Linguistics "Iorgu Iordan – Alexandru Rosetti", Romanian Academy. p. 25. Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2019-12-14. Татаж авсан: 2019-12-14. În cazul României, 10 limbi beneficiază de protecție generală (albaneză, armeană, greacă, italiană, idiș, macedoneană, poloneză, romani, ruteană, tătară) și 10 limbi beneficiază de protecție sporită (bulgară, cehă, croată, germană, maghiară, rusă, sârbă, slovacă, turcă, ucraineană).
  12. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Toktaş2006
  13. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Bayır2013
  14. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named HRWLanguageRights
  15. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Uzum2017
  16. ↑ "Украины "Төрийн хэлний бодлогын зарчмын тухай" хууль (Одоогийн хувилбар - 2014.02.01-ний өдрийн шинэчилсэн найруулга)". Баримт бичиг 5029-17, 7-р зүйл: Бүс нутгийн буюу цөөнхийн хэлүүд Украин, 2-р зүйл (украин хэлээр). rada.gov.ua. 2014-02-01. Татаж авсан: 2024-10-07. Стаття 7. Регіональні мови або мови меншин України ... 2. У контексті Європейської хартії регіональних мов або мов меншин до регіональних мов або мов меншин України, до яких застосовуються заходи, спрямовані на використання регіональних мов або мов меншин, що передбачені у цьому Законі, віднесені мови: російська, білоруська, болгарська, вірменська, гагаузька, ідиш, кримськотатарська, молдавська, німецька, новогрецька, польська, ромська, румунська, словацька, угорська, русинська, караїмська, кримчацька.
  17. ↑ "Х.Ачарианы нэрэмжит Хэлний хүрээлэн". sci.am. Эх хувилбараас архивласан: 5 October 2014. Үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл: Армени хэлний бүтэц, үйл ажиллагаа, түүх, харьцуулсан дүрмийн судалгаа, зүүн ба баруун армени хэлний утга зохиолын судалгаа, аялгуу судлал, утга зохиолын хэлний зохицуулалт, нэр томьёо боловсруулах.
  18. ↑ Borjian, Maryam (2017). Хэл ба даяаршил: Авто угсаатны зүйн хандлага. Routledge. p. 205. ISBN 9781315394619. Баруун Армен хэлийг өдөр тутмын амьдрал, урлаг, технологид хөгжүүлэхийн тэргүүн эгнээнд Калусте Гулбенкяны сан байдаг.
  19. ↑ Yesayan, Catherine (June 19, 2019). "Калуст Гулбенкианы амьдралыг тайлах нь". Asbarez. Эх хувилбараас архивласан: 2021-05-02. Арменийн хэлтсийн "үндсэн" үйл ажиллагаа бол Баруун Армен хэлийг хадгалах, хөгжүүлэх, сэргээх явдал юм.
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Армени_хэл&oldid=793606"-с авсан