Эрхүү
Хот
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Оросын хотын жагсаалт | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg)
Эрхүү (Иркутск) — ОХУ-ын Эрхүү муж болон Эрхүү дүүргийн засаг захиргааны төв, 617 315 хүн амтай (2021 оны байдлаар) Сибирийн 6 дахь, ОХУ-ын 25 дахь том хот.
Дорно Сибирьт Ангар болон Иркут мөрөний бэлчир дээр Байгаль нуураас 66 км зайд оршино. 100 мянган оюутан сурдаг шинжлэх ухааны томоохон төв. Аж үйлдвэр- онгоцны үйлдвэр, усан цахилгаан станц, хүнсний үйлдвэрүүдтэй. Транссибирийн төмөр замын болон «Байкал» и «Сибирь» зэрэг Холбооны автозамын сүлжээний зангилаа газар. Энэ хотод Монгол Улсын Ерөнхий консулын газар 1971 онд байгуулагдаад өнөөг хүртэл үйл ажиллагаа явуулдаг байна. /хаяг. г.Иркутск, ул.Лапина 11./
Түүх[засварлах | кодоор засварлах]
1661 онд казак цэрэг ардын түрүүч Яков Похабов өвөлжөө (өвлийн байшин) суурин барьж сууснаас эхлэн Эрхүү үүсжээ.[2] 1686 онд хаант төрөөс суурин хэмээх өргөмж хүртсэн. 1760 онд Москватай холбогдох зам харгуй татагджээ. Хятадаас Монголын нутгаар цай, торго, мод, алт, арьс, үнэт эдийг Хиагт, Эрхүүгээр дамжин Оросын европын хэсэгт хүргэдэг байжээ.
1716, 1879 оны гал түймрээр тус хот ихээхэн сүйдсэн байна.
1720-иод онд Эрхүү хот нь Сибирийн засаг захиргааны /губерния/ бүрэлдэхүүн болох Эрхүү дүүргийн төв болжээ.
1720-иод оны дундуур Эрхүү хотын ойролцоох Үнэн алдартны шашны "Өргөмжлөл сүмд" /Вознесенский монастырь/ хятад, монгол хэлний орчуулагч-номлогч нарт зориулсан “Мунгал” сургуулийг нээжээ (1748 он хүртэл үйл ажиллагаа явуулж байсан).
1821 онд Сперанскийн шийдвэрээр Сибирь хоёр хуваагдахад Дорно Сибирийн амбан захирагчийн газар Эрхүүд төвхнөж байв. XIX зуунд I Николай хааныг унагахаар тэмцсэн Декабристуудын бослого дарагдсанаар зураач, ноён, төрийн зүтгэлтэд буруутаж Сибирьт цөлөгдсөн. Тэдний ихэнх нь Эрхүүд төвлөж барилга байшин, уран бүтээлээ туурвин соёлыг түгээсэн нь өнөөдөр Эрхүүгийн содон үзэмж болон үлджээ. 1896 онд цахилгаанд холбогдож, 1897 онд төмөр зам бүрэн тавигдаж галт тэрэгний өртөөтэй болсон байна.
XX зуун гараад Оросын иргэний дайны хэдэн жилд Эрхүүд улаан-цагаан армийн хооронын тэмцэл, тулаан олон болжээ. 1920-иод оны дунд үеэс Зөвлөлт засаг тогтож улмаар 1937 оноос хойш Эрхүү мужийн засаг захиргааны төв болсон. 1950-1959 онд Ангар мөрөнд Эрхүүгийн усан сан баригдсан. 1920 онд энд цаазар аваачигдсан Александр Колчакийн хөшөөг 2004 онд босгожээ.
Эрхүү хот нь 1922-1930 онд Монгол-Буриадын автономит нутгийн, 1930 оноос Дорнод Сибирийн тойргийн, 1937 оноос Эрхүү хягзаарын төв байсан байна.
1958 онд Эрхүүгийн усан цахилгаан станц ашиглалтад орсон. Ихэвчлэн модон, нэг давхар хэвээр байсан хот 1960-1970-аад онд орон сууцууд барьж, аж үйлдвэрийн томоохон бүтээн байгуулалт өрнөсөн байна.
1990 оноос ЗХУ задран унаж, зах зээлийн эдийн засагт шилжсэний дараа хотын ихэнх үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүд буруу аргаар хувьчлагдаж шинэ нөхцөлд өөрчлөн байгуулалт хийж чадалгүй үүдээ барьж, дампуурсан байна.
Газар зүй[засварлах | кодоор засварлах]
Эрхүү хот улсын нийслэл Москвагаас 5185 км, Байгал нуураас баруун хойш 72 км зайд Енисей мөрөнд цутгадаг Ангар мөрний эрэг дээр оршдог. Эрхүүгийн УЦС-ын хэсэгт мөрөн 580 м өргөн болдог. Хотын нэрийн анхдагч утга болсон Иркут гол хотын баруун урдаас ирж Ангар мөрөнд цутгадаг. Ангар хотыг зүүн эрэг, баруун эрэг гэж хоёр хуваана.
Уур амьсгал[засварлах | кодоор засварлах]
Эрхүү зундаа халуун, өвөлдөө хүйтэн. VII сард дунджаар +18°C, ихдээ +37.2°C, I сард дунджаар −18°C, туйлдаа −49.7°C хүрнэ.
| Эрхүү | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Уур амьсгалын диаграмм | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Эрхүү хотын уур амьсгалын хүснэгт
Эх сурвалж: wetterkontor.de
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Зам тээвэр[засварлах | кодоор засварлах]
Сибирийн төмөр зам, Сибирийн хурдны зам (M53, M55) Эрхүүгээр дайрна. Төмөр замаар Монгол улстай холбогдоно. Эрхүүгийн нисэх буудалд олон улсын нислэг буудаг.
Хүн ам зүй[засварлах | кодоор засварлах]
.jpg)
| Он | 1856 | 1897 | 1931 | 1967 | 2000 | 2013 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Хүний тоо | 24 100 | 51 000 | 113 200 | 420 000 | 593 700 | 606 137 |
Эрхүү хотод 2013 онд 606 мянган хүн оршин сууж байна. 2010 оны тооллогоос үндэслэвэл 91.8 хувь нь орос, 2.3 хувь буриад, 1.1% украйн, 0.8% татар ард байгаа ажээ.[5]
Ах дүү хот[засварлах | кодоор засварлах]
Эрхүү дараах хотуудтай ах дүүгийн харилцаа, хамтын ажиллагааг хөгжүүлжээ:[6][7]
|
|
Цахим холбоос[засварлах | кодоор засварлах]
Commons: Эрхүү хот – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны санЗүүлт, тайлбар[засварлах | кодоор засварлах]
- ↑ Itogi Vserossijskoj perepisi naselenija 2010 goda. Tom 1. Čislennostʹ i razmeščenie naselenija (Ergebnisse der allrussischen Volkszählung 2010. Band 1. Anzahl und Verteilung der Bevölkerung). Tabellen 5, S. 12–209; 11, S. 312–979 (Download von der Website des Föderalen Dienstes für staatliche Statistik der Russischen Föderation); Itogi Vserossijskoj perepisi naselenija 2010 g. po Irkutskoj oblasti (Ergebnisse der allrussischen Volkszählung 2010 für die Oblast Irkutsk). online
- ↑ Lantzeff, George V., and Richard A. Pierce (1973). Eastward to Empire: Exploration and Conquest on the Russian Open Frontier, to 1750. Montreal eduacadtion: McGill-Queen's U.P.
- ↑ Народная энциклопедия «Мой город». Иркутск.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов)
- ↑ Население города Иркутска по данным Всероссийской переписи населения 2010 года[permanent dead link]
- ↑ (Орос хэл) Sister cities of Irkutsk (Memento 8. Хоёрдугаар сар 2012 цахим архивт)
- ↑ (Орос хэл) МЕЖДУНАРОДНЫЕ ОТНОШЕНИЯ И - Известия ИГЭА (Memento 4. Гуравдугаар сар 2016 цахим архивт)