Jump to content

Армени хэл

Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь
(Армен хэл-с чиглүүлэгдэв)
Армени хэл
հայերէն/հայերեն
Өөрийн нэрhɑjɛˈɾɛn
ТархалтАрмени
Ард түмэнАрменичууд
Төрөлх хэлтний тоо6.7 сая
Хэлний ангилал
Энэтхэг-Европ
  • Армени хэл
Хэв ёсны
Бичиг үсэгАрмени цагаан толгой
Албан ёсны хэрэглээ
Улс
Орон нутаг
Жагсаалт
Тохируулагч байгууллагаХэлний Хүрээлэн (Арменийн үндэсний шинжлэх ухааны академи)[1]
Томьёолбор
ISO 639-1hy
ISO 639-2arm (B)
hye (T)
ISO 639-3Either
hye – Зүүн Армени
hyw – Баруун Армени
Өмнөд Кавказ дахь армени хэлний одоогийн тархалт
  Хүн амын олонхи нь албан ёсны хэлээр ярьдаг
  Хүлээн зөвшөөрөгдсөн цөөнхийн хэл
  Мэдэгдэхүйц ярилцагчдын тоо


Армени хэл (армени. հայերեն, [hɑjɛˈɾɛn]) нь Энэтхэг-Европын хэлний аймагт багтдаг гэж 1870 онд германы эрдэмтэн Генрих Гюбшман нотолсон байна. Армени хэл бие даасан салбартаа харьяалагддаг цорын ганц хэл юм. Армени улсын албан ёсны хэл бөгөөд дэлхий даяар 6,5 сая хүн уг хэлээр ярьдаг байна. Армений өндөрлөг даяар түүхэн үед тархсан байсан бол өнөө үед гадаадад амьдардаг арменичуудын дунд өргөн тархсан юм. Армян хэлийг МЭ 405 онд хэл зүйч, тахилч Месроп Маштоцийн нэвтрүүлсэн Армени цагаан толгойн үсгийн системээр бичдэг. 1600 гаруй жилийн турш Армян цагаан толгой нь бараг өөрчлөгдөөгүй хэвээр байгаа бөгөөд дэлхийн хамгийн эртний цагаан толгойн нэг гэж үздэг юм.

Армени хэл 405 онд эрдэмтэн лам Маштоц зохиосон үсгийн цагаан толгой ашиглаж ирсэн. Нийт 36 үсэгтэйгээс 7 эгшиг, 29 гийгүүлэгч үсэгтэй. Мянга гаруй жил армени үсгийн цагаан толгой өөрчлөлтгүй ашиглаж ирсэн бөгөөд зөвхөн XI дүгээр зуунд "Օ" " Ֆ" гэж хоёр үсэг нэмсэн байна.

"Орчин үеийн армян хэлний тайлбар толь" (1976 оны 1-2-р боть) нь 135,000 гаруй утга зохиолын үг агуулсан байв. 20-р зууны төгсгөлийн мэдээллээс харахад уран зохиолын армян хэлний үгсийн сан нь 150,000 орчим үгнээс бүрддэг байв. "Армян хэлний диалектологийн толь бичиг" нь 100,000 гаруй аялгууг агуулдаг. Эртний армян хэлэнд 60 мянга гаруй үг байсан. Өнөөдөр армян хэлний үгсийн сан 350,000 гаруй үгтэй гэж тооцогддог.

  1. "H. Acharian Institute of Language". sci.am. Archived from the original on 5 October 2014. Main Fields of Activity: investigation of the structure and functioning, history and comparative grammar of the Armenian language, exploration of the literary Eastern and Western Armenian Language, dialectology, regulation of literary language, development of terminology
  2. "THE ARMENIAN LANGUAGE AS AN ENDANGERED LANGUAGE IN EUROPE: A contribution to the European Roadmap for Linguistic Diversity" (PDF). agbueurope.org. AGBU Europe. 2015. Archived from the original (PDF) on 14 December 2019. Western Armenian has an official status as a minority language in several EU countries, including Cyprus, Romania, Bulgaria, Hungary and Poland.
  3. "Western Armenian – Cypriot Arabic: new century, new speakers?". ec.europa.eu. European Commission. 21 February 2017. Dedicated to the two officially recognized minority languages of Cyprus, the event will focus on the teaching aspect of Western Armenian and Cypriot Arabic as mother tongues.
  4. Hadjilyra, Alexander - Michael. "The Armenians of Cyprus" (PDF). publications.gov.cy. Press and Information Office, Republic of Cyprus. p. 15. Archived from the original (PDF) on 14 December 2019. According to the European Charter for Regional or Minority Languages of the Council of Europe, Armenian was recognised as a minority language of Cyprus as of 1 December 2002.
  5. Kenesei, István (2009). "Minority languages in Hungary" (PDF). efnil.org. European Federation of National Institutions for Language. Archived from the original (PDF) on 14 December 2019. As far as indigenous (autochthonous) minority languages are concerned, Hungarian legislation acknowledges the languages in the following list [...]: Armenian, Boyash, Bulgarian, Croatian, German, Greek, Polish, Romani, Romanian, Ruthenian, Serbian, Slovak, Slovene, Ukrainian, and Hungarian Sign Language (HSL).
  6. "Iraqi Constitution: Article 4" (PDF). The Republic of Iraq Ministry of Interior General Directorate for Nationality. Archived from the original (PDF) on 28 November 2016. Татаж авсан: 16 June 2014. The right of Iraqis to educate their children in their mother tongue, such as Turkmen, Syriac, and Armenian shall be guaranteed in government educational institutions in accordance with educational guidelines, or in any other language in private educational institutions.
  7. Zych, Maciej. "New Polish legislation regarding national, ethnic and linguistic minorities" (PDF). gugik.gov.pl. Head Office of Geodesy and Cartography of Poland. p. 2. Archived from the original (PDF) on 14 December 2019. There are 9 national minorities: Belorussian, Czech, Lithuanian, German, Armenian, Russian, Slovak, Ukrainian and Jewish; and 4 ethnic minorities - Karait, Lemko, Roma and Tartar.
  8. Pisarek, Walery (2009). "The relationship between official and minority languages in Poland" (PDF). efnil.org. European Federation of National Institutions for Language. p. 118. Archived from the original (PDF) on 14 December 2019. In a Statement made by the Republic of Poland with relation to the ratification of the European Charter for Regional or Minority Languages, Belarusian, Czech, Hebrew, Yiddish, Karaim, Kashubian, Lithuanian, Lemkian, German, Armenian, Romani, Russian, Slovak, Tatar and Ukrainian were recognized as minority languages.
  9. Saramandu, Nicolae; Nevaci, Manuela (2009). "MULTILINGVISM ŞI LIMBI MINORITARE ÎN ROMÂNIA [MULTILINGUALISM AND MINORITY LANGUAGES IN ROMANIA]" (PDF) (румын хэлээр). Institute of Linguistics "Iorgu Iordan - Alexandru Rosetti", Romanian Academy. p. 25. În cazul României, 10 limbi beneficiază de protecţie generală (albaneză, armeană, greacă, italiană, idiş, macedoneană, poloneză, romani, ruteană, tătară) şi 10 limbi beneficiază de protecţie sporită (bulgară, cehă, croată, germană, maghiară, rusă, sârbă, slovacă, turcă, ucraineană).
  10. "Law of Ukraine "On Principles of State Language Policy" (Current version – Revision from 01.02.2014)". Document 5029-17, Article 7: Regional or minority languages Ukraine, Paragraph 2 (украин хэлээр). rada.gov.ua. 1 February 2014. Татаж авсан: 30 April 2014. Стаття 7. Регіональні мови або мови меншин України [...] 2. У контексті Європейської хартії регіональних мов або мов меншин до регіональних мов або мов меншин України, до яких застосовуються заходи, спрямовані на використання регіональних мов або мов меншин, що передбачені у цьому Законі, віднесені мови: російська, білоруська, болгарська, вірменська, гагаузька, ідиш, кримськотатарська, молдавська, німецька, новогрецька, польська, ромська, румунська, словацька, угорська, русинська, караїмська, кримчацька.