Харчин
| Харчин ястан | |
| Өнөөгийн байдал | |
|---|---|
| Нутаг орон | Бүгд — 593 Мянга. Үүнээс: Хятад (БНХАУ) — 593 Мянга Монгол (МУ) — 152 (2010)[1] |
| Хэл аялга | Монгол хэл (дорнод аялгуу) |
| Бичиг үсэг | Худам монгол үсэгт монгол бичиг |
| Шүтлэг |  Буддын шашны буяны ёс (шарын шашин), Тэнгэр газраа аргадах ухаан, шүтлэггүй зан |
| Төрөл холбоо | |
| Ойр төрөл | Хорчин зэрэг бусад Монгол үндэстэн |
| Хэл угсаа | Монгол угсаатан (Монгол төрлийн хэлтэн) |
Харчин — Монгол үндэстний нэгэн ястны нэр.[2] Юан улсын үед хааны ундааны хар айраг нийлүүлэгсэдийг "харчин" хэмээн нэрлэжээ. Хар айраг гэдэг нь тусгай аргаар ямар ч хольцгүй, дан ганц сүүгээр исгэсэн онц сайн чанарын айраг юм. Бас Харчин гэдэг нь харц (эгэл ард, хар түрүүтэн) гэсэн үгээс гаралтай хэмээн зарим эрдэмтэд тайлбарласан байдаг. Харчин аймгийн дунд бас Асуд, Кипшак мэтийн сартуул иргэд ихэр холилдсон байдаг.
Батмөнх даян хааны үед[засварлах | кодоор засварлах]
Батмөнх даян хааны үед Монгол Улсыг зургаан түмэнд хуваасны баруун гурван түмний нэг Дун Их Юншээбүү, Асуд, Харчин аймаг нийлж нэг түмэн болж байв. Харчин аймаг нь Даян ханаас урьд Зэлмэ ноёны удмын ноёд захирч байгаад 1530-аад оны үеэс Харчины нэг хэсэгт Даян хааны хөвгүүн Барсболд жононгийн 4 хөвгүүн Байсахал хөндлөн хан эзэн сууж эхэлсэн. Энэ үеэс Харчин аймгийн ноёдыг угсаа гарвалаар нь Шарнууд Харчин, Борнууд Харчин, Харнууд Харчин гэж гурван хэсэгт хувааж эхэлжээ. Шарнууд Харчин болбоос Боржигины цагаан яст Байсахал хөндлөн ханы үр хойчисын захирсан хэсгийг хэлнэ, Борнууд Харчин болбоос Урианхайн Зэлмэ ноёны удмын ноёдын удмыг хэлнэ, Харнууд Харчин хэмээх нь монгол, хятад холилдсон харц гарвалтай ардыг зааж байх юм. Шарнууд Харчины ноёд Чин гүрэнд дагаар орсны дараа манж найман хошуунд уусав. Борнууд Харчины ноёд Зостын чуулганы Харчины хоёр хошууг байгуулжээ.
Алдартай хүмүүс[засварлах | кодоор засварлах]
- Болай тайш (1450-1465 онд Харчин аймгийг захирч байсан)
- Байсахал хөндлөн хан (1531-1572 онд Харчин аймгийг захирч байсан ноён)
- Байхундай хөндлөн хан (1572-1600? онд Харчин аймгийг захирч байсан ноён)
- Харчин гүн Баянтөмөрийн Хайсан (Богд хаант Монгол Улсын улсад туслагч гүн, Тусгаар тогтнолын гармагай зүтгэлтэн)
- Шударга баатар Бавуужав (Богд хаант Монгол улсын цэргийн зүтгэлтэн)
- Гүүш Лувсанданзан (Алтан товчийг зохиогч)