Хаан дарс

Хаан дарс

Нэр
IUPAC нэр азотын хүчлийн гидрохлорид
Өөр нэр aqua regis, nitrohydrochloric acid
Ерөнхий
CAS бүртгэлийн дугаар	8007-56-5
Jmol-3D зураг	Зураг
PubChem	62687
SMILES [N+](=O)(O)[O-].Cl
Шинж чанар
Химийн томъёо	HNO3+3 HCl
Гадаад байдал	улаан, шар эсвэл алтлаг манан үүсгах шингэн
Нягт	1.01–1.21 g/cm3
Хайлах температур	−42 °C (−44 °F; 231 K)
Буцлах температур	108 °C (226 °F; 381 K)
Усанд уусдаг эсэх	устай холилдоно
Ханасан уурын даралт	21 mbar
Аюултай нөхцөл
NFPA 704	0 3 0 OX
Өөрөөр тодотгож заагаагүй бол бодисуудын хэвийн төлөв (25 °C [77 °F], 100 kPa) дахь үзүүлэлтүүд.
Мэдээлэлийн хайрцагны эх сурвалж

Шинэ найруулсан хаан дарс

Шинэ найруулсан хаан дарс өнгөгүй боловч, хэдхэн секундэд улбар шар болдог. Энэ зурагт шинэ бэлтгэсэн хаан дарсаар ЦСР гуурс дахь органик бодисийн үлдэглийг цэвэрлэж байгаа нь.

Хаан дарс (Latin. "royal water" эсвэл "king's water") нь 1:3 моляр харьцаатай азотын хүчил ба давсны хүчил хоёрын холимог. Хаан дарс нь шар, улбар шар уурших (утаат) шингэн. Хаан дарс нь тогтвортой металлууд болох алт ба цагаан алтыг уусгах чадвартай учир алхимичид ингэж нэрлэсэн. Гэсэн хэдий ч, хаан дарс нь мөнгө, титан, ириди, рутени, рени, тантал, ниоби, гафни, осми, роди зэргийг уусгадаггүй.

Хэрэглээ

Хаан дарсны үндсэн хэрэглээ нь хамгийн өндөр цэвэршилттэй алтыг (99.999%) ялган авдаг Wohlwill-ийн процессийн электорлит болох нь хлорталтны хүчлийг үүсгэх юм.

Хаан дарс нь маш идэмхий, мөн буруугаар ашигласнаас шалтгаалан тэсэрч байсан хэд хэдэн тохиолдол бий.

Хими

Алт уусгах нь

Хаан дарсаар химийн дахин боловсруулалт хийх замаар гарган авсан цэвэр алтны тунадас

Хаан дарс нь алтыг уусгах боловч түүнийг бүрдүүлэгч хүчлүүд дангаараа ингэж чаддахгүй, учир нь холимогт тэд өөр өөрийн ялгаатай үүргийг гүйцэтгэнэ. Азотын хүчил нь хүчтэй исэлдүүлэгч ба үл мэдэгдэх хэмжээний алтыг уусгаж, алтны ионыг (Au³⁺) үүсгэнэ. Давсны хүчил нь хлорын ионы (Cl⁻) эх үүсвэр болох ба тэр нь алтны ионтой урвалд орж, уусмалд тетрахлортауратын (III) анионыг үүсгэнэ. Давсны хүчилтэй урвал нь тэнцвэрт урвал ба хлортауратын (хлорталтны) анионыг (AuCl₄⁻) үүсгэнэ. Ингэснээр уусмал дахь алтны ионууд үгүй болж алт дахин исэлдэх боломж бий болно. Алт уусаж хлорталтны хүчлийг үүсгэнэ. Хаан дарсны уусмалд чөлөөт хлор байгаа цагт алт уусах боломжтой. Урвалын химийн тэнцэтгэл:

Au + 3 HNO
3 + 4 HCl ${\ce {<=>>}}$ [AuCl
4]−
+ 3 [NO
2] + [H
3O]+
+ 2 H
2O

эсвэл

Au + HNO
3 + 4 HCl ${\ce {<=>>}}$ [AuCl
4]−
+ [NO] + [H
3O]+
+ H
2O

Хаан дарсны уусмал зөвхөн алтыг агуулж байгаа бол, хатуу тетрахлорталтны хүчлийг илүүдэл хаан дарсыг буцалган ууршуулах замаар ялган авах ба үлдэгдэл азотын хүчлийг давсны хүчилтэй хамт давтан халааж салгана. Энэ алхам нь азотын хүчлийг багасгана (хаан дарсны задралыг үзнэ үү). Цэвэр алт гарган авах тохиодолд, хүхрийн диоксид, гидразин, хурган чихний хүчил, г.м. бодисуудаар ангижруулж болно. Жишээ нь:

2 AuCl−
4 _(aq) + 3 SO
2_(g) + 6 H
2O _(l) → 2 Au _(s) + 12 H+
_(aq) + 3 SO2−
4_(aq) + 8 Cl−
_(aq).

Хаан дарсны задрал

Концентрацижуулсан давсны хүчил ба концентрацижуулсан азотын хүчлүүдийг холиход химийн урвал явагдана. Урвалын үр дүнд дэгдэмхий бүтээгдэхүүнүүд болох нитрозилын хлорид ба хлор үүсэх бөгөөд энэ нь хаан дарсны утаат (манан) байдал болон шар өнгөөр гэрчилэгдэнэ. Дэгмэхий бүтээгдэхүүнүүд уурших тусам хаан дарсны хүч суларна.

HNO_{3 (aq)} + 3 HCl _(aq) → NOCl _(g) + Cl_{2 (g)} + 2 H₂O _(l)

Нитрозилийн хлорид цаашид задарч азотын исэл ба хлорыг үүсгэнэ. Энэ диссоциацийн тэнцвэр хязгаарлагдмал учир, хаан дарсан дээрхи манан нь нитрозилын хлорид ба хлороос гадна азотын ислийг агуулдаг.

2 NOCl _(g) → 2 NO _(g) + Cl_{2 (g)}

Азотын исэл нь агаарын хүчилтөрөгчтэй хялбар харилцан үйлчлэлцдэг учир ялгарах хий нь азотын диоксидыг (NO₂) агуулдаг.

2 NO _(g) + O_{2 (g)} → 2 NO_{2 (g)}

Цахим холбоос

• Chemistry Comes Alive! Aqua Regia
• Aqua Regia at The Periodic Table of Videos (University of Nottingham)
• Demonstration of Gold Coin Dissolving in Acid (Aqua Regia)