Юньнань муж

Юньнань муж
Юньнань муж
Хятад нэр
Хялбаршуулсан	云南
Уламжлалт	雲南
Шууд утга	"Өнгөт үүлсийн өмнө зүгт"（彩雲之南 / 彩云之南）
Пиньинь
Галиглал
Стандарт Хятад хэл
Пиньинь	Yúnnán
Бопомофо	ㄩㄣˊ ㄋㄢˊ
Гоюй ломацы	Yunnan
Вэйд — Гайлс	Yün2-nan2
IPA	Загвар:IPAc-cmn
Ву
Латинчлал	Yiuin平-noe平
Хакка
Латинчлал	Yùn-nàm
Юэ: Кантон
Иелийн латинчлал	Wàhn-nàahm
Ютпинь	Wan4-naam4
IPA	Загвар:IPAc-yue
Өмнөд Минь хэл
Хоккиен ПВЖ	Hûn-lâm
И нэр
И	ꒊꆈ; yyp nuo
Тай Люэ нэр
Тай Люэ	ᦍᦲᧃᧉᦓᦱᧃᧉ; jin naan
Лису нэр
Лису	ꓬꓱ-ꓠ ; ye na
Төвөд нэр
Төвөд	ཡུན་ནན་ ; yun nan
Умард Тай нэр
Умард Тай	วิเทหราช ; Witheharat

Юньнань

云南
Юньнань 云南
Муж
	Юньнань муж
Нэрийн галиглал
• Хятад	云南省 (Yúnnán Shěng)
• Носу	ꒊꆈ эсвэл ꒊꆈꌜ (Yypnuo эсвэл Yypnuose)
• Стандарт Жуан	Yinznanz
• Товчлол	YN / 滇 (Diān) or 云 (Yún)
	Юньнань мужийн байршил
	Солбицол: 25°02′58″N 102°42′32″E / 25.04944°N 102.70889°EСолбицол: 25°02′58″N 102°42′32″E / 25.04944°N 102.70889°E
Улс	Хятад
Наньжао	738
Дачанхэ	902
Мин улсад эзлэгдсэн	1381–1382
Юньнань цэргийн бүлэглэл	1915–1945
Ардын Чөлөөлөх Арми эзлэн авав	1951
Нийслэл; (ба томоохон хот)	Күньмин
Хуваалт	16 тойрог, 129 хошуу, 1565 суурин
Засаг захиргаа
• Төрөл	Муж
• Биет	Юньнань Мужийн Ардын Их Хурал
• ХКН-ын НБД	Ван Нин
• Хурлын дарга	Ван Нин
• Захирагч	Ван Юбо
• ХАУТЗЗ-ийн дарга	Лю Шяокай
Газар нутаг
• Нийт	394,000 км2 (152,000 бээр2)
• Байр	8-р байр
Хамгийн өндөр цэг (Кавагарбо)	6,740 м (22,110 фут)
Хүн ам (2020)
• Нийт	47,209,277
• Байр	12-р байр
• Нягтрал	120/км2 (310/бээр2)
• Байр	24-р байр
Хүн ам
• Угсаатны бүрэлдэхүүн	Хятадууд: 67%; И: 11%; Баи: 3.6%; Хани: 3.4%; Жуан: 2.7%; Дай: 2.7%; Мяо: 2.5%; Хотон: 1.5%; Төвөдүүд: 0.3%; Дэ'ан (Та'ан): 0.19%;
• Хэл, аялгууд	Баруун өмнөд хятад; 25 цөөнхийн хэл;
ISO 3166 код	CN-YN
ДНБ (2021)	¥2.714 их наяд; $ 420 тэрбум (18-д)
- нэг хүнд ноогдох	¥57,882 ; $8,970 (26-д)
• өсөлт	▲ 7.3%
ХХИ (2019)	▲ 0.691; дундаж · 27-д
Вэб сайт	www.yn.gov.cn

Юньна́нь^[5] (монгол бичгээр ᠶᠦᠨᠨᠠᠨ - yünnan,^[6] хятадаар 云南省 - Yúnnán Shěng) — Хятад улсын өмнөд нутгийн муж. Мужийн Засаг захиргааны төв нь Куньмин хот. 2020 оны хүн амын тооллогоор Юньнань муж 47,209 сая хүнтэй байсан.

Нэр

Юньнань муж Хятад орны баруун өмнөд хязгаарын Юньнань, Гүйжөүгийн өндөрлөгт байдаг. Мужийн ихэнх нутаг Юньлин давааны өмнө байдаг тул “Юньлин давааны өмнөд нутаг” гэсэн утгаар Юньнань хэмээн нэрлэжээ.^[7]

Түүх

Хубилай 1253 онд Мөнх хааны зарлигаар Дали нийслэлтэй Наньжао зэрэг улс орныг байлдан эзлэв. Юннань дахь Монголын эзэн хааны анхны захирагч нь Бухарын уугуул лалын шашинт Ажал Шамс-ал-Дин Омар (Ajall Shams al-Din Omar) байв. Өмнө байсан Тайландын овог аймгууд орчин үеийн Тайланд, Энэтхэгийн нутаг дэвсгэр рүү цагаачилжээ. 1275 онд Юань улсын засгийн газар Юньнань нутгийн син жун шу шэнийг байгуулснаас хойш Күньмин өнөөг хүртэл Юньань мужийн төв хэвээр байна.^[7]

1368 онд Тогоонтөмөр хаан Дадугаас зугтсаны дараа Юньнан Лян ван Басалаварми Умард Юань Улсны хаанд үнэнч хэвээр үлджээ. 1381 онд Мин улсын хаан Жү Юаньжан 300,000 их цэргээр Юньнанийг довтолж, их хааны угсааны Лян ван Базарвармийн 100,000 цэргийг дайрав. 1384 онд Лян ван Мин улсын их цэрэгтэй байлдан дарагдаж, Дяньчи нуурт үсэрч амиа юүтгэсэн үйл явдлыг дурсгаж тэр уулыг ийнхүү нэрлэсэн аж.^[8]

1662 он Өмнөд Мин улсын сүүлчийн Ёнли хааныг Манж Чин улсын Ү Сангуйн Куньминд боомилж алав.

Газарзүй

Юньнань муж нь БНХАУ-ын хамгийн баруун өмнөд муж бөгөөд өмнөд талаараа Лаос, Вьетнам, баруун талаараа Мьянмар зэрэг улстай, хойд талаараа Түвдийн өөртөө засах орон, Сычуань муж, зүүн талаараа Гуйжоу муж, Гуанси Жуан мужтай хиллэдэг. Мьянмар, Лаос, Вьетнамтай хиллэдэг хилийн урт нь 4060 км.

Тус мужийн нутаг дэвсгэрийн ихэнх хэсэг нь уулсаар бүрхэгдсэн байдаг. Хойд талаараа Түвдийн уулархаг өндөрлөг нутаг, тэр дундаа Хэндуань нуруу 6740 м өндөрт байдаг бол өмнө зүгт уулс нь үржил шимт хөрс бүхий үзэсгэлэнт толгод, хөндий болон хувирдаг байна.

Юньнань бол Хөх мөрөн буюу Янцзы, Меконг зэрэг томоохон гол мөрөн, мөн Төвдийн өндөрлөгөөс эх авдаг олон жижиг голуудын эх орон юм.

Халуун дулаан завсрын бүсийн чийглэг, урин зөөлөн уур амьсгалтай. Байгалийн сайхан орчин, үзэсгэлэнт байгальтай учир Юньнань муж нь Хятадад жуулчдыг татах алдартай газруудтай.^[7]

Зураг

Тэмдэглэл

↑ Энэ нь "Юньнань"-ын нийтлэг тайлбар боловч анхны этимологи нь тодорхойгүй.

Эх сурвалж

↑ "Doing Business in Yunnan Province of China". Ministry of Commerce, People's Republic Of China. Архивласан огноо 7 January 2019. Татаж авсан: 5 August 2013.
↑ "Communiqué of the Seventh National Population Census (No. 3)". National Bureau of Statistics of China. 11 May 2021. Архивласан огноо 11 May 2021. Татаж авсан: 11 May 2021.
↑ GDP-2021 is a preliminary data China NBS (March 1, 2022), "Home - Regional - Quarterly by Province", <http://data.stats.gov.cn/english/easyquery.htm?cn=E0102> (retrieved on March 23, 2022)
↑ "Sub-national HDI - Subnational HDI - Global Data Lab". globaldatalab.org. Архивласан огноо 2020-11-12. Татаж авсан: 2020-04-17.
↑ Кирил монголоор үүнээс гадна Юннань, Юньнан, Юннан, Юнан гээд олон янзаар бичиж байгаа.
↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named худам монгол
↑ ^7.0 ^7.1 ^7.2 Мөнхийн дулаан Юньнань муж^{[permanent dead link]}
↑ Удам угсаа нэгтэй Юньнань монголчууд

[5] Энэ нь "Юньнань"-ын нийтлэг тайлбар боловч анхны этимологи нь тодорхойгүй.

[mofcom-1] "Doing Business in Yunnan Province of China". Ministry of Commerce, People's Republic Of China. Архивласан огноо 7 January 2019. Татаж авсан: 5 August 2013.

[2] "Communiqué of the Seventh National Population Census (No. 3)". National Bureau of Statistics of China. 11 May 2021. Архивласан огноо 11 May 2021. Татаж авсан: 11 May 2021.

[data2021-3] GDP-2021 is a preliminary data China NBS (March 1, 2022), "Home - Regional - Quarterly by Province", <http://data.stats.gov.cn/english/easyquery.htm?cn=E0102> (retrieved on March 23, 2022)

[4] "Sub-national HDI - Subnational HDI - Global Data Lab". globaldatalab.org. Архивласан огноо 2020-11-12. Татаж авсан: 2020-04-17.

[6] Кирил монголоор үүнээс гадна Юннань, Юньнан, Юннан, Юнан гээд олон янзаар бичиж байгаа.

[худам_монгол-7] Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named худам монгол

[Мд-8] 7.0 ^7.1 ^7.2 Мөнхийн дулаан Юньнань муж^{[permanent dead link]}

[9] Удам угсаа нэгтэй Юньнань монголчууд

[1]

[2]

[3]

[4]

[note 1]

[5]

[6]

[7]

[8]

ү х з Хятадын мужын зэргийн хуваарь
Муж	Аньхуй Ганьсү Гуандун Гуйжоу Гирин Жөжян Жянсү Жянши Ляонин Сычуань Фужянь Хайнань Хармөрөн Хөхнуур Хүбэй Хүнань Хэбэй Хэнань Шаньдун Шаньси Шэньси Юньнань
Өөртөө засах орон	Гүанши Өвөр Монгол Ниншя Төвөд Шинжаан
Төвөөс захирагддаг хот	Бээжин Тяньжинь Чунцин Шанхай
Тусгай захиргааны бүс	Макао Хонконг
Маргаантай муж	Тайвань¹
¹ Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс нь Тайванийг өөрийн муж гэж үздэг ч Тайвань нь Бүгд Найрамдах Хятад Улсын хяналтанд байгаа (Тайванийн олон улсын эрхийг үзнэ үү).