Jump to content

Ногай ястан

Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь
Ногайчууд
Ногайчуудын далбаа[1][2]
Нийт хүн ам
ойролцоогоор 290,000[3]
Томоохон хүн амтай бүс нутаг
 Орос126,000[4]
   Дагестан40,000[5]
   Ставрополийн хязгаар22,569[5]
   Карачай-Черкес17,368[5]
   Ханты-Мансийн өөртөө засах тойрог9,990[5]
   Астрахань муж9,320-20,000[5]
   Ямало-Ненецийн өөртөө засах тойрог3,740[5]
   Чечень2,819[5]
 Казахстан34,000-50,000
 Румын5,000[6]
 Болгар3,000
 Украин2,885[7]
 Турк90,000[8]
Хэлнүүд
Ногай, Орос хэл
Шашин
Суннит Ислам[3]
Холбоотой угсаатны бүлэг
Крымын татарууд, Башкирууд, Казахууд, Каракалпакчууд, Кумыкууд, Ижилийн Татарууд[9][10]

Ногай (о.т. ногайчууд) — Орос улсын Ар Кавказ нутагт буй монгол гаралтай түрэг хэл-угсааны ард түмэн, 110 мянган хүнтэй ястан. Дагестан, Ставрополийн хязгаар, Астрахань мужид голдуу байх ба кыпчак бүлгийн ногай хэлтэй.

1300 онд Ногай хан гэж Зүчийн улсын их жанжин байсан бөгөөд 15-17-р зуунд Каспийн тэнгисийн хойд эрэгт Ногай улс гэж байсан ба түүнээс хойш ногайчууд Оросын харьяат болоод баруун урагш шилжин нутаглажээ.

«Ногай» гэсэн нэр кирил монголын «нохой» буюу худам монгол «нохаи» үгнээс хувиран тогтжээ.

Овог аймгийн хүрээнд Цагаан ногай, Хар ногай гэж хоёр үндсэн бүлэгт хуваагддаг.

Антропологийн үүднээс харвал ногай хүний төрх олон янз байна.

  • Карачай-Черкес, Крым нутгийн ногай хүнд европ төрх,
  • Даг, Чечень нутгийн ногай хүнд өмнөд сибирийн төрх,
  • Ставрополь, Астраханий ногай хүнд дээрх хоёрын холимог төрх байдаг.[11]

Уламжлалт шашин — лалын шашны ханафит урсгал.

15-р зууны Ногай улс

Ногай ардын нэр нь Зүчийн улсын жанжин Ногай ханаас үүсэлтэй. Хожмын Ногай улсын удирдагч овог нь мангад (мангуд, түрэгээр мангыт) байв. Ногай улс Астраханийн хант улстай холбоолж Оросын Царьт Улстай тэмцдэг байсан бөгөөд хожим Крымтай холбоолжээ. Ногайчууд дайчин, тариачин, малчин байв.

17-р зууны эхэнд Ногайг зүүн талаас нь торгууд цохиж газар орныг нь эзэлсэнээр ногайчууд Ар Кавказ руу нүүж, зарим нь Астраханьд оросын харьяанд, зарим нь Халимагийн харьяанд орж, зарим нь Крымын хойгт очжээ. 1770-1780 онд Оросын Екатерина хатан хаан Бессараб, Азовын эргээс 12 түмэн ногайг Кубань, Кавказад нүүлгэн шилжүүлжээ. Хэсэг ногай Румын, Турк рүү нүүсэн.

  1. Минахан, Жеймс Б. (2016). Encyclopedia of Stateless Nations: Ethnic and National Groups around the World (2-р ed.). Santa Barbara, CA: Greenwood/ABC-CLIO. p. 302. ISBN 978-1-61069-953-2.
  2. Минахан, Жеймс (2000). One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups. Greenwood Publishing Group. pp. 493–494. ISBN 978-0-313-30984-7.
  3. 3.0 3.1 Голден, П. Б. (2022), "Nogai people", Encyclopaedia of Islam Three Online, Brill, DOI 10.1163/1573-3912_ei3_COM_41065
  4. "2021 оны Оросын хүн амын тооллого". (Орос хэлээр)
  5. 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 Оросын хүн амын тооллого (2021)
  6. Исмаил, Нилгүн. Romanian Tatar language communication in the multicultural space (Report). Эх хувилбараас архивласан: 2023-10-04. Татаж авсан: 2025-05-14.
  7. "About number and composition population of Ukraine by data All-Ukrainian census of the population 2001". Украины хүн амын тооллого 2001 он. Украины Улсын статистикийн хороо. Эх хувилбараас архивласан: 2011-12-17. Татаж авсан: 2025-05-14.
  8. "A Sociological Research on the Nogai Turks" (PDF).
  9. Ахметзянов М. И. Татарские родословные (шеджере) / М. И. Ахметзянов – Казань: ИЯЛИ им. Г. Ибрагимова // Золотоордынское обозрение. 2015.
  10. Исхаков Д. М. Юго-Восток Татарстана: проблема изучения этнической истории региона XTV-XVII вв. // Элмэт — Альметьевск. 2003.
  11. Дубова Н. А. История антропологического изучения ногайцев.