Аригиба хаан
| Аригиба хаан | |
|---|---|
| Юань улсын хаан | |
| Хаанчлал | 1328.10 сар–1328.11.14 (1 сар, долоодугаар хаан) |
| Хаан суусан | 1328 онд Шандугийн Их амгалан харшид |
| Төрсөн огноо | 1320 он |
| Өнгөрсөн огноо | 1328 оны 11 сарын 14 (8 насалсан) |
| Өнгөрсөн газар | Юань, Шанду |
| Өмнөх | Есөнтөмөр хаан |
| Удаах | Тугтөмөр хаан |
| Эцэг | Есөнтөмөр хаан |
| Эх | Бабухан хатан |
| Ургийн овог | Боржигин |
| Төрсөн нэр | Монгол: Аригиба[1] (ᠷᠠᠵᠠᠪᠠᠭ) |
Аригиба (Рагибаха[2]/Ражабаг[3][4], 1320–1328) — Юань улсын долоодугаар хаан байв. 1328 онд нэг сарын турш хаан суусан.
Бага нас
[засварлах | кодоор засварлах]Аригиба (самгарди хэлээр: राज पिक, тө. ར་ཁྱི་ཕག, ra khyi phag) 1320 оны цагаан бичин жил хожмын Есөнтөмөр хааны Бабухан хатнаас мэндэлсэн. Гамалагийн ач, Чингимийн гуч хүү юм. 1324 онд эцэг нь хаан болоход хунтайж хэмээн нэр заагдсан.
Хоёр хаан
[засварлах | кодоор засварлах]1328 оны 8 сарын 15-нд Есөнтөмөр хаан Шандуд нас нөхцсөн тул 10-р сард Бабухан их хатан, Төвлөн засах яамны баруун этгээдийн чинсан Далааш, Ляо ван Тогтох, Лян ван Ванчин нар Аригиба ханхүүг хаан өргөмжилжээ.
Үйл таслах яамны хэрэг мэдэгч Яньтөмөр, Раднаашир ван зэрэг жанжид балчир хааныг түлхэх унагаахаар хуйвалдан Дайду дахь хааны ордныг бүсэлж 10 сарын 16-нд Хүлэг хааны хөвүүн Тугтөмөрийг залж хаан өргөмжлөснөөр нэг доор хоёр хаантай болов.
Дайн
[засварлах | кодоор засварлах]Шанду Дайду хоёр нийслэлээрээ хуваагдан дайтав. Аригибаийн шадар Ванчин ван Цавчаал боомтыг эзлэхэд Яньтөмөр цэрэглэн Ванчины цэргийг бут ниргэсэн ба Далааш түшмэл Артөмөр, Худтөмөр нарыг илгээвэл мөн Яньтөмөрийн цэрэгт дийлджээ. Аригиба хааны мэдлийн Ляодун хойгийн хэдэн түмэн цэрэг Дайду руу дөтлөхөд Төвтөмөр хаан Тодтөмөрийг илгээж Жижоуд тулгаран байлдаж хоёр талаас маш олноор үхэж, Ляодуны цэрэг Дайдугийн таван хаалгыг бүслэн очсон ч өмнөдөөс цэрэг татан хамгаалав. Ашидхэв хааны Артөмөр, Түмэндарь жанжид Төвтөмөр хааны цэрэгт ялагдав.
11-р сард Ерүтөмөр, Бухтөмөр нар Шандуг бүсэлж мухардуулснаар Аригиба хаан, Далааш ноён нар хас эрдэнийн тамгыг өргөн барьж бууж өгчээ. Аригиба хаан болон Бабухан хатан, Далааш нар баривчлагдан Дайду хот руу аваачин Тугтөмөр хаанд сөгдүүлсэн ба Аригиба хаан, Бабухан нарыг алс газар цөлж, Далааш, Балшир, Мамууш, Ляо ван Тогтохын хүү Бат нарыг цаазлан хороожээ.[5]
Гэр бүл
[засварлах | кодоор засварлах]- Эцэг: Боржигин овогт Есөнтөмөр хаан
- Эх: Хонгирад овогт Бабухан хатан
- Дүү: Бадамрэгжийбуу жинь ван, Ёндончинбуу тайж, Шооса тайж
Сурвалж, тайлбар
[засварлах | кодоор засварлах]- ↑ Элэнц эцэг нь Хубилай, өвөг эцэг нь Чингим, эцэг нь Гамала. Эх нь Хонгирад овгийн Буянкэлмиш хатан. Их хатан нь Хонгирадын Оручар ноёны охин Бабухан, хүү нь Аригиба (Ашидхив). Монголын түүх.
- ↑ Саган сэцэн: “Эрдэнийн товч” гэжээ.
- ↑ Гүүш Лувсанданзан. Алтан товч. pp. Арван гуравдугаар хуудас.
Мөн тэр жилд Ражабаг хаан дөчин хоног суугаад халив.
- ↑ Хааны нэрийг хэд хэдэн янзаар бичиж байна. Ч.Содбилэг 2010 онд хэлэхдээ: «Зураач Т.Мандир Ашидхэв гэсэн. Монгол сурвалж бичгүүдэд Рачибаг, Рагибаха гэж бичсэн байдаг. Юань улсын сударт бичсэн (хятад галиг) асужиба (Ашидхив)-г үндэслэн Асучибу буюу Аличиба (阿里吉八) гэж бичвэл зохино» гэжээ. «Ашидхив» гэдэг нэр үсгийн алдаанаас үүдэлтэй.
- ↑ Ч.Содбилэг. Монголын Их Юань улсын түүх. Улаанбаатар. 2010 он. 194-р тал
| Өмнөх Есөнтөмөр хаан |
Их Юань Улсын Их Хаан 1328-1328 |
Дараах Тугтөмөр хаан |