Хорлоогийн Баянмөнх

Хорлоогийн Баянмөнх
Төрсөн өдөр	1944 оны 2 сарын 2 (80 настай)
Төрсөн газар	Монгол улсын Увс; аймгийн Хяргас сум
Нэр солигдсон	Сүхбаатар → Баянмөнх
Алдар цол
Бөхийн цол	дархан аварга
	Цол ахисан он жил
Дархан аварга	1971 он — 27 настайдаа
Улсын аварга	1968
Улсын арслан	1966
Улсын заан	1963
Улсын начин	1963 он — 19 насандаа
Улсын наадмын барилдааны амжилт
Түрүүлсэн	10 (1968, 1971, 1972, 1973, 1975,; 1977, 1979, 1981, 1982, 1987)
Үзүүрлэсэн	2
Шөвгөрсөн	27
	Цагаан сарын барилдааны амжилт
Түрүүлсэн	8 (1966, 1967, 1972, 1974,; 1975, 1977, 1979, 1982)
Үзүүрлэсэн	2 (1968, 1970, 1989, 1993)
Бусад бөх барилдааны амжилт
Улс орон	Монгол (БНМАУ)
Тамир, спорт	эрэгтэй чөлөөт бөх
Зуны олимп
Дэлхийн АШТ

Хорлоогийн Баянмөнх (1944 оны 2 дугаар сарын 2-нд БНМАУ-ын Увс аймгийн Хяргас суманд төрсөн) нь Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар, Монгол, ОХУ (хуучнаар ЗХУ)-ын гавьяат тамирчин, Монгол үндэсний бөхийн дархан аварга, Олимпын мөнгөн медальт, чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга, XX зууны манлай бөх, сурган хүмүүжүүлэх ухааны дэд доктор. Эцэг "шударга" Довчин, эх Хорлоо гэж хүмүүс байжээ.

Түүнийг 2 сарын 2 буюу жанжин Д.Сүхбаатарын төрсөн өдрөөр мэндэлсэн тул Сүхбаатар гэдэг нэрийг хайрласан юм. Гэтэл зургаан настайдаа айхтар өвчин тусахад нь нэр нь хүндэдсэн хэмээн Баянмөнх болгон өөрчилжээ. ^[1]

Тэрээр Тулгар төрийн 2230, 2231, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 815, 816, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 110, 111, Ардын хувьсгалын 100, 101 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын үеэр зодог тайлах их ёслол үйлдэж, төрийнхөө наадмын зүлэг ногоон дэвжээнд хүндэтгэл үзүүлжээ.^[2] Цолыг бөхийн барилдааны тавын даваа эхлэхийн өмнө дуудаж, үр хүүхэд, ач зээ, шавь нар нь хүндэтгэл илэрхийлсэн юм.

Чөлөөт бөх

1975 онд ЗХУ-ын Минскт зохиогдсон ДАШТ-ээс алтан медаль хүртсэн. 1972 онд ХБНГУ-ын Мюнхен хотод зохиогдсон зуны Олимпоос мөнгөн медаль, 1971, 1974 оны ДАШТ-үүдээс тус тус мөнгөн медаль хүртсэн. Чөлөөт бөхийн Монгол Улсын 14 удаагийн аварга.

Самбо бөх

1974 онд Улаанбаатарт болсон 2 дахь удаагийн ДАШТ-ий -100 кг-д түрүүлж, Монгол улсаас самбогийн спортоор төрсөн дэлхийн 3 дахь аварга болж байсан.1975 онд Минскт болсон ДАШТ-д ЗХУ-ын бөх Саид Рахимовт ялагдаж дэлхийн аваргын мөнгөн медаль хүртэж байсан.

Сонгомол бөх

1973 онд Улаанбаатарт болсон бөхийн төрлүүдийн Азийн аварга шалгаруулах анхны тэмцээний сонгомол бөхийн -100 кг-д түрүүлж алтан медаль, 1974 онд Тегеранд болсон Азийн наадмын сонгомол бөхийн төрөлд мөнгөн медаль хүртсэн.

Үндэсний бөхийн амжилт

Х.Баянмөнх нь үндэсний бөхөөр наадамд 10-аас дээш түрүүлсэн хоёрхон бөхийн нэг. 10 удаа түрүүлж, 2 удаа үзүүрлэж, 15 удаа шөвгөрсөн.

Хорлоогийн Баянмөнх^[3]
Жил	Түвшин	Бөхийн тоо	Цол	Давсан тоо	Авсан цол/чимэг
2001	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	4
2000	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	4
1999	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	4
1998	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	4
1997	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	4
1996	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	4
1995	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	4
1994	Улс	768	Улсын Дархан Аварга	4
1993	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	4
1992	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	6
1991	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	7	Бүхнээ Бишрэлт
1989	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	7	Бууршгүй Хүчит
1988	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	7	Олныг Баясуулагч
1987	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	9	Тунч Гарамгай
1985	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	7	Манлайн Баясгалант
1984	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	6	Өнөд Баясгалант
1983	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	7	Бат Нягт Итгэлт
1982	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	9	Тод Сонин Үзэсгэлэнт
1981	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	9	Баяр Наадмын Манлай
1980	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	8	Бүхнээ Дуурсгалт
1979	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	9	Манлайн Баясгалант
1978	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	7	Улс Даяар Гайхамшигт
1977	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	9	Үлэмж Бадрах
1975	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	9	Түмнээс Төгөлдөр
1974	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	8	Түмнээс Төгөлдөр
1973	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	9	Баяр Наадмын Манлай
1972	Улс	512	Улсын Дархан Аварга	9	Далай Даян
1971	Улс	512	Улсын Аварга	9	Улсын Дархан Аварга
1969	Улс	512	Улсын Аварга	7
1968	Улс	512	Улсын Арслан	9	Улсын Аварга
1967	Улс	512	Улсын Арслан	8
1966	Улс	512	Улсын Заан	7	Улсын Арслан
1965	Улс	512	Улсын Заан	8	Хурц Гарамгай
1964	Улс	512	Улсын Заан	6	Улам Нэмэх
1963	Улс	512	Залуу Бөх	5	Улсын Начин
Улсын Наадмын Түрүү Улсын Наадмын Шөвөг Аймаг/Сумын Наадам Цол ахисан

Улс төрд

1972 онд Улаанбаатар хотын АИХ-ын депутат болж байсан. 1990 онд БНМАУ-ын АИХ-ын депутат байсан. 1996 оны УИХ-ын сонгуульд мөн Ардчилсан Холбоо эвслээс нэр дэвшихээр зарлагдсан боловч Сонгуулийн Ерөнхий Хороо бүртгэж аваагүй.

Гэр бүл, бусад

Эхнэр Дэжимбээ. Хүү Гантогтох нь Монгол улсын гарди цолтой бөх. "Хагас зуун жилийн ганцаардал: Миний ялалт", "Монгол бөхийн барилдааны өв, мэхийн чуулган судар" тус тус номыг бичсэн. Тус сударт Монгол бөхийн 725 мэхийг судлан, боловсруулжээ. Монгол бөхөөр хичээллэх хэн бүхний өмнө нээлттэй "сурах бичиг" болсон гэхэд хилсдэхээргүй бүтээл юм.

1994 онд тэр Монгол үндэсний бөхийн уламжлал ба барилдааны сурган хүмүүжүүлэх зарим асуудал сэдвээр сурган хүмүүжүүлэх ухааны дэд докторын зэрэг хамгаалжээ.

Эшлэл

[1] "Довчингийн Сүхбаатар Хорлоогийн Баянмөнх болсон түүх". 24tsag.mn.

[2] "Энгүй хүчит Дархан аварга Хорлоогийн Баянмөнх 80 настай зодог тайллаа". монцамэ. 2022-07-22.

[3] "Хорлоогийн Баянмөнхийн амжилт". devjee.mn.

[1]

[2]

[3]

ү х з Үндэсний бөхийн аварга цол, үе үеийн аваргуудын хүснэгт
Орчин үеийн аварга цол (4)	Дархан аварга · Даян аварга · Далай аварга · Улсын аварга
Ардын хувьсгалаас өмнө тодорсон (21)	1.Цэдэн (1770) · 2.Цэрэнпил (1775) · 3.Намжилжав (1798) · 4.Дашжав (1808) · 5.Луузанрааш (1803) · 6.Чүлтэм (1809) · 7.Намжилжав (1835) · 8.Чойдорги (1825) · 9.Баянмөнх (1824) · 10.Ринчин (1843) · 11.Гомбожав (1841) · 12.Өсөхбаяр (1888) · 13.Цэвэгмид (1880) · 14.Гэлэгсэнгэ (1884) · 15.Дугар (1888) · 16.Намхай (1896) · 17.Лувсанжамба (1900) · 18.Чүлтэм (1906) · 19.Буянтогтох (1907) · 20.Шаравжамц (1911) · 21.Мөррэнчин (1912)
Ардын хувьсгалаас хойш төрсөн (25)	1.Вандан (1922) · 2.Самдан (1925) · 3.Жамъян (1926) · 4.Түвдэндорж (1941) · 5.Чимэд-Очир (1946) · 6.Батсуурь (1948) · 7.Цэвээнравдан (1951) · 8.Дамдин (1958) · 9.Цэрэн (1961) · 10.Мөнхбат (1965) · 11.Баянмөнх (1968) · 12.Бээжин (1970) · 13.Цэрэнтогтох (1979) · 14.Хадбаатар (1986) · 15.Бат-Эрдэнэ (1989) · 16.Балжинням (1995) · 17.Сүхбат (2001) · 18.Өсөхбаяр (2003) · 19.Сумъяабазар (2006) · 20.Мөнхбат (2011) · 21.Эрхэмбаяр (2013) · 22.Санжаадамба (2016) · 23.Батсуурь (2018) · 24.Бүрэнтөгс (2020) · 25.Хангай (2022)