Дархан-Уул аймаг

Дархан-Уул аймаг ᠳᠠᠷᠬᠠᠨᠠᠭᠤᠯᠠᠠᠶᠢᠮᠠᠭ
Аймаг
Дархан хот
Далбаа Сүлд
Солбицол: 49°30′N 106°15′E
Улс	Монгол
Байгуулагдсан	1994 он (1994)
Нийслэл	Дархан
Газар нутаг
• Нийт	3,275 км2 (1,264 бээр2)
Өндөр	1,049 м (3,442 фут)
Хүн ам  (2017)
• Нийт	101,879
• Нягтрал	31/км2 (81/бээр2)
ДНБ
• Нийт	₮756 тэрбум $ 0.2 тэрбум (2022)
• Нэг хүнд ноогдох	₮7,222,080 $2,312 (2022)
Цагийн бүс	UTC+8
Бүсийн дугаар	+976 (0)137
ISO 3166 код	MN-037
Улсын дугаар	ДА_
Вэб сайт	darkhan.gov.mn

Дархан-Уул (монгол бичгээр ᠳᠠᠷᠬᠠᠨ
ᠠᠭᠤᠯᠠ – дархан агула) аймаг нь Монгол улсын 21 аймгийн нэг. Орхон, Говьсүмбэр аймгуудын нэгэн адил 1994 онд Дархан хотыг Сэлэнгэ аймгийн зарим сумдтай нийлүүлж байгуулжээ. Засаг захиргааны нэгжийн хувьд 4 сум, 24 багтай. Дархан-Уул аймаг нь Сэлэнгэ аймгийн сумдтай хил залгаа оршдог.

Түүх

Дархан хотын анхны суурийн чулууг "Бурхантын хөндий"-д 1961 оны 10 сарын 17-нд тавьсан нь Монгол улсын орчин цагийн 2 дахь томоохон хот болох эхлэл тавигдсан юм. Дархан хотыг хуучин социалист орнууд болох Зөвлөлт Холбоот Улс, Болгар, Польш, Унгар, Чех, Зүүн Герман зэрэг улсуудын техник, эдийн засгийн тусламжтайгаар байгуулан хөгжүүлсэн. Дархан хот нь Орхон, Сэлэнгэ мөрөний сав газрын бүсэд багтдаг. Хараа голын эрэг Бурхантын хөндийд оршдог бөгөөд далайн төвшнөөс дээш 707 м-ийн өндөрт 327.5 мянган га газар нутагтай, эрс тэс уур амьсгалтай нутаг юм. Нийт хүн амын 64.5% ыг 35 хүртэлх залуус эзэлдэг учир залуусын хот гэх нь ч бий.

Улсын Их Хурлын 1994 оны 32 тоот тогтоолоор Дархан хотыг Дархан-Уул аймаг болгон зохион байгуулсан.

Боловсрол

Тус аймагт Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль, Хөдөө Аж Ахуйн Их Сургууль, Анагаах ухааны коллеж Хүмүүнлэгийн ухааны их сургууль Дархан дээд зэрэг хувийн болон улсын 15 их, дээд сургууль ба УГТСЭШХүрээлэн Бактер судлалын хүрээлэн зэрэг олон шинжлэх ухааны хүрээлэнгүүд, "Виктори зон" зэрэг сургалтын төвүүд сургалт эрдэм шинжилгээний байгууллага ажилладаг.

Эдгээрт 660 гаруй эрдэмтэн багш ажиллаж, 21000 гаруй оюутан сурагч суралцаж байна. Мөн аймгийн хэмжээнд 35 Ерөнхий Боловсролын Сургууль, 24 цэцэрлэг, Монгол Туркийн хамтарсан сургууль, Хан-Уул дээд сургуулийн харъяа 10 жилийн сургууль, Монгол-Германы хамтарсан сургууль, хүүхдийг эрт хөгжүүлэх тусгай сургууль ажиллан тэдгээрт 35 мянган хүүхэд суралцаж, Орос, Англи, Герман, Турк, Япон хэлийг гадаадын мэргэжилтэн багш нараар хичээл заалгаж байна.

Хүн ам

Угсаатны бүрэлдэхүүн

Монгол үндэстэн-96.1%

• Халх-83.4%
• Баяд-4.1%
• Дөрвөд-4.0%
• Захчин-1.5%
• Урианхай-1.0%
• Торгууд-0.8%
• Буриад-0.7%
• Өөлд-0.3%
• Дархад-0.2%
• Мянгад-0.2%
• Дарьганга-0.1%

Түрэг угсаатан-3.3%

• Казахууд-2.6%
• Хотон-0.5%
• Тува-0.2%

Эрүүл мэнд

Дархан-Уул аймаг нь нийт 650 ортой эмнэлэг, урьдчилан сэргийлэх зориулалттай эрүүл мэндийн 2 томоохон төв ажиллаж, тэдгээрт 300 гаруй их эмч ажиладаг.

Харилцаа холбоо

Тус аймаг нь зам, тээвэр, харилцаа холбоо, цахилгаан, дулааны эрчим хүч зэрэг дэд бүтцийн салбарууд сайн хөгжсөн үйлдвэрлэл, соёл боловсрол, шинжлэх ухаанны томоохон төв учраас гадаад орнуудын муж, хот, компани, хувь хүмүүстэй харилцаагаа өргөжүүлэн хөгжүүлж хамтран ажиллах хамгийн таатай нөхцөл бүрдсэн аймаг юм.

Германы Цайтц, Унгарын Капошвар, Буриад улсын Улаан-Үд, Беларусь улсын Витабск, БНХАУ-ын Же-Жань, Данийн Хилероид хотуудтай шууд харилцаатай ажилладаг.

Дархан-Уул аймагт орчин үеийн технологи, техникээр бүрэн тоноглогдсон Мобиком, Скайтел Юнител Ж-Мобайл компаниудын салбарууд үүрэн телефоны, Миком Ситинет, Дархан нет, Цахим нет компаниуд интернетийн үйлчилгээ явуулдаг байна. Мөн Univision, Skymedia, Darkhan IPtv, DBS, ЛХА телевиз үүдээр 24 цагийн турш дотоод гадаадын сувгуудыг үзэх боломжоор бүрэн хангадаг.

Аж үйлдвэр

Дархан-Уул аймагт жижиг дунд, үйлдвэрлэл, үйлчилгээг эрчимтэй хөгжүүлж байна. Хувийн хөрөнгө оруулалтаар оёдол, архи спиртийн үйлдвэр, савхин эдлэл, талх нарийн боов, мах махан бүтээгдэхүүн зэрэг жижиг дунд үйлдвэрүүд болон Банк, банк бус санхүүгийн байгууллага, хадгаламж зээлийн хоршоо зэрэг аж ахуйн байгууллагууд үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Үйлдвэрлэл ба аялал жуулчлал

Дархан-Уул аймаг нь байгалийн баялагтаа түшиглэн барилгын матералын үйлдвэрлэлийг түлхүү хөгжүүлсэн бөгөөд Цемент, Силикат, Байшин үйлдвэрлэх комбинат, Архины үйлдвэр, "Керамзит", "Эрдэс хөвөн", "Төмөр бетоны" үйлдвэр, "Хүнсний үйлдвэр", "Нэхий Эдлэлийн үйлдвэр", "Мах комбинат", "Хар төмөрлөгийн үйлдвэр" зэрэг олон үйлдвэрүүдтэй. Барилгын материалын болон нүүрс, алт, төмрийн хүдрийн арвин их нөөцтэй аймаг юм. Мөн төмрийн хүдрийн Төмөртэйн уурхайтай.

Мөн аялал жуулчлалын шинэ нөөц гэдэг нь харагдаж байна. Энд Бурхантай толгой, дүүжин гүүр, морин хуур цогцолбор зэрэг шинэ үеийн бүтээлүүд гадаад дотоодын аялагчдын сонирхлыг татаж байна.

Хөдөө аж ахуй

Дархан-Уул нь Монголын газар тариалангийн төв бүсэд оршдог учраас хөдөө аж ахуйн нийт бүтээгдэхүүнд газар тариалан голлодог бөгөөд газар тариалангийн аж ахуйнууд шинжлэх ухааны баазтайгаа ойрхон байрлаж, түүнтэй хамтран ажилладгаараа бусад аймгуудаас давуутай юм. Аймгийн хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл нь хүн амын мах махан бүтээгдэхүүний хэрэгцээний 30%, сүү сүүн бүтээгдэхүүний 90%, гурил гурилан бүтээгдэхүүний 70% гаруй хувийг, төмс, хүнсний ногооны хэрэгцээг өөрийн үйлдвэрлэлээр бүрэн хангаж байгаа стратегийн ач холбогдол бүхий салбарын нэг юм.

Дархан-Уул аймгийн хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар 100 гаруй аж ахуйн нэгж, 12 мянга гаруй өрх 37.0 мянган га орчим эргэлтийн талбайд тариалангийн үйл ажиллагаа эрхэлж байна. Аймгийн эдийн засагт мал аж ахуйн үйлдвэрлэл бага хувийг эзэлдэг ч 3 мянган өрх, 40 гаруй аж ахуйн нэгжид 130 гаруй толгой малыг өсгөж байна. Одоогийн байдлаар тус аймагт 21 үүлдэр, омог, хэвшлийн 28 мянган толгой малыг үржлийн сайжруулагчаар ашиглаж байгаа нь нийт малын 18 орчим хувийг эзэлж байна.

Сумд

• Дархан
• Хонгор сум
• Орхон сум
• Шарынгол сум

Алдартай хүмүүс

Урлаг

• Vandebo хамтлагийн Ванде болон Эбо
• Опозит хамтлаг
• Эмоци продакшны жүжигчин Цогтоо
• Жүжигчин Хулан
• Дуучин Амин-Эрдэнэ

Спорт

• Жүдо бөхийн тамирчин Х.Цагаанбаатар

Цахим холбоос

 Commons: Дархан-Уул аймгийн зураг – Викимедиа дуу дүрсний сан

• Дархан-Уул аймгийн засаг даргын тамгын газар
• Дархан-Уул аймгийн албан ёсны цахим хуудас