Jump to content

Мөрөн

Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь
(Мөрөн сум-с чиглүүлэгдэв)
Мөрөн
ᠮᠥᠷᠡᠨ
Сум
Мөрөн сум
ᠮᠥᠷᠡᠨᠰᠤᠮᠤ
Мөрөн хот, 2008 оны 7 сар
Мөрөн хот, 2008 оны 7 сар
Мөрөн далбаа
Далбаа
Мөрөн, Монгол
Мөрөн
Мөрөн
Монгол дахь байршил
Солбицол: 49°38′08″N 100°09′20″E / 49.63556°N 100.15556°E / 49.63556; 100.15556Солбицол: 49°38′08″N 100°09′20″E / 49.63556°N 100.15556°E / 49.63556; 100.15556
Улс Монгол
Аймаг Хөвсгөл
Суурьшсан1809
Газар нутаг
 • Сум102.9 км2 (39.7 бээр2)
 • Хотын нутаг
16.04 км2 (6.19 бээр2)
Өндөр
1,710 м (5,610 фут)
Хүн ам
 (2022)
 • Сум▲ 42,855
Цагийн бүсUTC+8
Шуудангийн код
210 xxx
Бүсийн дугаар+976 (0)138
Улсын дугаарХӨ (_ янз бүр)
Шүхэрч Гэлэнхүүгийн хөшөө

Мөрөн (монгол бичгээр мүрэн) — Хөвсгөл аймгийн төв нь хүн амын тоогоор Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт, Чойбалсан хот-ын дараа орно. Нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны хуваариар адил нэртэй сум болдог. 102,9 км² талбай нутагтай Мөрөн сум 2022 оны эцэст 43,441 мянган оршин суугчтай байв. Улаанбаатар хотоос 790 км зайд байрладаг. Хөвсгөл аймгийн Бүрэнтогтох, Алаг-Эрдэнэ, Түнэл, Тосонцэнгэл сумтай хил залган оршдог.

Мөрөн хотын баруун урд хэсгээр Дэлгэр мөрөн урсан өнгөрдөг. Мөрөн хот эмнэлэг, музей, театр, шуудангийн салбар, сургуулиуд, цэцэрлэгүүдтэй. Мөн 2004 онд Монголын эрчим хүчний сүлжээнд холбогдсон. Мөн 2014 онд 35 тэрбум төгрөгийн өртгөөр 34 мегаваттын Дулааны цахилгаан станц баригдсанаар хоцрогдож хуучирсан, утааны бохирдлын эх үүсвэр болсон олон уурын зуухнаасаа салж, аймгийн төвийг халаахад өмнө нь жилд 110000тн нүүрс хэрэглэдэг байсныг шинэ станцаар зөвхөн 16000тн хэрэглэдэг болгож бууруулж чаджээ.

Түүх

[засварлах | кодоор засварлах]

1809 онд Дэлгэр мөрний эрэгт Мөрөнгийн Хүрээ бий болсноор Мөрөн хотын түүх эхэлдэг. Сайн ноён хан аймгийн Ахай засгийн хошуу гэгдэж байсан. 20-р зууны эхэн гэхэд тус хийд нь 1300 орчим ламтай том хийд байсан боловч 1937 онд сүйтгэгджээ.  

Данзадаржаа хийд гэдэг жижиг хэмжээний шинэ хийд 1990-ээд онд хотын баруун хэсэгт баригджээ. Мөрөнгийн хүрээ буюу Гандандаржаалин хийд үүсэн байгуулагдаж, тэнд 21 дуган, 2000 гаруй лам нар шавилан суусан томоохон хурал номын төв болсноор хүн ам олноор суурьших болжээ. Энэхүү хүн амын бөөгнөрлийг түшиглэн БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн 1933 оны 1-р сарын 13-ны өдрийн 2-р тогтоолоор Хөвсгөл аймгийн төвийг Хатгалаас Дэлгэрмөрний хөвөөнд нүүлгэн шилжүүлснээр аймгийн төвийг “Мөрөн” хэмээн нэрлэжээ. БНМАУ-ын АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн 1956 оны  8-р сарын 1-ний өдрийн 104 дүгээр зарлигаар 7 хороо хорин, 836 өрх, 3200 хүн ам, 10,7 мянган малтай, дунд сургууль, малын их эмчийн салбар, хоршоо сүү тосны завод, сүүний тасаг, хүний их эмчийн салбар бүхий Мөрөн хороо захиргаа гэсэн бие даасан засаг захиргааны нэгж болгосон байна. БНМАУ-ын АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн 1961 оны 1-р сарын 9-ний өдрийн 7 дугаар зарлигаар “Сүхбаатарын  зам” нэгдлийг харъяалуулан Бүрэн сумыг шинээр байгуулж Мөрөн хороо захиргаанд аймгийн төвийг дангаар нь харъяалуулжээ. Ингэснээр Мөрөн хороо  захиргаанд 10 хороо бүхий 1650 өрхийн 11174 хүн ам, 8635 толгой мал, Худалдаа бэлтгэлийн анги, артель, хоёр цэцэрлэг, ясли, үйлчлэх тасаг, фото зургийн газар зэргийг шилжүүлсэн байна. Удалгүй  АИХ-ын  Тэргүүлэгчдийн 1961 оны 6-р сарын 26-ны өдрийн 136 дугаар зарлигаар Мөрөн нь орон нутгийн хот болсон.

1933 онд Мөрөн хот руу шилжсэн байна.

Уур амьсгал, газар зүй

[засварлах | кодоор засварлах]

Эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай. Эх орны хойморт орших экологийн эмзэг орчин бүхий уул, тал, хээр, говь, цөл хосолсон хангайн бүсийн салбар уулсуудын дунд, Дэлгэрмөрөний хөндий, Дулаанхаан уулын өвөрт далайн түвшнээс дээш 1490-1550 метрийн өндөрт оршдог. Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл.

Хүн ам

[засварлах | кодоор засварлах]
Мөрөнгийн хүн ам [1] [2][3] [4][5][6][7]
1959
тооц. 		1969
тоол. 		1979
тоол. 		1989
тоол. 		1994
тооц. 		2000
тоол. 		2005
тооц. 		2006
тооц.
9,000 11,200 16,500 21,300 27,230 28,147 35,872 35,500

2007 онд хүн ам нь, 40,000-аас арай бага байсан ба энэ хүн амын ихэнх нь гэр хороололд амьдарч байна.

Хөшөө дурсгал

[засварлах | кодоор засварлах]

Нисэх буудал

[засварлах | кодоор засварлах]

Мөрөн нисэх буудал (ICAO:ZMMN, IATA: MXV) нь 2 зурвастай бөгөөд нэг нь засмал, нэг нь хайрга. Улаанбаатар руу байнгын нислэгтэй. Баруун аймаг нийслэлийн чиглэлийн нислэг энд бууж шатахуун цэнэглэдэг.

Зураг

[засварлах | кодоор засварлах]
  • Дамбадаржаа хийд
    Дамбадаржаа хийд
  • Мөрөн нисэх буудал
    Мөрөн нисэх буудал
  • Бөхийн өргөө, гурван аваргын хөшөө
    Бөхийн өргөө, гурван аваргын хөшөө
  • Музей
    Музей
  • Шуудангийн байр
    Шуудангийн байр
  • Төв талбай
    Төв талбай

Эшлэл

[засварлах | кодоор засварлах]
  1. ↑ National Statistical Office[1]
  2. ↑ National Economy of the Mongolian People's Republic (1921 - 1981), Ulaanbaatar 1981
  3. ↑ , GeoHive: Global Statistics, [2]
  4. ↑ Population Statistics: historical demography [3]
  5. ↑ M. Nyamaa, Khövsgöl aimgiin lavlakh toli, Ulaanbaatar 2001,passim
  6. ↑ Rural Poverty Reduction Programme: official site (Memento 28. Есдүгээр сар 2007 цахим архивт)
  7. ↑ Ministry of Health of Mongolia. National Center for Health Development. Health Indicators 2006Archive copy (Memento 25. Аравдугаар сар 2007 цахим архивт)
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Мөрөн&oldid=810853"-с авсан