Өрөгтөмөр хаан
| Өрөгтөмөр хаан | |
|---|---|
| Монгол улсын хаан | |
| Хаанчлал | 1402-1408 |
| Өнгөрсөн огноо | 1408 |
| Өмнөх | Гүнтөмөр хаан |
| Өв залгагч | Адай хаан |
| Удаах | Өлзийтөмөр хаан |
| Эцэг | тодорхойгүй |
| Ургийн овог | Боржигин |
| Төрсөн нэр | Ёлтөмөр Гүйличи[1] |
Өрөгтөмөр[2] юмуу Ёлтөмөр нь 1402 оны Хар морин жил хаан ширээг булаан авч 1408 оны хар хулгана жил алагджээ. Өрөгтөмөр нь 15-р зууны эхэн үед Монгол улсыг түр саатуулсан удирдагч юм. Төмөрийн улсад эмхэтгэсэн янз бүрийн түүхийн материалаас үзэхэд, Гүнтөмөрийн дараа хаан ширээнд суусан нь Өгэдэй хааны гэр бүлийн Өрөгтөмөр (Ёлтөмөр) хаан байжээ.[3] Өрөгтөмөр нь Өгэдэйн хүү Хадангийн удмын хүн юм.[4]
Энэ хаан Монголын түүхийн номонд бичигдээгүй ч нэр нь хятад, перс хэлээр бичигдсэн байдаг. Мин улс Өрөгтөмөрийг «Гүйличи» гэж нэрлэдэг байв. Тэрээр хаан болоод Мин улсын хаан Жү Ди (Юнлө)-д захидал илгээж, харилцаагаа хэвийн болгохыг оролдож байжээ. Гүйличи Асуд аймгийн Аругтай, Мархасан нарыг чинсангаар тус тус томилж, төрийн хэрэгт туслуулжээ.
Персийн түүхийн номонд Өрөгтөмөрийн үе Үгэчи хашихатай ойр байжээ. Гүнтөмөр хаан өөрийн дайсан Элбэг нигүүлсэгч хаанийг алсаны дараа Дөрвөн Ойрадын захирагчаар Батулаг томилов. Энэ шийдвэрт Үгэчи хашиха сэтгэл дундуур байв, Монголд иргэний дайн дэгдсэн. “Эрдэнийн товч”-д тэмдэглэгдэн үлдсэн Үгэчи хашиха бол Өрөгтөмөр өөрөө биш, Зүүн Монголын Өрөгтөмөр хааны эсрэг тэмцсэн Ойрадын удирдагч байж магадгүй. Ойрадыг эрхэндээ оруулахын тулд тэдэнтэй олон удаа тулалдаж, Ойрадын мэдэлд байсан Хами-г эзэлсэн ажээ. Өрөгтөмөр, Аругтай нарын хэн хэн нь хүчээ бэхжүүлэхийн тулд хамтарч байв. Өрөгтөмөр хаан Аругтай тайш нарын хоорондын маргалдааны дараа 1408 онд алагджээ.[5]
| Өмнөх Гүнтөмөр хаан |
Монголын Их Хаан 1402-1408 |
Дараах Өлзийтөмөр хаан |
Эшлэл
[засварлах | кодоор засварлах]- ↑ Мин улсын сударт бичигдсэн «Гүйличи» (Хятад: 鬼力赤) хоч гэдэг нь гуйлгачин гэсэн утгатай.
- ↑ ""Монгол бахархлын өдөр" ба Монгол хаад". Archived from the original on 2022-10-06. Татаж авсан: 2022-10-06.
- ↑ Монгол улсын түүх, гутгаар боть, УБ., 2003
- ↑ Shajrat Ul Atrak: Or The Genealogical Tree Of The Turks And Tatars P.219：“Seventeenth Ak Timoor Kaan, the son of Nubeea or Boneea, the son of Kurak Ooghul, the son of Ooktaie…”
- ↑ Буяндэлгэр. The Lineage and Political Situation of the Northern Yuan Khans Before the Middle of the 15th Century, Volume 6, Research on Mongolian History