Тяньаньмэний талбайд 1989 онд болсон хядлага
Тяньаньмэний талбайд 1989 онд болсон хядлага (англи. 1989 Tiananmen Square protests and massacre ) гэдэг нь БНХАУ-ын Бээжин хотын төв талбай буюу Тяньаньмэний талбайд 1989 оны 4-р сарын 15-аас 6-р сарын 4-ний хооронд хятадын оюутан, ажилчин болон дэмжигчид хятадад ардчилалыг хөгжүүлэх шаардлага тавьж жагсаал цуглаан болон суулт хийсэн бөгөөд түүнийг БНXАУ-ын удирдлага Ардын Чөлөөлөх Армийн цэрэг, зэвсгийн хүчээр цус урсган дарсан үйл явдлыг хэлдэг байна.
Уьдчилсан нөхцөл байдал[засварлах | кодоор засварлах]
1978 оноос хятадын удирдагч Дэн Сяопин эдийн засаг, улс төрийн цуврал шинэчлэл "нээлттэй бодлого" хэрэгжүүлж эхэлсэн нь 10 жилийн дараахь их хөдөлгөөний салхийг эхлүүлжээ. Дэн Сяопиний өөрчлөлт, шинэчлэл гэх арга хэмжээ нь Хятадын улс төрийн тогтолцоог хангалттай өөрчилж чадахгүй байгаад сэтгэл дундуур байсан оюутан залуус, сэхээтнүүд энэ үед Хятадын өнцөг булан бүрт бий болж байв. ЗХУ-д М.Горбачёвын эхлүүлсэн өөрчлөн байгуулалттай жишиж болохуйц шинэчлэлийг тэд хүсчээ. 1986-1987 онд ардчиллыг дэмжигч оюутнууд эсэргүүцлийн хөдөлгөөн өрнүүлсэнтэй зэрэгцэн Хятадын Коммунист намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ху Яобан 1987 оны 1-р сард албан тушаалаасаа огцров. Намын бодлогоос “гажууд” өөрчлөлтийн тухай нээлттэйгээр ярьж, оюутнуудын хөдөлгөөнийг дэмжсэн Ху Яобан 1989 оны 4-р сарын 15-нд зүрхний шигдээсээр гэнэт нас барсан нь оюутнуудын бослогыг өдөөх гол оч болсон юм.
.jpg)
Оюутнуудын хөдөлгөөний гол зохион байгуулагч Ван Дань, Чай Лин, Уэр Кайси, Фэн Цундэ, Пу Чицян нараар удирдуулсан "Бээжингийн бие даасан оюутны холбоо" байжээ. Тийм ч учраас энэ үйл явдлыг оюутны хөдөлгөөн гэж нэрлэдэг юм. Гэхдээ Хань Дунфан, Цянь Юймин, Бай Дунпин, Лю Хуанвэнь, Лю Сян, Жоу Юнцюнь нараар удирдуулсан "Бээжингийн бие даасан ажилчдын холбоо" мөн цуглаанд идэвхитэй оролцож эрх баригчдын эсрэг арай илүү хатуу байр суурь баримталж байжээ.
Үйл явдлын өрнөл[засварлах | кодоор засварлах]
Дөрөвдүгээр сарын 15: Ху Яобаны дурсгалыг хүндэтгэн Тяньаньмэний талбайн дундах Ардын баатруудын хөшөөний өмнө хэсэг залуус сайн дураараа цугларав. Бээжингийн их сургууль, Циньхуа их сургуулийн оюутнууд энэ өдөр оюутны байр болон Тяньаньмэний талбайд хэсэг хэсгээрээ нийлэн эмгэнэлийн үгсээ бичин, гашууджээ.
Дөрөвдүгээр сарын 16: Бээжингээс гадна Шанхай зэрэг хэд хэдэн хотод үүнтэй ижил үйл ажиллагаа эхэлжээ.
Дөрөвдүгээр сарын 17: Хятадын улс төрийн шинжлэх ухаан, хуулийн их сургуулийн 500 гаруй оюутан Тяньаньмэний талбай дахь Ардын их танхимын зүүн хаалганы өмнө цугларч Ху Яобаныг эмгэнэн гашуудсан байна. Цагдаагийнхан эхэндээ оюутнуудыг өөрсдөө тарахыг ятган шаардсан боловч тэдний хүссэнээр болсонгүй. Шөнө болоход бусад их сургуулиас болон Бээжингийн жирийн иргэд олноороо ирж, тэдэнтэй нэгдэж эхэлжээ. Энэ шөнө Бээжингийн их сургуулийн 3000 гаруй оюутан дотуур байрнаасаа Тяньаньмэний талбай руу жагсч, тэдэнтэй Чиньхуагийн оюутнууд ч нэгджээ. Жагсагчдын тоо нэмэгдэж, эсэргүүцлийн хүрээ ч өргөжиж, оюутнууд зөвхөн Ху Яобаны араас гашуудах бус төр засгийн удирдагчдад хүргүүлэх долоон зүйл бүхий шаардах бичиг гаргав.
Дөрөвдүгээр сарын 18: Оюутнууд эх орончдын дуугаа дуулж, жагсаал зохион байгуулагчид өөрчлөлт шинэчлэлийг уриалсан үг хэлж байв. Тэд Төв хорооны удирдлагуудтай уулзаж, долоон зүйлтэй шаардлагаа өгөхийг хүсэв. Энэ хооронд эрх баригчдын оршин суудаг Жонанхай цогцолборын гадна хэдэн мянган оюутан цугларч, тэдний шаардлагад хариу өгөхийг шаардав. Оюутнууд цогцолбор руу хүчээр орох гэж дайрсан ч бүтэлгүйтсэн учир гадаа нь суулт зарлав. Засгийн газрын зарим албаны хүн тэдэнтэй уулзаж ярилцсан ч албан ёсны хариу өгөөгүй нь жагсагчдын уур бухимдлыг дэвэргэжээ.
Дөрөвдүгээр сарын 20: Эцэст нь цагдаа нар суулт зарлагчдыг хүчээр тараажээ. Энэ үеэр багахан хэмжээний мөргөлдөөн гарч.
Дөрөвдүгээр сарын 21-ний шөнө буюу Ху Яобаныг эцсийн замд нь үдэх ёслолын өмнөх өдөр Тяньаньмэний талбайд жагсагчдын тоо 100 мянга давлаа. Энэ үеэс талбайг олон нийтэд хаасан байна.
Дөрөвдүгээр сарын 22: Бээжингийн их сургуулиудад багш, оюутнууд нь хичээлээ хаяж эхлэв.
Дөрөвдүгээр сарын 26: Коммунист намын төв хэвлэлд Дэн Сяопиний “үймээн самууны эсрэг тугаа өндөр өргөцгөөе” нэртэй илтгэлийг хэвлэжээ.
Дөрөвдүгээр сарын 27: Илтгэл гарсны маргааш Бээжингийн төв гудамжаар 50 мянган оюутан жагсч, эрх баригчдыг дээрх мэдэгдлээ буцаахыг шаардав. Тэд мөн Засгийн газрын гар хөл болсон Оюутны холбоод гэгчдийг эсэргүүцэж байлаа.
Тавдугаар сарын 4: Бараг 100 мянга шахам оюутан дахин Бээжинд цугларч улс төрийн реформ хийж, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг чөлөөлөхийг, оюутнуудын төлөөлөгчдийн эрх баригчидтай албан ёсны хэлэлцээр хийхийг шаардав. Эрх баригчид оюутнуудын албан ёсны байгууллагатай ярилцахыг зөвшөөрсөн ч саналыг нь хүлээн авахаас татгалзжээ.
Тавдугаар сарын 13: ЗХУ-ын удирдагч Михаил Горбачёвын Хятадад хийх айлчлал эхлэв. Уг дагалдан ирсэн олон улсын хэвлэл мэдээллийн агентлагийн анхаарлыг татах гэж оюутнууд төв талбайд өлсгөлөн зарласан байна. Долоо хоног үргэлжилсэн өлсгөлөнг дэмжиж Тяньаньмэний хөдөлгөөн шиг зохион байгуулалттай биш ч гэлээ Хятадын 400 гаруй хот, Шанхай, Хонконг, Тайвань болон Умард Америк, Европт хүртэл жагсаал цуглаан өрнөв. Оюутнууд “Интернационал” дууг хоолой нийлүүлэн дуулж, эрх баригчдыг тал талаас нь шахаж шаардаж байв.
Тавдугаар сарын 19: Хятадын Коммунист намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Жао Зыян талбай дээр ирж, оюутнуудыг өлсгөлөнгөө зогсоохыг уриалав. Тэрээр “Бид аль хэдийнэ хөгширсөн учраас асуудал байхгүй. Харин та нар залуу хүн учир бие, эрүүл мэндээ бод” гэж ухуулж байжээ.
Тавдугаар сарын 20: Бослогыг хэрхэн зогсоох тухайд эрх баригчид хоорондоо санал зөрөлдөж байв. Жао Зыян зөөлөн аргаар жагсаалыг тараах гэж оролдож байсан бол Ерөнхий сайд Ли Пэн хүчээр дарахыг санаархаж байжээ. Албан ёсны байр суурь байхгүйгээс Цэргийн төв хорооны дарга Дэн Сяопин цэргийн хууль гаргав. Гэвч жагсагчид цэргийнхний хүчийг хаажээ. Зөөлөн бодлого баримтлагч Жао Зыян огцров.
Тавдугаар сарын 30: М.Горбачёвын айлчлалыг сурвалжилахаар дагалдан ирсэн оросын болон гадаадын хэвлэлийн агентлагууд оюутнуудын бослого хөдөлгөөн, өлсгөлөнг дэлхий даяар цацаж эхлэв. Энэ үеэр коммунист намын ахмадын зөвлөл оюутнуудтай ярилцаж үзэх гэсэн боловч тэдний шаардлага хэтэрхий олон, хамгийн чухал нь юу хүсээд байгаа нь тодорхойгүй байснаас хоёр тал хоорондоо ойлголцоход бэрхшээл гарчээ. Ер нь, Тяньаньмэний бослого амжилтад хүрээгүй нэг шалтгаан нь энэ юм. Хээл хахуулийг таслан зогсоох, хэвлэлийн эрх чөлөөтэй болгох, улс төрийг өөрчлөх гээд янз бүрийн шаардлага тавьж, тэр бүр нэгдсэн зохион байгуулалтад орж чадахгүй байсан нь тэр олон хүний амь үрэгдэхэд хүргэсэн билээ. Хятадын Ардын Чөлөөлөх армийн 27, 28 дугаар арми хотыг хяналтад авав. Энэ үед АНУ-ын Ерөнхийлөгч Жорж Херберт Уокер Буш тус улсад хориг тавьж буйгаа зарлаж, Хятадын цэргийн удирдагчид хоорондоо санал бодол зөрөлдөж байгаа тухай тагнуулын мэдээ авснаа мэдэгдэв.
Зургадугаар сарын 3: Ардын Чөлөөлөх арми, иргэдийн хооронд анхны мөргөлдөөн гарав. Жагсагчид машин тэргээр хаалт саад тавьж, цэргийнхнийг хориглохын хажуугаар гал тавьж, өөдөөс нь чулуу шидэж байжээ. Энэ хооронд цэргийнхэн зохион байгуулалттайгаар хотоос гарах цэгүүд болон их сургуулийн гудамжуудыг хаажээ. Ингээд оройны 22:30 минутын орчимд армийн зэвсэгт довтолгоо буюу бослогыг хүчээр дарах цуст үйл ажиллагаа эхэлжээ. Армийн танкууд Тяньаньмэний талбай руу хэд хэдэн талаас дайрч, замдаа таарсан оюутан жагсагчид руу гал нээн давшилжээ. Зарим оюутан талбайгаас гарах гэж оролдсон ч тэднийг дотогш хашиж буцааж байсан гэдэг. Энэ үед жагсаалыг зохион байгуулагчид бусаддаа цэргүүдийн өөдөөс “молотовын коктейль” мэтийн зэвсэг ашиглахгүй байхыг анхааруулж байжээ.
Зургадугаар сарын 4: үүрийн дөрөв, таван цагийн үед армийн танкууд талбайд бүрэн нэвтэрч, замдаа байсан жагсагчид, машин техник бүгдийг дайрч сүйрүүлжээ. Энэ үйл явдал болсоны ганцхан цагийн дараа буюу үүрийн 5:40-ийн үед талбайг бүрэн асгарсан хүний цусыг угааж, хогийг түүж цэвэрлэсэн байна.
Төгсгөл үр дүн[засварлах | кодоор засварлах]
Амь үрэгдэгсдийн тоог өнөө хүртэл хэн ч хэлж мэдэхгүй байгаа юм. Энэ аймшигт хядлагын үеэр хэдэн мянган залуу амиа алдсаныг хэлэх нотлох баримт байхгүй. Хятадын Засгийн газрын албаны мэдээгээр амь үрэгдэгсдийн тоог 241 гэж зарласан бол тус улс дахь Улаан Загалмайн нийгэмлэг 2600 гэсэн байна. Харин гадаадын сэтгүүлчдийн тооцоолсноор хамгийн багадаа 3000 хүн энэ үеэр амь үрэгдсэн гэж үздэг. Тэгвэл НАТО-гийн тагнуулын мэдээлэлд энэ тоог 7000 давсан гэж дурдсан байдаг.
Африк, Азийн зарим орнууд, Умард Солонгос, Куба, Чехословак, Зүүн Герман, Пакистан зэрэг Хятадын ойрын холбоотнуудаас бусад бүх улс хүний эрхийг ноцтойгоор зөрчсөн энэ явдлын дараа Хятадыг буруутган мэдэгдэл хийж, янз бүрийн хориг тавьсан юм. Дэн Сяопиний гадаад дахь айлчлалын төлөвлөгөө нурж, Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк тус улсад өгөх гэж байсан зээлээ зогсоожээ.
Хориотой сэдэв. Энэ үйл явдлын дараа Хятадын сонинуудын 12 хувь нь хаагдаж, хэвлэлийн компаниудын долоон хувь нь үүдээ барьж, 150 гаруй кино, баримтат киног гаргахыг хоригложээ. Тухайн үеийн олон арван сонины эрхлэгч ажлаасаа халагдан, шийтгэл амссан гэдэг. Засгийн газар 32 сая хувь ном, 2.4 сая дүрс бичлэгийн хуурцгийг хураан авчээ. Одоо ч Хятадад “Google” цахим хуудсаар Тяньанмэний бослогын талаархи мэдээлэл авах боломжгүй хэвээр.
Хохирогчдоос ганцхан гэр бүлд нөхөн төлбөр олгожээ. НҮБ-аас Хятадын Засгийн газрыг ард түмнээсээ уучлал гуйхыг шаардсан ч тус улсын эрх баригчид хэзээ ч буруугаа хүлээж байсангүй. Гэхдээ 2006 оны 4-р сард нэгэн жагсагчийн ар гэрт 70 мянган юанийн тэтгэмж олгосон тохиолдол бий. Энэ бол Хятадын эрх баригчид дээрх явдалд “гэмшсэн” хамгийн анхны тохиолдол болсон юм.