Өмнөговь аймаг

(Өмнөговь-с чиглүүлэгдэв)
Өмнөговь аймаг
ᠡᠮᠦᠨᠡᠭᠣᠪᠢᠠᠶᠢᠮᠠᠭ
Аймаг
Flag of Өмнөговь аймаг
Туг
Өмнөговь аймаг Сүлд
Сүлд
Солбицол: 43°0′N 104°15′E / 43.000°N 104.250°E / 43.000; 104.250Солбицол: 43°0′N 104°15′E / 43.000°N 104.250°E / 43.000; 104.250
Улс Монгол
Байгуулагдсан1931
НийслэлДаланзадгад
Газар нутаг
 • Нийт165,380.47 км2 (63,853.76 миль2)
Хүн ам
 (2017)
 • Нийт65,645
 • Нягтрал0.4/км2 (1/миль2)
Цагийн бүсUTC+8
Бүсийн дугаар+976 (0)153
ISO 3166 кодMN-053
Улсын дугаарӨМ_
Вэб сайтomnogovi.gov.mn/home.shtml
Хонгорын элс
Өмнөговийн говь газар
Сумдын туг, нутгийн алдартдын хөрөг

Өмнөговь (монгол бичгээр ᠡᠮᠦᠨᠡᠭᠣᠪᠢ – эмүнэгоби) — Монгол Улсын аймаг. 1931 онд байгуулагдсан. Монголын хамгийн том газар нутагтай аймаг бөгөөд далайн түвшинээс дээш 1406 метр өндөрт оршдог. Аймгийн төв Даланзадгад[1] хот Улаанбаатараас.[2] 553 км зайтай. Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ 165.4 мянган ам км. 2010 оны байдлаар хүн амын тоо 6114, малын тоо толгой 1014300.Тэмээний тоогоор улсад тэргүүлдэг бөгөөд 8800 Тэмээтэй. Өмнөговь аймаг 1931 онд байгуулагджээ. Алдарт Говь гурван сайхан уул.[3], Борзон.[4], Галба.[5], Зээмэг.[6], Заг.[7], Сүүж.[8] гэх мэт олон зуун км үргэлжлэх өргөн их говиудтай.Монгол лсын хамгийн дулаан бүсүүдийн нэг бөгөөд хамгийн их салхилдаг нутаг юм.

Өмнөговь аймаг нүүрс, зэс, алтны том ордуудтай. 250 гаруй төрлийн говийн ургамал ургадаг. Социализмын [9] үед 60 гаруй сүм хийдтэй байв. Монгол орны өмнөд хил хязгаар болох бүс нутаг учрааc 40-60 морьтой 130 гаруй өртөөтэй байжээ. 1954 он хүртэл 8-10 мянган тэмээгээр жин тээж хойд хилийн Цагаан эрэг-ийн бааз хүртэл 2000 км замыг олон хоног сар явж улсын бэлтгэлийн ноос, түүхий эд, малын тэжээл, өргөн хэрэгцээний бараа бүтээгдэхүүн тэмээн жингээр зөөдөг байсан. 1954 онд Өмнөговийн авто бааз байгуулагдаж тэмээн жинг халсан юм. 1957 онд анх Улаанбаатараас Даланзадгадад анхны нисэх онгоц бууж, 1966 оноос хойш байнгын нислэг үйлдэх болжээ. Социализмын бүтээн байгуулалтаар тус аймаг шалгарч 1943 онд Алтан гадас одонгоор шагнагдсан. Өмнөговь аймгийн 9 гайхамшигаар Говь гурван сайхан уул, Баянзаг.[10], Нэмэгт уул.[11] ба Хэрмэн цав.[12], Галбын говь.[13], Ноён богд.[14] ба Толь хад, Агуй улаан цав.[15], Хонгорын элс, Сангийн далай.[16], Галбын гурван хийд зэрэг газрууд тодорчээ.

1923 оны дундуур хуучин дөрвөн аймгийг өөрчлөн байгуулах Засгийн газрын шийдвэр, мөн аймгийн захиргаа (яам) байгуулах дүрмийг батлан гаргажээ. Монгол улсын нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны хуваарьт өөрчлөлт оруулах тухай шийдвэр 1928 оноос эхлэн шат дараалан гарчээ. Аймаг, хошуудын газар нутгийн хэмжээ асар уудам, газрын дундыг олж төвлөж чадаагүй зэргийг харгалзан 1931 онд орон нутгийн засаг захиргааны бүтцийн өөрчлөлт хийсэн билээ. Энэ өөрчлөлтөөр урьд нь 5 аймаг, 72 хошуу, 525 сум байсныг 12 аймаг, 324 сум болгон зохион байгуулагдахад Өмнөговь аймаг шинээр байгуулагдсан байна. Ингэхдээ Богд Хан уул, Цэцэрлэг Мандлын аймгуудаас газар нутаг таслан зохион байгуулсан байна.

Газар зүй[засварлах | кодоор засварлах]

Өмнөговь аймаг нь 165,0 мянган хавтгай дөрвөлжин километр газар нутгийн хэмжээгээрээ Монгол улсдаа хамгийн томд ордог аймаг юм[17]. Аймгийн нутаг нь говь цөлийн мужид багтах бөгөөд дунджаар д.т.д. 1300-1600 м өндөрт оршино. Энд Алтайн нурууны үргэлжлэл Гурван сайхан, Сэврэй, Ноён богд, Номгон, Тост, Нэмэгт, Алтана уул, Гилбэнт зэрэг д.т.д. 3000 м хүртэл өндөр өргөгдсөн уул нурууд болон 100 гаруй км үргэлжилсэн Хонгорын элс, хэдэн 100 км өргөн Галба, Борзон, Зээмэг, Заг, Сүүжийн алдарт их говиуд бий.

Хадат, Нэмэгт, Зөөлөн, Энгэр бүлээн, Талхит зэрэг олон хүйтэн рашаан, Элгэн, Салхитын халуун рашаан устай.

Хөдөө талын хөрс нь зэс, тугалга, чулуун нүүрс, төмрийн хүдэр, гантиг, хайлуур жонш, цасан ба утаат болор зэрэг үнэт эрдэнийн баялаг арвинтай. Үүнд маш их дулаан гаргадаг Тавантолгойн чулуун нүүрс олон миллярд тонн нөөцтэй.

Амьтан ургамал[засварлах | кодоор засварлах]

Ган халуунд тэсвэртэй, шим тэжээл сайтай, жижиг навчит тачир ургамал голлосон 250 гаруй төрлийн ургамалтай бөгөөд түүний дотор хунчир, алтан үндэс, дэгд, сэржмядаг зэрэг олон төрлийн эмийн ургамал элбэг. Хармаг, гоёо, цулхир зэрэг амтлаг ургамал, хайлс, заг, тоорой, жигд гэх мэт мод ургана.

Хар сүүлт, цагаан зээр, шилүүс, үнэг, хярс, туулай, дорго, суусар элбэг бөгөөд хулан, аргаль, мазаалай, янгир, хавтгай зэрэг ховор амьтад ч бий.

Өмнөговь аймгийн есөн гайхамшиг[засварлах | кодоор засварлах]

  • Хонгорын элс- Зүүн шургуул, Баруун шургуул
  • Баянзаг- Цахиуртын хөндий, Төгрөгийн ширээ
  • Говь гурван сайхан уул- Ёлын ам, Дүнгэнээ, Мухар шивэртийн ам
  • Нэмэгт, Хэрмэн цав- Зуун мод, Зулганай, Наран даац
  • Ноён богд,  Толь хад- Саран хөндий, Гурван түшмэл
  • Алгуй улаан цав- Сэврэй хайрхан, үлэг гүрвэлийн яс, Тогоонтөмөр хааны ордны буурь
  • Галбын говь- Галбын гурван хийд, Ундайн гол, Ханбогд хайрхан, Мэлхий цохио, Ловон чомбын агуй, Шар цавын үлэг гүрвэлийн мөр
  • Сангийн далай хийд
  • Ноён, Сэврэй хийцийн мөнгөн эдлэл

Тээвэр[засварлах | кодоор засварлах]

Даланзадгад нисэх буудал (ZMDZ/DLZ) нь 1 шороон зурвастай бөгөөд Улаанбаатар руу байнгын нислэгтэй. Мөн хатуу хучилалтай засмал замаар Цогт-Овоо сумын төв, Дундговь аймгийн төв Мандалговийг дайран өдөрт хоёр удаа автобусаар тээвэр хийж үйлчилдэг.

Хүн ам[засварлах | кодоор засварлах]

Өмнөговь аймаг 2022 оны эцэст урьдчилсан байдлаар 71493 хүн амтай болж 2019 оны эцсийн хүн амын мэдээнээс 2.3 хувиар буюу 1591 хүнээр өслөө. Нийт хүн амын 50.2 хувь буюу 35885 эрэгтэйчүүд, 49.8 хувь буюу 35608 эмэгтэйчүүд эзлэж байна. Насны бүтцээр ангилвал 32.8 хувийг 0-14 насны хүүхэд, 52.8 хувийг 15-59 насны, 14.4 хувийг 60-с дээш насны хүн ам эзэлж байна. Өрхийн тоо урьдчилсан байдлаар 21989 болж өмнөх оноос 892 өрхөөр буюу 4.1 хувиар өссөн дүнтэй байна.

Боловсрол[засварлах | кодоор засварлах]

Аймгийн хэмжээгээр 2020-2021 оны хичээлийн жилд ерөнхий боловсролын төрийн 22 сургууль үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд 476 бүлэгт өдрийн ангийн 14134 сурагчид хамрагдан суралцаж байна. Тус хичээлийн жилд аймгийн хэмжээнд 20 дотуур байранд 831 хүүхэд амьдарч байна.

Нутгийн хуваарь[засварлах | кодоор засварлах]

Өмнөговь аймгийн сумдын газар нутаг, хүн амын тоо, нягтшил
Сумын нэр Хүн амын тоо
(1994)[18] 		Хүн амын тоо
(2003)[19] 		Хүн амын тоо
(2005) 		Хүн амын тоо
(2017)[20] 		Сумын төвийн
хүн амын тоо 		Нутаг дэвсгэр
(км²)[19] 		Нягтшил
(/км²)
Баяндалай 2,125 2,360 2,338 2,316 651 15,751 0.22
Баян-Овоо 1,577 1,569 1,539 1,574 544 15,474 0.15
Булган 2,421 2,433 2,430 2,395 929 8,498 0.32
Гурвантэс 2,983 3,376 3,524 4,034 1,842 27,967 0.14
Даланзадгад 12,391 15,308 15,954 30,000 30,880 476 37.70
Мандал-Овоо 2,345 2,166 2,004 1,954 603 7,433 0.30
Манлай 2,215 2,422 2,431 2,450 608 15,418 0.20
Ноён 1,417 1,468 1,390 1,318 401 20,550 0.12
Номгон 2,608 3,045 3,009 2,869 787 19,468 0.15
Сэврэй 2,216 2,423 2,309 2,191 709 8,095 0.27
Ханбогд 2,161 2,451 2,659 3,154 1,361 15,151 0.21
Ханхонгор 2,559 2,931 2,542 2,376 616 9,931 0.24
Хүрмэн 1,968 1,951 1,910 1,796 495 12,393 0.14
Цогт-Овоо 1,863 1,761 1,672 1,666 619 6,526 0.26
Цогтцэций 1,990 2,130 2,155 2,642 1,043 7,246 0.36

Цахим холбоос[засварлах | кодоор засварлах]

 Commons: Өмнөговь аймаг – Викимедиа дуу дүрсний сан

Эшлэл[засварлах | кодоор засварлах]

  1. ↑ Даланзадгад. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from https://mn.wikipedia.org/wiki
  2. ↑ Улаанбаатар. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from https://mn.wikipedia.org/wiki/Улаанбаатар
  3. ↑ Говь гурван сайхан :: Www.touristinfocenter.mn. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from Archive copy (Memento 4. Гуравдугаар сар 2016 цахим архивт)
  4. ↑ Өмнөговь аймаг :: Www.touristinfocenter.mn. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from http://www.touristinfocenter.mn/cate13_more.aspx?ItemID=17
  5. ↑ Өмнөговь аймаг :: Www.touristinfocenter.mn. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from http://www.touristinfocenter.mn/cate13_more.aspx?ItemID=17
  6. ↑ Өмнөговь аймаг :: Www.touristinfocenter.mn. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from http://www.touristinfocenter.mn/cate13_more.aspx?ItemID=17
  7. ↑ Өмнөговь аймаг :: Www.touristinfocenter.mn. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from http://www.touristinfocenter.mn/cate13_more.aspx?ItemID=17
  8. ↑ Өмнөговь аймаг :: Www.touristinfocenter.mn. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from http://www.touristinfocenter.mn/cate13_more.aspx?ItemID=17
  9. ↑ Социализм. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from https://mn.wikipedia.org/wiki/Социализм
  10. ↑ Баянзаг. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from https://mn.wikipedia.org/wiki/Баянзаг
  11. ↑ Нэмэгт уул. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from https://mn.wikipedia.org/wiki/Нэмэгт_уул
  12. ↑ Үлэг гүрвэлийн өлгий Хэрмэн цав. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from http://www.assa.mn/content/21205.shtml?a=entertainment
  13. ↑ Хөдөлдөг хадтай Галбын говь. (2014). Retrieved May 17, 2016, from http://www.ikon.mn/n/avw
  14. ↑ Ноён богд уул :: Www.touristinfocenter.mn. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from http://www.touristinfocenter.mn/cate1_more.aspx?ItemID=153
  15. ↑ Сүүлд нэмэгдсэн. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from http://www.omnogovi.gov.mn/page/2061.shtml?sel=2999[permanent dead link]
  16. ↑ Сангийн далай. (n.d.). Retrieved May 17, 2016, from https://mn.wikipedia.org/wiki/Сангийн_далай
  17. ↑ http://www.touristinfocenter.mn/cate13_more.aspx?ItemID=17
  18. ↑ http://www.reliefweb.int/library/documents/oxfamannex1-4.pdf
  19. ↑ 19.0 19.1 Statistics office of Ömnögovi Aimag, Archive copy (Memento 26. Гуравдугаар сар 2007 цахим архивт)
  20. ↑ "Ömnögovi Aimag Statistical Office". Archived from the original on 2012-04-21. Retrieved 2012-05-27.
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Өмнөговь_аймаг&oldid=753268"-с авсан