Jump to content

Чинсан

Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь

Чинсан цол нь (ханз:丞相, пиньин галиг:chéng xiàng) эртний хятадын хаант улсуудын үед хуандигийн дараа орохуйц албан тушаал байсан цол юм. Энэ нь орчин үеийн ерөнхий сайдын албан тушаалтай дүйцнэ.

Өгэдэй хаан анх Алтан улсын бууж өгсөн газрын хэргийг захируулахаар хуучин захиргааг байгуулахад хоёр чинсан томилсон. Сүүлд Мөнх хаан татан буулгасныг Хубилай хаан 1260 онд дахин байгуулахад 1 орон тоотой байснаа 1261-1264, 1308-1311 баруун зүүн гарын тус бүр хоёр чинсан, 1265-1266 оны хооронд таван чинсантай байсан ч, алба үүрэг нь давхцах учир дахин татан буулгаад, 1272 оноос 1368 он хүртэл баруун зүүн гарын тус бүр нэг чинсангийн орон тоотой томилогдож байсан. 1338 оны орчимд Тогоонтөмөр хааны зарлигаар ганц баруун гарын чинсангийн тушаалыг үлдээж, Баян чинсанд хариуцуулаад, 1341 оноос дахин 2 чинсантай болжээ. Юань улс мөхсний дараа Монголд XV зуун дунд үе хүртэл хаадын шадар сайд, Монгол, Ойрадын захирагч нар хэрэглэж байгаад, Тогоон тайшаас хойш ач холбогдлоо алдаад, зөвхөн овог аймгийн ахлагчид хэрэглэж байсан. Уг цолны хэрэглэх шаардлага багасхийн хамтаар Даян хааны үед устгасан байна.

Харин хятадын Мин улс 1380 он хүртэл хэрэглээд, түүнээс хойш уг албан тушаалыг хүчингүй болгосноос хойш Тайпингийн босогчид нэг хэсэг хэрэглэж байсан нь бослого дарагдмагц мөн л байхгүй болсон.

Юань Улсын чинсангууд

[засварлах | кодоор засварлах]

Баруун гарын чинсан[1][2]

[засварлах | кодоор засварлах]
  1. Мама (1260-1261)
  2. Буха (1261-1263 оны 7 сар)
  3. Ши Тяньзэ (1261-1266)
  4. Шяньжэн (1263 оны 7 сар-1265)
  5. Антун (1265-1275, 1285-1290)
  6. Худучар (1265-1266)
  7. Елюй Жү (1265-1266)
  8. Баян (1265-1266)
  9. Хонгирадай (1282 оны 2 сар-4 сар)
  10. Хорихосун (1282 оны 5 сар-1284 он)
  11. Сэнгэ (1288-1293) (Шаншушэн сайд)
  12. Өлзий (1294-1303 оны 5 сар)
  13. Хархасун (1303 оны 10 сар-1307 он)
  14. Дархай (1308-1308)
  15. Тасбуха (1308-1310)
  16. Читабужи (1308-1309)
  17. Тогто (1310-1311)
  18. Тэмүдэр (1311-1313 оны 2 сар, 1315-1317 оны 7 сар, 1320-1322)
  19. Тухулу (1313-1314 оны 3 сар)
  20. Будааш (1317-1320)
  21. Байжу (1322-1323)
  22. Сю Майжэ (1324-1325)
  23. Даштөмөр (1325-1328)
  24. Элтөмөр (1328-1333)
  25. Баян (1333-1340 оны 3 сар)
  26. Мажардай (1340 оны 4 сар-11 сар)
  27. Тогтох (1340 оны 11 сар-1344 оны 6 сар, 1349 оны 8 сар-1355 оны 1 сар)
  28. Аруд (1344 оны 6 сар-1346)
  29. Бэрхбуха (1347-1347)
  30. Дорж (1348 оны 1 сар - 1349 оны 8 сар)
  31. Ван Жянү (1355-1355)
  32. Динжү (1355-1356, 1358-1358)
  33. Чосгэн (1357-1364)
  34. Тайбуха (1358-1358)
  35. Бортөмөр (1364-1365)
  36. Басар (1365-1366)
  37. Өлзийтөмөр (1367 оны 6 сар-9 сар)
  38. Есү (1367 оны 9 сар-1368 он)

Зүүн гарын чинсан[1][2]

[засварлах | кодоор засварлах]
  1. Хурбуха (1261-1263 оны 7 сар)
  2. Елюй Жү (1261-1264, 1270-1271, 1282-1284)
  3. Тачар (1263-1264)
  4. Ши Тяньзэ (1267-1269)
  5. Худучар (1270-1278)
  6. Ахмад Фанакат (?-1282)
  7. Хархасун (1299-1302)
  8. Ахудай (1303-1307)
  9. Тогто чинсан (1308-1311)
  10. Читабужи (1308-1308)
  11. Санбаонү (1310-1310)
  12. Асан (1312-1320)
  13. Байжу (1320-1322)
  14. Давлат шах (1324-1328)
  15. Байбуха (1328-1329)
  16. Төмөрбуха (1329-1329, 1340-1341)
  17. Баян (1330-1330)
  18. Садун (1331-1335)
  19. Тэнгис (1335-1335)
  20. Бэрхбуха (1343-1346)
  21. Төмөрдаш (1346-1346)
  22. Дорж (1346-1346)
  23. Тайпин (1347-1349, 1357-1360)
  24. Динжү (1354-1355)
  25. Хама (1355-1356)
  26. Чосгин[3] (1356-1356)
  27. Нүдэгэй (1356-1356)
  28. Есү (1364-1364)
  29. Бортөмөр (1364 оны 8 сар-1365)
  30. Хөхтөмөр (1365-1367)
  31. Сарандарь (1366-1367)
  32. Төртөмөр (1367-1367)
  33. Ширмэн (1368-1389?)
  34. Цинтун (1368-1368 оны 9 сар)

Эшлэл

[засварлах | кодоор засварлах]
  1. ↑ 1.0 1.1 "元史/卷112 - 维基文库，自由的图书馆". zh.wikisource.org (хятад хэлээр). Татаж авсан: 2024-03-10.
  2. ↑ 2.0 2.1 "元史/卷113 - 维基文库，自由的图书馆". zh.wikisource.org (хятад хэлээр). Татаж авсан: 2024-03-10.
  3. ↑ Мөнх хааны сайд хэрэйдийн Булган их бичээчийн жич хөвүүн
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Чинсан&oldid=772027"-с авсан