Эдийн засаг

Эдийн засаг ( эрт.грек. οἶκος «гэр, аж ахуй; + νόμος «дүрэм»; шууд утгаар. — «гэрийн аж ахуй эрхлэх») -аж ахуйн үйл ажиллагаа бөгөөд үйлдвэрлэл, хуваарилалт, солилцоо, хэрэглээний тогтолцоонд бүрэлддэг нийгмийн харилцааны цогц үйл ажиллагааг судалдаг шинжлэх ухаан юм. Энэхүү үйл ажиллагааны үр дүнд иргэдийн амьжиргааг хангах үр өгөөж тасралтгүй нэмэгдсээр байдаг байна.

Нью-Йоркийн Хөрөнгийн Биржийн худалдааны давхарт явагдаж буй гүйлгээний явц. Эдгээр хүмүүсийн хийсэн эдийн засгийн сонголтууд нь санхүүгийн шийдвэр болж байдаг.

Эдийн засгийн үйл явц нь хүн ба нийгмийн хязгаарлагдмал нөөц, хүний хязгааргүй хэрэгцээний зөрчилдөөнтэй нөхцөлд явагддаг нарийн төвөгтэй, бүх зүйлийг хамарсан цогц тогтолцоо юм.

Удиртгал

Адам Смит, эдийн засгийн онолын эцэг гэгддэг, *Үндэстнүүдийн Баялаг* буюу "Үндэстнүүдийн Баялгийн үүсвэр болон шалтгааныг судлах" номын зохиогч.

Үйлдвэрлэл ба хуваарилалтын тухай яриа нь урт түүхтэй хэдий ч орчин үеийн утгаараа эдийн засгийн онолыг голдуу 1776 онд Адам Смитын Үндэстнүүдийн Баялаг номыг хэвлэгдсэнээс хойш авч үздэг. Энэ судалгаандаа Смит дараахь сэдвийг тусгасан:

Улс төрийн эдийн засаг нь төрийн түшээ буюу хууль тогтоогчийн тухай шинжлэх ухааны салбар гэж хэлэгдэх ба нэгдүгээрт ард түмэнг хангалттай орлого эсвэл бараагаар хангах буюу илүү тодоруулбал өөрсдийгөө тийм хэмжээний орлого эсвэл амь зуух зүйлсээр хангахад туслах, хоёрдугаарт төр буюу улс орноо нийгмийн үйлчилгээ үзүүлэхэд хангалттай орлогоор хангах гэсэн хоёр үндсэн ойлголтыг гаргаж ирсэн. Энэ нь ард түмэн болон төр засгийг баяжуулахад зориулагдан гарч ирсэн.

Адам Смит нь 'улс төрийн эдийн засаг' гэж нэрлэж байсан, гэхдээ 1870 оноос хойш "эдийн засаг" гэсэн нэршил голчлон хэрэглэгдэх болсон.

Эдийн засгийн хөгжлийн түүх

Хүй нэгдлийн нийгэмд эдийн засгийн хөгжлийн түвшин доогуур байсан нь хэрэглээ зөвхөн хүний амь зууж оршин тогтнохын төлөө тэмцлийн хэмжээнд байв. Анх эртний хүмүүс ан агнах, жимс, ногоо цуглуулах төдийхөнөөр амьжиргаагаа залгуулж байсан бол шинэ дэвшилтэд чулуун зэвсгийн хувьсгалын үр дүнд газар тариалан, мал аж ахуй үүссэн байна. Нийгмийн хөгжил нь хөдөлмөрийн хувиарлалтад хүргэсэн - газар тариалангийн болон бэлчээрийн мал аж ахуйн овог аймгууд бий болж, гар урчууд гарч ирсэн бөгөөд тэдний анхных нь дархчууд байжээ. Улмаар нийгмийн тэгш бус байдал үүсч, нийгмийн давхарга, төр бий болсон бөгөөд боолчлолын буюу хамжилгат нийгэм үүссэн байна. Бараа солилцоо (бартер) аажмаар хөгжиж байгаад мөнгө гарч ирснээр худалдаа арилжаа болж хувирсан байна.

Европод "Загалмайтны аян дайн" эхэлснээр дундад зууны үед Европт байхгүй байсан амтлагч, торго болон бусад бараа бүтээгдэхүүнийг тэд өөртөө нээсэн байна. Энэхүү нээлт нь Дорнод-Өрнөдийн орнуудын хоорондох худалдааг өргөжүүлж, худалдааны өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлэхэд хүргэсэн юм.

15-р зууны сүүлчээс шинэ газарзүйн томоохон нээлтийн эрин үе эхэлсэн нь дэлхийн эдийн засаг үүсч, анхдагч хуримтлалын эрин үеийг бий болгосон гэж үздэг байна.

18-р зууны сүүлийн хагаст Европт аж үйлдвэрийн хувьсгал эхэлсэн бөгөөд энэ нь хамгийн өндөр хөгжилтэй орнуудад 19-р зууны эцэс гэхэд хүн амын дийлэнх нь хөдөө аж ахуйд ажиллахаа больж аж үйлдвэрт шилжиж ажиллах болсон юм.

20-р зуунд хэд хэдэн оронд захиргаа-командлалын /ЗХУ, БНМАУ, БНХАУ зэрэг орнууд/ социалист эдийн засаг бий болсон. Бусад ихэнхи оронд капитализм хөгжиж байсан.

20-р зууны хоёрдугаар хагаст шинжлэх ухаан, мэдээллийн технологийн хувьсгал эхэлсэний улмаас өндөр хөгжилтэй орнуудын аж үйлдвэрийн нийгэм (industrial) нь аж үйлдвэрийн дараах нийгэм (postindustrial) болон хувирч байна.

Эдийн засгийн хэлбэрүүд

зах зээлийн,
төвлөрсөн төлөвлөгөөт,
уламжлалт,
холимог,

Эдийн засгийн онолын судлах хүрээ

Микро эдийн засаг

Үндсэн өгүүлэл: Микро эдийн засаг

Микро эдийн засаг нь бизнес болон өрхийн аж ахуй гэх мэт оролцогчдын эдийн засгийн зан байдал болон нэгж зах зээл бүрт өгөгдсөн хомсдол болон засгийн газрын зохицуулалтад тулгуурлан тэдний хоорондын харилцааг судалдаг. Микро эдийн засагт, ерөнхий тэнцвэрийн онол нь тэнцвэр лүү чиглэсэн хөдөлгөөн болон харилцааг багтаан нийт зах зээлийг нэгтгэдэг. Товчоор: Пүүс компаниуд болон банк санхүүгийн дотор явагдах үйл ажиллагаа.

Макро эдийн засаг

Үндсэн өгүүлэл: Макро эдийн засаг

Макро эдийн засаг нь улс орны дотоод нэгж хэсэг, түүний хэсэгчлэгдсэн ойлголтыг нэгтгэн авч үздэг бөгөөд эдийн засгийн хөгжлийг бүхэлд нь болон хөгжлийг тодорхойлж байгаа эдийн засгийн үйл явцуудын харилцан хамаарлыг судалдаг. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийн үзэгдлийг улс үндэстний түвшинд авч судалж байгаа үйл явцыг макро эдийн засаг гэнэ. Нөгөө талаасаа эдийн засгийн механизмуудыг нийлмэл байдлаар судлана. Товчоор бол Улсад нөлөөтэй болон олон улсын эдийн засаг судлана.жишээ нь:Хямрал,ажилгүйдэл гэх мэт...

Холбогдох салбар ухаан, бусад өвөрмөц онцлог

эдийн засаг нь хүний амьдралд амин чухал зүйлсийг төлөвлөж,эмх цэгцтэй амьдралыг цогцлоож өгдөг.

Математикийн болон тооны аргууд

Эдийн засгийн шинжлэх ухаан нь ихэнхидээ геометрын арга, мөн түүнчлэн хүүрнэх аргуудыг ашигладаг. Эдийн засгийн буюу эдийн засгийн ухааны нарийн шинжилгээ хийхэд бусад ерөнхий математикийн болон тооны аргуудыг өргөн ашигладаг. Үүнд дараахь аргууд багтана.

Нарийвчилсан салбарууд

Эдийн засгийн ойлголтууд

Эдийн засгийн шалтгаан

^{Энэ хэсэг хэт богино байна. Үүнийг өргөжүүлж Википедиад туслаарай.}

Эдийн засгийн ухааны түүх болон сургаалиуд

Эдийн засгийн онолын шүүмжлэл

Нөхцлүүд ба судалгаа

Ёс суртахуун ба эдийн засаг

Нийгэмд үзүүлэх нөлөө

Мөн үзэх

Тэмдэглэл

Эдийн засаг бол бизнес, улс төр, боловсрол, бүтэгдэхүүнийг хэлнэ.

Дэлгэрүүлж унших

Frontiers in Economics - ed. K. F. Zimmermann, Springer-Science, 2002. - A summary of surveys on different areas in economics.
The Autistic Economist - Yale Economic Review - How and why the dismal science embraces theory over reality.
Nature of Things by Jean-Baptiste Say - an essay in which Say claims that economics is not an ethical system that one can simply refute on the basis that one does not accept its values: it is a collection of theories and models that explain inductively found principles.

Гадаад холбоос

Commons: Economics – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

Ерөнхий мэдээлэл

Economics Open Directory Project төслийн вэбсайт дахь
Resources For Economists: Official resource guide of the American Economic Association
Research Papers in Economics (RePEc): huge database of preprints and other research
Economic journals on the web
Intute: Economics: Searchable human catalogue of the best links for teaching and research in Economics

Институт, байгууллагууд

Study resources

Economics textbooks on Wikibooks
MERLOT Learning Materials: Economics: US-based database of learning materials
The United economic encyclopedia
Online Learning and Teaching Materials for Economics: The Economics Network (UK)'s database of text, slides, glossaries and other resources
MIT OpenCourseWare: Economics: Archive of study materials from MIT courses
A guide to several online economics textbooks
The Library of Economics and Liberty (Econlib): Economics Books, Articles, Blog (EconLog), Podcasts (EconTalk)
Schools of Thought: Compare various economic schools of thought on particular issues
Economics at About.com
Bized–A UK-based portal site for Economics and Business Studies designed mainly for UK students.
Ask The Professor section of EH. Net Economic History Services
Introduction to Economics: Short Creative commons-licensed introduction to basic economics

Эдийн засгийн нэвтэрхий толь